Για λόγους που συνδέονται με την οργάνωση του χρόνου που έχει καθιερώσει ο δυτικός πολιτισμός, οι δώδεκα μήνες γίνονται αντιληπτοί ως διακριτές προσωπικότητες με αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά. Απέναντι σε έναν Αύγουστο που έχει ταυτιστεί με τη ραστώνη των διακοπών και επομένως με την παύση των «γεγονότων», εισβάλλει ορμητικός ο Σεπτέμβριος με σειρά συμβάντων που μοιάζουν να έχουν εκκολαφθεί στη ζέστη του προηγούμενου μήνα. Στρατηγοί και επαναστάτες σαν να αναμένουν να τελειώσουν οι «διακοπές» τους για να αναλάβουν δράση.
Ας θυμηθούμε ότι την 1η Σεπτεμβρίου 1939 η Γερμανία εισέβαλε στην Πολωνία, ξεκινώντας τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Δυο μέρες αργότερα η Αγγλία και η Γαλλία κήρυσσαν τον πόλεμο εναντίον της Γερμανίας. Στις 6 Σεπτεμβρίου 1955, ξέσπασε το πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη. Μέσα σε λίγες ώρες είχαν καταστραφεί 1.000 σπίτια, 4.500 καταστήματα, 73 εκκλησίες και 37 σχολεία. Ηταν τα περίφημα «Σεπτεμβριανά». Το 2001, στις 11 Σεπτεμβρίου, τρομοκρατικά χτυπήματα στις ΗΠΑ είχαν ως στόχους τους δίδυμους ουρανοξύστες του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στη Νέα Υόρκη, και το Πεντάγωνο. Οι δίδυμοι πύργοι κατέρρευσαν από την πρόσκρουση των δύο αεροπλάνων ενώ οι νεκροί ήταν σχεδόν 3.000. Η Αμερική δεν ξέχασε ποτέ την 9/11.
Ο Σεπτέμβρης είναι γεμάτος από τέτοια γεγονότα, μικρότερης η μεγαλύτερης εμβέλειας, εθνικού ή παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Δεν υπάρχει βεβαίως διαγωνισμός μηνών ούτε έχει γίνει, εξ όσων γνωρίζω, κάποια μελέτη για την πύκνωση γεγονότων σε συγκεκριμένους μήνες. Σίγουρα, η διεξαγωγή των πολέμων συνδέεται με τις εποχές του χρόνου, αλλά ισχύει το ίδιο με τα πραξικοπήματα; Στη σύγχρονη Ελλάδα, η πιο γνωστή ημερομηνία που ανήκει στον Σεπτέμβριο είναι βεβαίως η 3η Σεπτεμβρίου. Λόγω της επετείου των 50 χρόνων, έχει προβληθεί και συζητηθεί η ίδρυση του ΠαΣοΚ ως μείζον γεγονός και μάλλον λίγοι θυμούνται πλέον την Επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 που έδωσε το όνομά της στον γνωστό δρόμο που ξεκινάει από την Ομόνοια αλλά και στην πλατεία Συντάγματος.
Κι όμως, αυτή την 3η Σεπτέμβρη είχε στο μυαλό του ο Μάνος Ελευθερίου όταν έγραφε τους στίχους «Θα σε ξανάβρω στους μπαξέδες/Τρεις του Σεπτέμβρη να περνάς/Και τσικουδιά στους καφενέδες/Τα παλληκάρια να κερνάς» (από το άλμπουμ «Γράμματα στον Μακρυγιάννη», 1979). Η εξέγερση εναντίον της απολυταρχικής διακυβέρνησης του Οθωνα το 1843 έχει συνδεθεί με τον Μακρυγιάννη, τον λαϊκό ήρωα που ανακάλυψε ο Βλαχογιάννης και ανέδειξε σε σύμβολο η Αριστερά. Ευφυώς ο ίδιος ο αγωνιστής είχε χτίσει την υστεροφημία του μέσα από τα Απομνημονεύματά του, γραμμένα στο γοητευτικό «απελέκητο» ύφος του και τις περίφημες εικόνες του.
Ανεξάρτητα από τον δικό του ρόλο πάντως, η 3η Σεπτεμβρίου καθιερώθηκε αμέσως και μέχρι και τη Μεταπολίτευση ως σύμβολο των λαϊκών αγώνων εναντίον της απολυταρχικής και αυταρχικής διακυβέρνησης – είτε επρόκειτο για μοναρχία είτε για δικτατορία. Η βαρύτητα του γεγονότος φανερώνεται από το γεγονός ότι σε αυτό οφείλει το όνομά της η κεντρική πλατεία της Αθήνας επειδή ακριβώς εκεί, μπροστά στα ανάκτορα, τη σημερινή Βουλή, συγκεντρώθηκε ο στρατός και ο λαός διεκδικώντας Σύνταγμα. Στη λέξη «Σύνταγμα» συμπυκνώθηκε η αντίσταση εναντίον της απολυταρχικής εξουσίας (το βασικό σύνθημα που ακουγόταν ήταν «Ζήτω το Σύνταγμα»).
Επρόκειτο για μια αναίμακτη επανάσταση, χωρίς νεκρούς και σχεδόν χωρίς πυροβολισμούς. Παρόλο που είχαν προηγηθεί συνωμοτικές κινήσεις, η εξέγερση έγινε σχεδόν απρογραμμάτιστα και τυχαία, ή πάντως κατά παρέκκλιση του αρχικού προγραμματισμού. Κύριο αίτημα υπήρξε η αποπομπή όλων των ξένων, κυρίως Βαυαρών, από τον ελληνικό στρατό και τις δημόσιες θέσεις. Ο Οθων υποχώρησε γιατί απέναντί του ήταν συνασπισμένα και τα τρία κόμματα της εποχής αλλά και οι εκπρόσωποι των τριών Δυνάμεων, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Είχε προηγηθεί, το 1841, η αποτυχία της μετριοπαθούς μεταρρύθμισης Μαυροκορδάτου νοούμενης ως απόπειρας συγκρότησης «εθνικής κυβέρνησης», η κρίση του Ανατολικού Ζητήματος (1839-1841) και η σοβαρή οικονομική κρίση γιατί οι δυνάμεις αρνήθηκαν να εγκρίνουν νέο δάνειο (1843).
Το κίνημα της 3ης Σεπτεμβρίου θεωρήθηκε επιπλέον ως ολοκλήρωση της Επανάστασης του 1821, εφόσον η δημοκρατική πολιτική παράδοση των συνταγμάτων του Αγώνα είχε ανασταλεί καταρχάς με τον Καποδίστρια και εν συνεχεία από τον Οθωνα. Με τη συναίνεση του βασιλιά να παραχωρήσει Σύνταγμα, ως αποτέλεσμα του κινήματος του Σεπτέμβρη, η Επανάσταση ολοκληρωνόταν από πολιτική άποψη αν και όχι από εθνική, εφόσον εκκρεμούσε η απελευθέρωση των «αλύτρωτων» αδελφών, η Μεγάλη Ιδέα. Εν τέλει, η άρνηση του Οθωνα να σεβαστεί το Σύνταγμα και η εμμονή του στην απόλυτη μοναρχία οδήγησε σε νέο κίνημα και στην έξωσή του, αυτή τη φορά έναν Οκτώβρη (1862).
Η κυρία Χριστίνα Κουλούρη είναι ιστορικός, πρύτανις του Παντείου Πανεπιστημίου.
