Η αναφορά στη μακροχρόνια υποστελέχωση των Πανεπιστημίων είναι πλέον κοινότυπη, και δικαιολογημένα, αφού σε όλη την επικράτεια είναι εμφανείς οι συνέπειές της όσον αφορά στην έρευνα και στη διδασκαλία. Υπάρχει ωστόσο μια διάσταση η οποία δεν σχολιάζεται συχνά, παρά το γεγονός ότι επηρεάζει σημαντικά την ακαδημαϊκή ζωή: η υστέρηση στην ανανέωση του ανθρώπινου δυναμικού δημιουργεί ένα είδος «δημογραφικής» κρίσης, παγιώνοντας έναν μέσο όρο μεγάλης ηλικιακής διαφοράς ανάμεσα σε διδάσκοντες και διδασκόμενους και απειλώντας με ένα χάσμα γενεών.
Πώς θα δώσουμε έτσι σήμερα στους νέους και στις νέες που σπουδάζουν τη δυνατότητα να προσδιορίσουν τους νέους ορίζοντες, τόσο τους ατομικούς όσο και τους συλλογικούς; Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι σημαντική η στελέχωση με προσωπικό υψηλής ακαδημαϊκής στάθμης, η επάρκεια των υποδομών και η τεχνολογία που εξασφαλίζουν το ενδεδειγμένο οικοσύστημα, μέσα στο οποίο θα συντελεστεί όχι μόνο η επιστημονική κατάρτιση, αλλά και η προσωπική ανάπτυξη και ολοκλήρωση των φοιτητών και φοιτητριών, μέσα στο οποίο θα διαπλαστούν συνειδητοποιημένοι πολίτες.
Γιατί η εποχή μας έχει αποφασιστικά ακυρώσει το παλιό καθηγητοκεντρικό μοντέλο, και απαιτεί από τους νέους (μαθητές ή μαθήτριες και στη συνέχεια φοιτητές και φοιτήτριες) ενεργητική συμμετοχή στην κατάκτηση της γνώσης, την ανανέωση της θεωρίας, την επικαιροποίηση της μεθοδολογίας. Γι’ αυτό είναι τραγικό λάθος η υποβάθμιση της έρευνας στα Πανεπιστήμια και η τάση για σχεδόν αποκλειστικό λειτουργικό προσανατολισμό στην επαγγελματική προοπτική.
Η εγκύκλια παιδεία μέχρι το Λύκειο αντλεί από τη χωνεμένη βασική γνώση, το κοινό κτήμα. Η πανεπιστημιακή παιδεία δεν είναι προέκτασή της, ούτε απλή επαύξησή της, είναι μύηση στους μηχανισμούς παραγωγής και ανανέωσής της. Η γνώση εν τω γεννάσθαι, ως αποτέλεσμα της έρευνας, είναι ο σπόρος της ακαδημαϊκής ζωής και πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλμού. Διότι μόνο αυτή προσφέρει το διαδραστικό πεδίο όπου διδάσκοντες και διδασκόμενοι συν-διαμορφώνουν το μέλλον.
Δεν πρόκειται για σχήμα λόγου, η σχέση είναι πραγματικά αμφίδρομη. Διδάσκουμε και διδασκόμαστε κάθε μέρα, μέσα από την παρατήρηση, την περιέργεια, την αμφισβήτηση, την υπόθεση, τη διερεύνηση, την κριτική, την ερμηνεία, τη σύνθεση, με άλλα λόγια μέσα από τη συν-μετοχή στην έρευνα. Ολα αυτά είναι αναπόσπαστο κομμάτι της επιστήμης και δεν μπορούν να περιοριστούν σε λεκτική μετάδοση, παρά απαιτούν βίωμα και εμπειρία.
Από τις αρχές της νέας χιλιετίας το Excellence Initiative επιβλήθηκε ως κοινή πολιτική στον ευρωπαϊκό ακαδημαϊκό χώρο με το επιχείρημα ότι εξυπηρετεί τη διαφύλαξη αυτής της πολύτιμης και ευαίσθητης συνθήκης. Σήμερα έχει καταστεί εξίσου κοινός ο αναστοχασμός: οι ανισομερείς συνέργειες και η εντατικοποίηση του ανταγωνισμού, όπως προκύπτουν μέσα από διεθνείς μηχανισμούς χρηματοδότησης, έχουν όντως αναβαθμίσει την έρευνα και την καινοτομία; Η υπερεξειδίκευση, που ενθαρρύνεται από τα πρώτα έτη φοίτησης, εξυπηρετεί όντως την επιστημονική πρόοδο; Η διεπιστημονικότητα, που είναι καθολικό αιτούμενο, μπορεί να είναι εφικτή και ουσιαστική δίχως την ενεργητική συνδρομή των ανθρωπιστικών πεδίων, που όμως όλο και συρρικνώνονται;
Είναι βέβαιο ότι το Πανεπιστήμιο πρέπει να προσαρμοστεί στην ταχύτητα με την οποία αλλάζει ο κόσμος, να συντονιστεί με το μέλλον στο οποίο ήδη ανήκουν τα νεότερα μέλη του. Κατά την πανδημία, η άνεση των φοιτητών και των φοιτητριών μας με την τεχνολογία μας καθοδήγησε στην εφαρμογή και αποδοχή συστημάτων εξ αποστάσεως διδασκαλίας, με τρόπο αναπάντεχα ευρηματικό, ακόμα κι εκεί όπου οι υποδομές υστερούσαν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο Homo Universalis του Da Vinci έχει πάψει να αντιπροσωπεύει ένα ιδεώδες, όχι σαν νοσταλγικό πρότυπο, αλλά ως οικουμενική αρχή που θέτει τον ανθρωπισμό στο επίκεντρο της Επιστήμης.
Ναι, οφείλουμε να κοιτάμε το μέλλον με τα μάτια των νέων γενιών ακαδημαϊκών, ενώ την ίδια στιγμή τους παραδίδουμε σίγουρες και δοκιμασμένες αξίες. Το χάσμα γενεών στο Πανεπιστήμιο είναι άτοπο, ή μάλλον, ακόμα χειρότερα: είναι ατόπημα.
Η κυρία Αννα Μπατιστάτου είναι καθηγήτρια Παθολογικής Ανατομίας και πρόεδρος του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων.
