Σε μια πρόσφατη έρευνα της διαΝΕΟσις για το «τι πιστεύουν οι Ελληνες» ζητήθηκε από τους ερωτωμένους να εκφράσουν τη γνώμη τους για την τεχνητή νοημοσύνη. Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά για την ακριβή γνώση των πραγματικών δεδομένων σχετικά με αυτές τις πανίσχυρες μηχανές παραγωγής γνώσης.
Οι πολίτες που απάντησαν ήξεραν να διακρίνουν κινδύνους και ευεργετικές συνέπειες της ανάπτυξης αυτών των τεχνολογιών και της διείσδυσής τους στην πραγματική ζωή. Συγκεκριμένα, η μεγάλη πλειονότητα απάντησε ότι οι ιατρικές εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουν θετικό αντίκτυπο. Στην άλλη άκρη της αξιολόγησης βρίσκεται η εμπλοκή της στην οικονομία και ειδικότερα σε ζητήματα εργασίας.
Εύκολα μπορούμε να υποθέσουμε ότι παρά τη μετριότητα των δημόσιων συζητήσεων για το ζήτημα, υφίσταται μια υπόγεια και ουσιαστική κατανόηση όσων διακυβεύονται. Εξάλλου ακόμα και μια περιστασιακή χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης άμεσης και δωρεάν πρόσβασης αρκεί για να καταλάβεις ότι οι αλλαγές στην κοινωνική δομή – που ήδη συντελούνται – θα είναι, στο εγγύς μέλλον, βαθιές και ότι θα μεταβάλουν ουσιαστικά τον κόσμο όπως τον έχουμε γνωρίσει.
Ολόκληρες οικογένειες επαγγελμάτων που είχαν ωφεληθεί από την αυτοματοποίηση και τη ρομποτοποίηση των δεκαετιών του ’60-’80, τεράστιοι κλάδοι του τριτογενούς τομέα, μεγάλο μέρος των λεγόμενων δημιουργικών επαγγελμάτων θα υποστούν σκληρή απομείωση προσωπικού, κάποιοι θα εξαφανιστούν, νέες και στενότερες ελίτ θα δημιουργηθούν κ.ά.
Η γραφιστική μεσαίων απαιτήσεων, ένα μέρος της διδασκαλίας, όλες οι εργασίες που απαιτούν συνθετική κειμενογραφία, ο χώρος της μετάφρασης και τόσοι άλλοι βρίσκονται εν κινδύνω, χωρίς αυτή τη φορά να υπάρχει κάποια ελπίδα ότι τα επαγγέλματα (ή έστω οι θέσεις εργασίας εντός τους) που θα καταργηθούν ίσως αντικατασταθούν από άλλα εξίσου δημιουργικά και προσοδοφόρα.
Είναι σαφές ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια σημαντική ιστορική εξέλιξη που θα τροποποιήσει σε βάθος την κοινωνική μας αρχιτεκτονική, τη σχέση μεταξύ παραγωγής και πλούτου, την έννοια του ελεύθερου χρόνου και τη συνάντησή της με εκείνη της εργασίας, τον πυρήνα της πνευματικής ιδιοκτησίας, καθώς και όλες τις συμβάσεις για το τι είναι αληθές και ψευδές, τι ισχύει και τι όχι.
Είναι υπόθεση των δημοκρατιών να αντέξουν τον φόβο τους μπροστά στην αλλαγή, να κοιταχτούν σε αυτόν τον καθρέπτη, να κατανοήσουν και να αποφασίσουν πώς θα προσαρμοστούν στις μεγάλες αυτές αλλαγές. Εξάλλου οι ειδικοί μάς διαβεβαιώνουν ότι αν υπάρχουν κίνδυνοι από τη μηχανή αυτοί είναι κοινωνικοί. Ούτε βούληση ή ικανότητα αυτονόμησης της μηχανής προκύπτει ούτε τίποτα άλλο αποκαλυπτικό.
Ωστόσο, η χρήση του ChatGΤP, του πιο διαδεδομένου οργάνου τεχνητής νοημοσύνης, αποκαλύπτει σπουδαίες μιμητικές ικανότητες που πιθανόν να αγγίζουν και μύχιες ανάγκες μας. Παραδείγματος χάρη, το μηχάνημα, στο τέλος των συνομιλιών του μαζί μας, μας αποχαιρετά με μια επωδό που παραλλάσσει σειρά βαθιά ευγενικών και σκληροπυρηνικά ανθρώπινων προτάσεων που καταλήγουν κάπως έτσι: «Είμαι εδώ για σένα».
Ενα συμπύκνωμα φροντίδας, ένα ηθικό στρώμα ασφάλειας και μια διατύπωση που προσομοιάζει στη μοναδικότητα της γονεϊκής φροντίδας, της αγαπητικής ή της ερωτικής σχέσης. Γιατί αν κάτι μας κάνει υποκείμενα επιθυμίας, συναισθηματικά όντα, μας επιτρέπει να νιώθουμε ασφαλείς με τον εαυτό μας, είναι η γνώση ότι υπάρχει πάντα ένα ύστατο καταφύγιο για εμάς. Κάποιος που είναι εδώ για εμένα, ειδικά σε έναν κόσμο κινδύνων και αγωνίας όπως είναι ο δικός μας.
Και αν σήμερα αυτή την απλή, ουσιώδη και βαθιά συγκινητική, απαραίτητη για τη ζωή μας, πρόταση τη διατυπώνει τόσο εμφατικά και απροκάλυπτα, χωρίς αμηχανία και ντροπή, μια μηχανή, αυτό δεν είναι δική της ευθύνη.
O κ. Παναγής Παναγιωτόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του ΕΚΠΑ.
