Συνταγματικός αναλφαβητισμός;

Η αναθεωρητική πρόταση του ΣΥΡΙΖΑ εμπεριέχει, φοβάμαι, συνταγματικό καιροσκοπισμό και συνταγματική ιδεοληψία. Υποδηλώνει, όμως, και συνταγματικό αναλφαβητισμό; Και μήπως κάποια στοιχεία της συνταγματικής φιλοσοφίας της ΝΔ, αλλά και άλλων παραγόντων που παρενέβησαν, δικαιολογούν επίσης επιφυλάξεις;

Ειδικότερα…

«Προοδευτικό Σύνταγμα» προτείνει ο Τσίπρας. Σύνταγμα συμβατό προς την πολιτική φιλοσοφία της ΝΔ επιδιώκει ο Μητσοτάκης. Αλλες ηγεσίες ίσως θα αντιλαμβάνονταν το Σύνταγμα ως ευρύχωρο κέλυφος, το οποίο συνιστά αποθησαύριση του ιστορικά κεκτημένου κεφαλαίου κοινωνικοπολιτικής συναίνεσης. Χωρίς ιδεολογικό πρόσημο. Προϊόν νηφάλιας επεξεργασίας με κριτήρια λειτουργικότητας, όχι ιδεολογικού προσανατολισμού.

Προτείνεται το Σύνταγμα να αναθεωρείται από μία μόνο Βουλή. Ζητείται επίσης η διαρκής αναθεωρησιμότητά του. Η σοφία της ισχύουσας αναθεωρητικής διαδικασίας, ωστόσο, είναι πως απαιτεί συνείδηση της ανάγκης αναθεώρησης σε βάθος χρόνου. Δηλαδή αποκλείει την «τυραννία του συγκυριακού», τον παρορμητισμό της στιγμής, την παντοδυναμία μιας πλειοψηφίας. Παράλληλα, διασφαλίζει περιόδους «συνταγματικής ειρήνης»: Εσχετικά σταθερό Σύνταγμα δημιουργεί συνταγματική συνείδηση, συνταγματικό πατριωτισμό και πίστη της κοινωνίας στη – σχετική ασφαλώς – ιερότητα του θεσμικού υποβάθρου της δημόσιας ζωής. Είναι αδιανόητο να ξεκινάει συζήτηση για νέα αναθεώρηση την επαύριο της προηγούμενης. Η πρόσφατη απόφαση της μη αναθεώρησης κάποιων διατάξεων σημαίνει δεσμευτική κοινωνικοπολιτική επιλογή αυτές να διατηρηθούν για ένα διάστημα.

Ο Μητσοτάκης ζητεί η πλειοψηφία – ούτε καν μια αυξημένη πλειοψηφία – της επόμενης Βουλής να μπορεί να διαμορφώσει κατά βούληση σχεδόν το σύνολο των επιδεκτικών αναθεώρησης διατάξεων! Τίποτε πιο επικίνδυνο από τη μετατροπή σε εθνικό Σύνταγμα της βούλησης μιας πλειοψηφίας, μιας παράταξης, σε τελική ανάλυση ενός πρωθυπουργού. Η ιστορία ενίοτε επιδεικνύει επικίνδυνη πανουργία…

Κατά τον ΣΥΡΙΖΑ, ο προσανατολισμός, ενδεχομένως και το σαφές περιεχόμενο, των αναθεωρητέων διατάξεων προσδιορίζεται από την πρώτη Βουλή. De lege ferenda θα ήταν, πράγματι, προτιμότερο η Βουλή αυτή να καθορίζει και το περιεχόμενο, ενώ η δεύτερη, αντί να έχει εν λευκώ εξουσιοδότηση, να μπορεί μόνο να υιοθετεί ή όχι την πρόταση. Ωστόσο, το 110 δεν αφήνει περιθώρια παρερμηνείας. Και είναι επικίνδυνο να θέλουμε – έστω και με λογική επιχειρηματολογία – να υποτάξουμε το θεσμικό κείμενο στη βούλησή μας.

Η απόλυτη ιδεοληψία του ΣΥΡΙΖΑ. Αγνοούν τη μοίρα του Συντάγματος του 1925. Ενώ τα «αναλογικά Κοινοβούλια» του 1926, του 1932, του 1936, του 1950, του 1951, του Ιουνίου και του Νοεμβρίου του 1989 είχαν ζωή ελάχιστων μηνών. Ακόμη πιο βραχύβιες – και συχνά αντίθετου ιδεολογικού προσανατολισμού – υπήρξαν οι κυβερνήσεις που παρήγαγαν!

