Από τον περασμένο Μάιο κυκλοφορεί ένα βιβλίο του Louis-Ferdinand Céline με τίτλο «Guerre» («Πόλεμος»). Πρόκειται για ένα χαμένο χειρόγραφο το οποίο ήρθε στο φως αιφνιδίως και κάτω από μυθιστορηματικές συνθήκες, γεγονός που προσδίδει στην έκδοση αστυνομικό χαρακτήρα, εντείνοντας έτσι την περιέργεια του κοινού και, τελικά, την απόλαυση του έργου.
Και αυτό το βιβλίο, όπως και τα άλλα του μέγιστου συγγραφέα, καταγράφεται ως ένα έργο στο οποίο η ακρίβεια των περιγραφών προκαλεί ρίγος. Και καλώς εξεδόθη. Η εμπράγματη προσέγγιση της ζωής, η απίστευτη φιλολογική παραστατικότητα, η απροσχημάτιστη περιγραφή των δεινών του πολέμου αλλά και τόσα άλλα συστήνουν όχι μόνο έναν μεγάλο συγγραφέα, αλλά και έναν πρωτοπόρο του κριτικού μυθιστορήματος του πρώτου μισού του 20ού αιώνα – βρισκόμαστε στα 1933.
Συμβαίνει όμως το ίδιο αυτό πρόσωπο, ο συγγραφέας, με πράξεις και παραλείψεις, με δημοσιεύσεις και παρεμβάσεις αμετανόητες και ανατριχιαστικές, να αποτελεί μια από τις πιο αποκρουστικές φιγούρες του ρατσισμού στην Ευρώπη.
Και ενώ αυτή είναι η ομόφωνη εκτίμηση, στον πρόλογο της έκδοσης δεν αποφεύγεται το ανεπίτρεπτο. Σε μια προσπάθεια κατοπτικής ανάγνωσης της Ιστορίας, ο διακεκριμένος συντάκτης του προλόγου κατανέμει, σχεδόν εξίσου, ευθύνες για τον πόλεμο, τη βία, τα αίματα, τα χαρακώματα και τις καταστροφές, τους βομβαρδισμούς και στις δύο πλευρές. Σχεδόν εξίσου. Σε εκείνη που ξεκίνησε το αδιανόητο έγκλημα και σε εκείνη που αμυνόμενη υπερέβη τα όρια. Οσο τα υπερέβη.
Δεν υπήρξε ανάγκη όμως κάτι τέτοιο να γίνει. Διότι και αν ακόμα η πρόθεση του συντάκτη του προλόγου παραμένει άδολη, ο τρόπος ιστοριογραφικής αποτίμησης πάσχει εξ αντικειμένου. Και αυτό πρέπει να σημειωθεί.
Γράφοντας «όπως πρέπει» για το βιβλίο, ο κίνδυνος είναι να οδηγηθεί ο αναγνώστης σε ένα συμπέρασμα εύκολα και άσκεπτα και να πει: «Eντάξει όλα αυτά τα φρικτά, τα διέπραξε ο Céline, αλλά ήταν ταυτόχρονα και ένας τόσο μεγάλος συγγραφέας!».
Βρισκόμαστε εδώ μπροστά σε μια τυπική εφαρμογή του μηχανισμού απορρόφησης της ευθύνης και της εξαφάνισής της μέσα στην ανάγνωση μιας άλλης προλογικής προσφοράς. Είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να επισυμβεί στην ιστοριογραφία. Ανάμεσα στον Céline-συγγραφέα πρωτοποριακό μιας εποχής και στον Céline-απολογητή του ρατσισμού η κρίση δεν μπορεί παρά να είναι καθολική. Απαλλακτικοί συμψηφισμοί δεν χωρούν.
Το λευκό και το μαύρο είναι άφιλα μεταξύ τους χρώματα. Η ανάμειξή τους ώστε μέσα στο πρώτο να κρυφτεί το δεύτερο, μέσα στο φως να κρυφτεί το σκοτάδι, δεν είναι χρήσιμη πράξη.
Ο κ. Γιάννης Μεταξάς είναι ομότιμος
καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
