Οι πρόσφατες κομματικές εκλογές κράτησαν χιλιάδες «ενεργούς πολίτες» κολλημένους στις οθόνες τους ώρες πολλές καθημερινά. Οπου «ενεργός πολίτης» καθ’ ημάς νοείται αυτός που δεν μπορεί να ζήσει χωρίς τη δόση του από κομματική φλυαρία, αυτός που φανατίζεται από τέτοια μωρολογία και ηδονίζεται με φανταστικούς παραδείσους.
Οξύνθηκε έτσι το αυτιστικό σύνδρομο που διαποτίζει το ελληνικό δημοσιογραφικό-πολιτικό σύμπλεγμα. Σήμερα ο Πούτιν επιδεικνύει το μόνο που η Ρωσία ήταν ανέκαθεν σε θέση να κάνει, δηλαδή όλο και πιο καταστροφικούς πυραύλους, στη Γερμανία συζητούν για πυρηνικά καταφύγια και ο Τραμπ ανεμίζει τους δασμούς σαν δρεπάνια απειλώντας παγκόσμιο οικονομικό πόλεμο.
Δική μας όμως μονομανία είναι οι 29 ή 31 βουλευτές τού ενός ή του άλλου κόμματος, οι απόψεις κάποιου θεατρίνου για τις ανεμογεννήτριες και την ιστορική σημασία του Ηρωδείου. Α, και οι 35.000 ψήφοι για τον αρχηγό ενός αυτογελοιοποιημένου σχηματισμού. Μια μέρα που συγκλόνισε τον κόσμο…
Η πολιτικάντικη αυτή σεισοπυγία έχει και μιαν άλλη διάσταση. Εχει εμπλουτίσει τη δημόσια γλώσσα με μια καινούργια φόρμουλα πολιτικής ψευτοσοφίας, δίπλα στις άλλες που μας ταλαιπωρούν τα τελευταία χρόνια (το «Εμείς και το Εγώ», το «να παράξουμε πολιτική», τη «γείωση στην κοινωνία», το «προοδευτικό μας DNA», το «ηθικό πλεονέκτημα»). Πρόκειται για τη «σωστή πλευρά της ιστορίας».
Οπως όλα τα εντός παρενθέσεως, αυτοί που χρησιμοποιούν την έκφραση αυτή συνήθως σκέφτονται και πράττουν αντίθετα με αυτό που δηλώνει. Ο αγαθός, με οποιαδήποτε έννοια, δεν το διατυμπανίζει. Θεωρεί αποκρουστικό να επαινεί τον εαυτό του, επειδή ο αυτοέπαινος είναι μάλλον σημάδι ότι τα λόγια είναι αντίθετα με την πραγματικότητα. Ο καλός φαίνεται. Οι συμπολίτες του, οι συνάνθρωποί του, το αντιλαμβάνονται αμέσως, συχνά ενστικτωδώς, από τη συμπεριφορά του, από την ομιλία του, από τον τρόπο που σχετίζεται με τους άλλους.
Μεταφρασμένο στην κοινή γλώσσα η «σωστή πλευρά της ιστορίας» σημαίνει ότι αυτός που την επικαλείται θεωρεί ότι οι δικές του, και μόνο οι δικές του, απόψεις είναι ορθές και όλοι οι υπόλοιποι υποχρεούνται να τις υιοθετήσουν. Δεν μας εξηγεί το γιατί. Υπάρχει και ένα βαρύ επιστημολογικό ατόπημα εδώ: εννοώ ένα ζήτημα με την τόση βεβαιότητα για τις δικές του απόψεις.
Πώς άραγε γνωρίζει – αλάθητα μάλιστα – προς τα πού κινείται η ιστορία; Παλιότερα κυριαρχούσαν διάφορα ιστοριοφιλοσοφικά σχήματα που προέλεγαν υποτίθεται το ιστορικό μέλλον: η φιλελεύθερη (Whig) ερμηνεία της ιστορίας, ο κοινωνικός δαρβινισμός, το εγελομαρξιστικό σχήμα με τους «σιδερένιους» νόμους του. Σήμερα όλα αυτά έχουν θεωρητικά, αλλά κυρίως από την ιστορική πραγματικότητα απαξιωθεί.
Οι ανθρώπινες πράξεις, ατομικές και συλλογικές, είναι θεμελιωδώς απρόβλεπτες. Και ευτυχώς. Μέσα από την απροσδιοριστία αυτή ενδέχεται να αναβλύσει μια ευφορία ελεύθερης δημιουργικότητας που η ανθρωπότητα δεν έχει γνωρίσει μέχρι τώρα. Μπορεί δυστυχώς να ξεπηδήσει και ο όλεθρός της. Αυτό θα εξαρτηθεί από το ό,τι καθένας από εμάς επιλέγει να πράξει εδώ και τώρα. Κανένα θεωρητικό σχήμα δεν το προβλέπει, γιατί – όπως έλεγε ο Λένιν – καμιά θεωρία δεν χωράει τη ζωή.
Η «σωστή πλευρά της ιστορίας» έχει κάποιο νόημα αν χρησιμοποιείται αναδρομικά, αν βασίζεται δηλαδή σε διεξοδική, βαθιά και απροκατάληπτη γνώση των ιστορικών γεγονότων. Π.χ., η Ιστορία του 20ού αιώνα έχει διδάξει την ηθική, πολιτική και πολιτιστική χρεοκοπία του φασισμού, του ναζισμού και του σταλινισμού. Οποιος σήμερα με οποιονδήποτε τρόπο εξακολουθεί να εμπνέεται από αυτά τα ολέθρια δόγματα είναι κατηγορηματικά στη λάθος πλευρά – και είναι δυστυχώς πολλοί αυτοί.
Μέσα στην τρικυμία σε δαχτυλήθρα που είναι η κομματική αναστάτωση στον τόπο μας πολλοί ήταν αυτοί που με τον ναρκισσισμό μιας «αριστερής» πανσοφίας διατράνωσαν την αγιότητα των δικών τους συνταγών για τη «σωτηρία» της κοινωνίας. Οσο ταχύτερα απαλλαγούμε από το σύνδρομο αυτό, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να επιβιώσουμε ηθικά και πολιτιστικά.
Ο κ. Περικλής Σ. Βαλλιάνος είναι ομότιμος καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ.
