Η Ελλάδα έχει το μέγιστο πλεονέκτημα συμμετοχής της στον εσωτερικό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ). Επιβάλλεται συνεπώς να αξιοποιήσει ευρηματικά, δημιουργικά, συμπεριληπτικά την ιδιότητα αυτή (όπως έκανε το 1999 στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ελσίνκι) στη διαδικασία για την επίλυση της ελληνοτουρκικής σύγκρουσης, της εξομάλυνσης των σχέσεων μεταξύ των δύο χωρών και αποκατάστασης της φιλίας και συνεργασίας σε βάθος χρόνου. Και η αξιοποίηση δεν μπορεί να γίνει με μια στενή τιμωρητική προσέγγιση αλλά με ευρηματικά επεξεργασμένη πολιτική από πλευράς ΕΕ και Ελλάδας (στο ενδεδειγμένο timing). Προτείνω μια στρατηγική από πλευράς ΕΕ τριών καλαθιών για την Τουρκία (που εκ των πραγμάτων η Ελλάδα θα πρέπει να εισηγηθεί).

Πρώτο καλάθι – Θετική agenda για την Τουρκία

Το πρώτο καλάθι θα συγκροτεί τη θετική agenda για την Τουρκία, την προσφορά κατά κάποιο τρόπο της Ευρωπαϊκής Ενωσης προς την Τουρκία (κορυφαίο στρατηγικό εταίρο – key partner ως λέγει αλλά «που απομακρύνεται από την Ευρώπη»). Και με αφετηρία σχετικές προτάσεις του παρελθόντος θα περιλαμβάνει (εκτός από τη συμμετοχή της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Πολιτική Κοινότητα – ΕΠΚ) τα ακόλουθα έξι σημεία:

(I) Εκσυγχρονισμός της τελωνειακής ένωσης η οποία χρονολογείται από το 1995 ως κύρια παράμετρος της συμφωνίας της Αγκυρας (1963). Προτάσεις για τον εκσυγχρονισμό προκειμένου να καλυφθούν νέοι τομείς όπως γεωργία, κρατικές προμήθειες κ.ά. έχουν παρουσιασθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2016. Αλλά η σχετική διαδικασία δεν προχώρησε για διάφορους λόγους (αντίθεση Αυστρίας και άλλων κρατών-μελών κ.ά.). Μπορεί να προχωρήσει τώρα με την Τουρκία που έχει καταστεί ο έκτος σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της ΕΕ.

(II) Απελευθέρωση θεωρήσεων (visa). Συνιστά πάγιο αίτημα της Τουρκίας. Η Ενωση έχει δεσμευθεί για την ικανοποίησή του χωρίς όμως να ανταποκριθεί ούτε στο περιεχόμενο ούτε στα χρονικά όρια καθώς η Τουρκία δεν εκπλήρωσε το σύνολο των (72) προϋποθέσεων (benchmarks).

(III) Συμμετοχή Τουρκίας σε PESCO – Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (του άρθ. 42,6 της Συνθήκης της Λισαβόνας). Πρόκειται για projects στο πεδίο της αμυντικής πολιτικής – κοινής άμυνας της Ενωσης. Το Συμβούλιο έχει αποφασίσει τη σύμπραξη τρίτων χωρών σε projects PESCO και ήδη ΗΠΑ και Νορβηγία συμπράττουν. Η Τουρκία έχει εκδηλώσει το ενδιαφέρον συμμετοχής. Ελλάδα, Κύπρος και άλλες χώρες έχουν αντιταχθεί. Ομως μέσα σ’ ένα ευρύτερο πακέτο όρων και αιρεσιμοτήτων θα πρέπει να δοθεί η σύμπραξη αυτή στην Τουρκία, η οποία με την κατάλληλη εμπλαισίωση μπορεί να αποδειχθεί ευεργετική για την Ελλάδα (και την Ενωση βέβαια – ευθυγράμμιση με αποφάσεις ΚΕΠΠΑ που σήμερα φθάνει μόνο στο 14%).

(IV) Διάλογος ΕΕ – Τουρκίας σε τομεακές πολιτικές. Είναι ήδη στη διαδικασία αλλά μπορεί να διευρυνθεί και να εντατικοποιηθεί.

(V) Μετανάστευση. Η Δήλωση του Μαρτίου 2016 που ρυθμίζει τις σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας στο μείζον αυτό θέμα είναι ήδη ξεπερασμένη. Δεν εφαρμόζεται άλλωστε από καμία πλευρά. Χρειάζεται ένα άλλο, σύγχρονο κανονιστικό πλαίσιο που μεταξύ άλλων να ακυρώνει και τα τοξικά φαινόμενα (εργαλειοποίηση προσφύγων/μεταναστών κ.λπ.).

