Ποίηση και εθνικό συναίσθημα

Σε προηγούμενη επιφυλλίδα μου (9 Ιανουαρίου), μιλώντας για τις χρήσεις του όρου «εθνικός ποιητής» και για την υποτιθέμενη ανυπαρξία αυτού του όρου στη λογοτεχνική κριτική μας πριν από το 1859 (έτος της συγκεντρωτικής έκδοσης των σολωμικών ποιημάτων), έθετα το θέμα τού κατά πόσο μπορούμε να μιλάμε για εθνική ποίηση στα καθ’ ημάς και πριν από την εμφάνιση του Σολωμού. Θέμα που υποδήλωνε την αμφισβήτηση της διάχυτης βεβαιότητας ότι «το εθνικό συναίσθημα ήταν ανύπαρκτο παλαιότερα» και ότι «η ποίηση συνδέθηκε με αυτό στα χρόνια του Αγώνα, 1821-1831». Διότι τη σύνδεση της ποίησής μας με το εθνικό συναίσθημα τη βρίσκουμε ήδη από τις αρχές του 18ου αιώνα, από τη στιγμή που το όραμα μιας απαλλαγής από τον οθωμανικό ζυγό είχε αρχίσει να αναπτερώνει τις ελπίδες των υπόδουλων Ελλήνων.

Αρχίζοντας αντίστροφα την ποιητική επισκόπηση αυτού του συναισθήματος – από το 1821 ως τις αρχές του 18ου αιώνα – θα πρέπει πρώτα να αναφέρουμε τον Γεώργιο Λασσάνη, που το αλληγορικό του μονόπρακτο «Ελλάς» («Πρόλογος» στην τραγωδία του «Αρμόδιος και Αριστογείτων», 1820) τελειώνει με ένα ποίημα-προτροπή προς τους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων «ν’ αποφασίσωσιν συμφώνως και με ζήλον / ή όλοι ν’ αποθάνωσιν ή δούλοι να μη ζώσιν». Το 1819 ο Κάλβος με την ωδή «Ελπίς πατρίδος» οραματίζεται «προ της Ελλάδος του ιερού / χορώ συμπεπλεγμένας / Ελευθερίαν και Μούσας». Θα πρέπει έπειτα να αναφέρουμε τον Αντώνιο Μάτεσι, με παρότρυνση του οποίου ο Σολωμός έγραψε τον «Υμνο εις την Ελευθερίαν»: όχι μόνο με το παραινετικό ποίημά του «Εις φίλον», αλλά και με την «Ωδή θρησκευτική, ηθική, πολιτική» (γραμμένη, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις το 1819, αν όχι νωρίτερα), εικόνες και τόνοι της οποίας απηχούνται στον σολωμικό «Υμνο». Την ωδή αυτή τη συνδέει με τους πατριωτικούς στίχους του σκληρού εθνικού πυρήνα των Προσολωμικών ποιητών το επίθετο πολιτική του τίτλου της. Αναφέρομαι στα ποιήματα του Αντωνίου Μαρτελάου και των περί αυτόν Θωμά Δανελάκη και Αντωνίου Κούρτσολα, που με την κάθοδο των δημοκρατικών Γάλλων στα Επτάνησα (1797-1799) βρήκαν την ευκαιρία να διαδηλώσουν το εθνικό τους συναίσθημα.