Ποια πίστη για την εποχή μας;

Στην εποχή της προτεσταντικής μεταρρύθμισης, ο Λούθηρος σε ένα φυλλάδιό του γελοιοποιούσε τον Αρχιεπίσκοπο Μαγεντίας που ισχυριζόταν πως είχε στην κατοχή του «μια ολόκληρη λίβρα του ανέμου που φύσηξε για τον προφήτη Ηλία στη σπηλιά του όρους Χωρήβ, καθώς και δύο φτερά και ένα αβγό της περιστεράς του Αγίου Πνεύματος». Πεντακόσια χρόνια έχουν περάσει από τότε, αλλά θεωρώ σχεδόν βέβαιο πως θα βρίσκονταν και σήμερα πιστοί που θα αποδέχονταν χωρίς δεύτερη σκέψη τον αφελή ισχυρισμό του Αρχιεπισκόπου. Χειρότερο όμως μου φαίνεται πως υπάρχουν σήμερα άνθρωποι που αγνοούν τι έκανε ο προφήτης Ηλίας στο όρος Χωρήβ. Γιατί αυτό δεν είναι ένα πρόβλημα ευφυΐας, αλλά ένα ευρύτερο πρόβλημα κουλτούρας.

Αν ρωτήσει κανείς οποιονδήποτε μαθητή Λυκείου για τη θυσία του Αβραάμ (με το αμείλικτο πρόβλημα της θεοδικίας – και αν δεν υπάρχει θεοδικία, δεν υπάρχει ούτε ανθρωποδικία), την πάλη του Ισαάκ με τον άγγελο (δηλαδή την καθημερινή μας μάχη με τον Θεό) ή την ιστορία του Ιωνά με το κήτος (που εμπνέει λογοτεχνικά ως και την ιστορία του Πινόκιο), θα συναντήσει ένα απλανές βλέμμα αδιαφορίας: τι σημαίνουν όλα αυτά και γιατί μου χρειάζονται; Αιώνες συγκλονιστικών επιτευγμάτων θρησκευτικής ζωγραφικής, γλυπτικής, αρχιτεκτονικής, λογοτεχνίας κ.λπ. θα αφορούν πολύ σύντομα μια κλειστή συντεχνία ειδικών, στους οποίους κανείς δεν θα δίνει σημασία περισσότερη από έναν εντομολόγο. Παράλληλα με την αντι-εσχατολογική επανάσταση που καταγράφει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν προχωράει και μια αθόρυβη αντι-βιβλική επανάσταση: οι βιβλικές αφηγήσεις δεν αφορούν πια κανέναν, χαρακτηρίζονται ως αντιεπιστημονικές μυθολογίες από μελετητές προσκολλημένους στο γράμμα και όχι στο πνεύμα του κειμένου και συνεπώς δεν γονιμοποιούν καμία παράδοση. Η Μέριλιν Ρόμπινσον πιθανόν να συνιστά μια εξαίρεση σε έναν κόσμο που δύσκολα θα ξαναβγάλει έναν Πολ Κλοντέλ, μια Σιμόν Βέιλ ή έναν Γκράχαμ Γκριν και ακόμα δυσκολότερα θα νιώσει ως σχέδιο ζωής τη μυστική λαχτάρα για μια μορφή ένθεης μεταθανάτιας αιωνιότητας. Το ίδιο το μεταφυσικό ένστικτο ατροφεί. Αυτονόητα το αντιβιβλικό πνεύμα της εποχής δεν είναι άσχετο με τον αντιβιβλιακό της χαρακτήρα: ένας κόσμος που αδιαφορεί για την ανάγνωση δεν μπορεί παρά να αδιαφορεί και για όσα σωτηριολογικά ευαγγελίζεται το Βιβλίο των Βιβλίων. Παραφράζοντας λίγο τον Πέτερ Σλότερνταϊκ, ζούμε το τέλος του γραμματολογικού ανθρωπισμού ως ουτοπίας για τη διάπλαση των ανθρώπων μέσω της Γραφής. Οι προαναφερθέντες μαθητές του Λυκείου πολύ εύκολα θα ανατρέξουν στην πρόβλεψη για το ζώδιό τους, αλλά σε καμία περίπτωση δεν θα δεχτούν ότι ο Χριστός περπάτησε πάνω στα νερά. Κι ακόμα περισσότερο, αυτό το θαύμα δεν θα νιώσουν πιθανόν ποτέ πως τους αφορά. Η μετανεωτερική αβεβαιότητα, παρατηρεί πάλι ο Μπάουμαν, δεν γεννά ζήτηση θρησκείας, αλλά κυοφορεί ολοένα αυξανόμενη ζήτηση ειδικών της ταυτότητας. Ο διαρκής σχεδιασμός βιογραφικών σεναρίων και η αναζήτηση της αυθεντικότητας είναι η νέα πίστη της εποχής και ειδικοί της ταυτότητας δεν είναι μόνο οι ψυχολόγοι ή οι λογής σύμβουλοι των σεμιναριών αυτοβελτίωσης, αλλά και οι διάφοροι «γεροντάδες», κληρικοί ή μοναχοί, που προσδίδουν στον πιστό μια νοηματική πηγή από την οποία μπορεί να αντλεί αντιλήψεις και ρόλους στη ζωή του. Ομως και αυτή η ιδιότυπα θρησκευόμενη προσωπολατρία δεν αποτελεί παρά μέρος των σύγχρονων αναζητήσεων ταυτότητας, παραεκκλησιαστικό και όχι θρησκευτικό φαινόμενο.