(VI) Επαναβεβαίωση του στόχου της πλήρους ένταξης της Τουρκίας, εφόσον βέβαια η τελευταία εκπληρώσει όλες τις προϋποθέσεις και κριτήρια (σεβασμός κράτους δικαίου, ατομικών δικαιωμάτων, διεθνούς δικαίου κ.λπ.). Ο στόχος της ένταξης είναι μείζονος στρατηγικής σημασίας και δεν πρέπει να εγκαταλειφθεί. Αλλά εκ των πραγμάτων μετατίθεται για το απώτερο μέλλον ενώ η διαπραγματευτική διαδικασία (που άρχισε το 2005 – έχουν ανοίξει 16 από τα 35 κεφάλαια και έχει κλείσει μόνο ένα) θα κινείται ανάλογα με την πορεία εκπλήρωσης των προϋποθέσεων.

Δεύτερο καλάθι – Επίλυση συγκρούσεων

Είναι αξιοπερίεργο (επιεικώς) ότι η Ενωση ενώ αντιμετωπίζει μια δυνητικώς συγκρουσιακή απειλή στα όρια πολέμου στα εξωτερικά της σύνορα (που πυροδοτείται από τη στρατηγική της Τουρκίας) δεν έχει ουσιαστικά κάνει τίποτα το συγκεκριμένο για την επίλυση της σύγκρουσης αυτής πέρα από τις λεκτικές καταδίκες. Προτείνεται ως εκ τούτου η σύσταση ενός μηχανισμού επίλυσης της σύγκρουσης (ανάλογου του μηχανισμού deconfliction του ΝΑΤΟ) με αξιοποίηση του άρθρου 42,5 της Συνθήκης της Λισαβόνας (ανάθεση εκτέλεσης αποστολής σε κράτη-μέλη). Με παράλληλη βέβαια ενεργοποίηση του Υπατου Εκπροσώπου για την ΚΕΠΠΑ για τον σκοπό αυτόν.

 

Τρίτο καλάθι – Αν. Μεσόγειος

Οσο δύσκολο κι αν φαίνεται, τώρα είναι η ευκαιρία (και ανάγκη) να προχωρήσει η ιδέα για τη Μεσογειακή Διάσκεψη που είχε προτείνει πριν δύο χρόνια ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Σαρλ Μισέλ. Και την οποία εμφανίστηκε να υποστηρίζει και ο πρόεδρος Ερντογάν. Με τη συμμετοχή όλων των παράκτιων κρατών, από τη Λιβύη μέχρι την Κύπρο, θα μπορούσε να συμβάλει ουσιαστικά στη διαδικασία σταθεροποίησης της περιοχής.

Παράλληλα θα πρέπει να ενθαρρυνθεί και διευκολυνθεί η συμμετοχή της Τουρκίας στο East Med Gas Forum στη βάση των κανόνων του διεθνούς δικαίου. Και πιο έντονης ενεργοποίησης της Ενωσης για τη Μεσόγειο (UfM).

Αυτό είναι το πακέτο της Ευρωπαϊκής Ενωσης με τη μορφή νέας ειδικής σχέσης προς την Τουρκία. Η Ελλάδα από την πλευρά της θα πρέπει να το συμπληρώσει με δύο ρυθμίσεις – δεσμεύσεις: (α) ότι δεν προτίθεται να μετατρέψει το Αιγαίο σε ελληνική λίμνη, με ό,τι αυτό συνεπάγεται και (β) δεν επιθυμεί και δεν προτίθεται να εργασθεί για να αποκλείσει την Τουρκία από την Αν. Μεσόγειο.

Αιρεσιμότητες Τουρκίας

Αυτό το πακέτο – νέα σχέση (ως νέο σύγχρονο «Ελσίνκι») θα προσφερθεί βέβαια στην Τουρκία σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο αιρεσιμοτήτων (conditionalities), όρων, προαπαιτουμένων και κριτηρίων που θα πρέπει να εκπληρώσει η Αγκυρα. Και στο μέτρο που εκπληρούνται θα υλοποιείται το εν λόγω πακέτο (ή θα αναστέλλεται και με κυρώσεις ίσως). Η σχετική διαδικασία μπορεί να εκκινήσει με την εγκατάλειψη του casus belli, την προσχώρηση στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS – 1982), την εγκατάλειψη αμφισβήτησης της ελληνικής κυριαρχίας και να προχωρήσει σε περισσότερο σύνθετες πτυχές των σχέσεων. Καταληκτικός στόχος θα είναι η ειρηνική επίλυση των προβλημάτων και η εξομάλυνση των σχέσεων είτε με διάλογο – διαπραγμάτευση – διεθνή δικαιοσύνη (ΔΔΧ) σε μια λογική win-win και για τις δύο πλευρές.

 

Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Τελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).