Προς μια νέα οικονομική γεωγραφία του μετα-πανδημικού κόσμου

Η πανδημία του νέου κορωνοϊού έχει ενεργοποιήσει δυνάμεις οικονομικής απεξάρτησης και αποσύνδεσης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα κράτη ανά τον κόσμο υψώνουν τα σύνορά τους όχι μόνο σε πιθανούς φορείς του ιού, αλλά και σε εμπορεύματα και υπηρεσίες που άλλοτε κυκλοφορούσαν ανεμπόδιστα μεταξύ εμπορικών εταίρων. Το βαρόμετρο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου καταγράφει μεγάλη μείωση του διακρατικού εμπορίου αγαθών και υπηρεσιών το πρώτο τέταρτο του 2020 και τα κράτη ανά τον κόσμο σπεύδουν να εφαρμόσουν περιοριστικά εμπορικά μέτρα, ιδιαίτερα στον τομέα της υγείας. Κατά τη διάρκεια του προηγούμενου αιώνα, οι διεθνείς οικονομικές σχέσεις διήλθαν από πολλά κύματα παγκοσμιοποίησης και απο-παγκοσμιοποίησης. Η επαναφορά των εθνικών οικονομικών συνόρων που παρατηρείται σήμερα δεν αποτελεί αποκλειστικά συνέπεια της πανδημίας. Η τελευταία δεν γέννησε αλλά μάλλον επιτάχυνε το κύμα οικονομικού προστατευτισμού που είχε ξεκινήσει τα προηγούμενα χρόνια, λαμβάνοντας χώρα κυρίως στο όνομα της δημόσιας ασφάλειας. Ο κορωνοϊός απλώς πρόσθεσε ένα νέο επιχείρημα υπέρ του προστατευτισμού, αυτό της δημόσιας υγείας.

Τα κράτη αποπειρώνται να πάρουν ξανά στα χέρια τους τα ηνία της οικονομίας. Τις τελευταίες δεκαετίες η παγκόσμια παραγωγή και διανομή λαμβάνουν χώρα μέσω σύνθετων, μακρών και συχνά μη ορατών παγκόσμιων εφοδιαστικών αλυσίδων, δικτύων διαμορφωμένων κυρίως μέσω της σύναψης συμβάσεων μεταξύ εταιρειών. Η πανδημία φώτισε εκ νέου τα τρωτά σημεία αυτών των εφοδιαστικών αλυσίδων, οι οποίες είχαν αποσταθεροποιηθεί και στο παρελθόν από απρόβλεπτα εξωγενή φαινόμενα, όπως τρομοκρατικές επιθέσεις, μαζικές διαδηλώσεις και φυσικές καταστροφές. Ταυτόχρονα, οδήγησε στον επαναπατρισμό προσώπων αλλά και αποκεντρωμένων οικονομικών δραστηριοτήτων. Οι κρίκοι της αλυσίδας φαίνεται να μειώνονται, ενώ την ίδια στιγμή αυξάνεται ο κυβερνητικός έλεγχος σε νέες αναδυόμενες «κορυφές της οικονομίας». Μένει να δούμε αν θα βρεθούν νέες μέθοδοι αποτελεσματικής διαχείρισης και μετασχηματισμού των αλυσίδων, όπως συνέβη για παράδειγμα μετά το τσουνάμι στην Ιαπωνία το 2011. Είναι όμως πιθανό να οδηγηθούμε, τουλάχιστον προσωρινά, στη σταδιακή μείωση των κρίκων και στην επιδίωξη αυτάρκειας σε συγκεκριμένους τομείς της οικονομίας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτόν της υγείας.