Με το προτεινόμενο δημοψήφισμα λαϊκής πρωτοβουλίας ένας ισχυρός ποδοσφαιρικός παράγοντας θα μπορεί να βάζει τον τόπο στη σχετική περιδίνηση… Το ορθό θα ήταν μόνο η Βουλή, με αυξημένη ειδική πλειοψηφία και συναίνεση του ΠτΔ, να μπορεί να δρομολογεί τη διαδικασία. (Πάντως η πρόταση ΣΥΡΙΖΑ είναι μετριοπαθέστερη της αντίστοιχης του «Καινοτόμου Συντάγματος» έξι ειδικών, που ζητούν προκήρυξη δημοψηφίσματος μόλις με… 50.000 υπογραφές.)

Επιτέλους συνειδητοποιείται ευρύτερα η ανάγκη αποσύνδεσης της προεδρικής εκλογής από ενδεχόμενη σύντμηση του εκλογικού κύκλου. Ωστόσο αρχικά τα δύο μεγάλα κόμματα συνέπεσαν σε μια πρόταση που δεν απέτρεπε το ενδεχόμενο αυτό (2 ή 3 ψηφοφορίες στη Βουλή και μετά προσφυγή στον λαό), ενώ επιπρόσθετα οδηγούσε και σε ΠτΔ «δύο ταχυτήτων», δηλαδή σε μεταβλητή θεσμική αρχιτεκτονική. Τελικά ο ΣΥΡΙΖΑ προχώρησε σε μια τραγελαφική πρόταση… εννέα κοινοβουλευτικών ψηφοφοριών, που θα ταλανίζουν επί επτάμηνο τη δημόσια ζωή, ενώ δεν αποτρέπουν την πολιτική ρευστότητα (ανάδειξη τελικά από τον λαό ΠτΔ, διάλυση από αυτόν του Κοινοβουλίου). Η δε «ώριμη», δηλαδή η μεταβληθείσα τώρα, πρόταση της ΝΔ αποδέχεται την ανάδειξη Προέδρου χωρίς ευρύτερη συναίνεση! Αυτή, ωστόσο, είναι απαραίτητη για τον εγγυητή της θεσμικής ισορροπίας. Προτιμότερο είναι, ελλείψει συναινετικής πλειοψηφίας, να επιμηκύνεται η θητεία του υπηρετούντος Προέδρου έως τις εκλογές. (Θα πρόκειται για μικρή επιμήκυνση, αφού καμία αντιπολίτευση δεν θα αρνηθεί μια συναινετική πρόταση πρόσφατα εκλεγμένης κυβέρνησης. Η στρεψόδικη χρήση της προεδρικής εκλογής επιχειρείται συνήθως στο δεύτερο ήμισυ του κοινοβουλευτικού κύκλου.)

Υφίσταται βλακώδης συναίνεση που θα παραγάγει ακραία ευθυνοφοβία των κυβερνητικών παραγόντων. Υπάρχει απαράγραπτο του ξεπλύματος βρώμικου χρήματος. Πρέπει ασφαλώς να επεκταθεί στην παθητική δωροδοκία. Αλλά για απιστία κ.λπ. ένας υπουργός, που βάζει αναρίθμητες υπογραφές, δεν μπορεί να υπόκειται στην κοινή παραγραφή. Χάριν της εύρυθμης λειτουργίας του κρατικού μηχανισμού.

Υιοθέτηση της πρότασης αυτής του ΣΥΡΙΖΑ θα στερούσε από τη χώρα δυνατότητα συναίνεσης – συνήθως επιτυγχανόμενη με προσφυγή σε εκτός πολιτικής πρόσωπο – σε εξαιρετικά κρίσιμες περιστάσεις. Επίσης θα στερούσε από το πολιτικό σύστημα το περιθώριο να εναποθέτει σε πρωθυπουργό απρόσβλητο από το πολιτικό κόστος τη λήψη επώδυνων, πλην αναγκαίων αποφάσεων, που οι διεκδικητές της λαϊκής ψήφου ουδέποτε θα αποτολμούσαν.

Ισως η πιο επιτακτική, πλην από ουδένα προτεινόμενη, συνταγματική αλλαγή θα ήταν – παράλληλα προς τη θεσμοθέτηση της ενιαίας και προληπτικής κρίσης της συνταγματικότητας των νόμων – η αφαίρεση από τη Δικαιοσύνη της δυνατότητας να υφαρπάζει από τους αιρετούς, υπεύθυνους και λογοδοτούντες φορείς της πολιτικής εξουσίας την αρμοδιότητα για διαμόρφωση της δημοσιονομικής πολιτικής. Και, άρα, για κατανομή των δημόσιων πόρων μεταξύ κοινωνικών κατηγοριών. (Δεν υπάρχει «γεωπονική Δικαιοσύνη», ικανή να κάνει να εκφύονται δέντρα με 500ευρα αντί φύλλων…)

Ο κ. Θανάσης Διαμαντόπουλος είναι πολιτικός επιστήμονας.