Οι εταιρείες ανέκαθεν έψαχναν τρόπο να διαχειριστούν «τον κίνδυνο του ανθρώπου κομβικής σημασίας», να χάσουν δηλαδή κορυφαία στελέχη λόγω θανάτου, αρρώστιας ή τραυματισμού. Η κατάρρευση όμως του ανταλλακτηρίου κρυπτονομίσματος FTX, η κάθετη πτώση των μετοχών της Meta και το χάος του Twitter μετά την εξαγορά του από τον Ιλον Μασκ υποδηλώνουν μία διαφορετική τέτοια απειλή την οποία θα μπορούσαμε να ονομάσουμε σύνδρομο του «Ναπολεόντειου ιδρυτή».

Δεν πρόκειται για νεόκοπο κίνδυνο. Η επιχειρηματική ιστορία βρίθει παραδειγμάτων στελεχών που έχουν φερθεί ανέντιμα με εταιρικά κεφάλαια και επιτυχημένων επιχειρηματιών που δεν αντιλαμβάνονται πως εταιρείες εισηγμένες στο χρηματιστήριο δεν είναι προσωπικά τους παιχνίδια.

Ο διάσημος αμερικανός επενδυτής Γουόρεν Μπάφετ είχε σχολιάσει χαρακτηριστικά πως «ανακαλύπτεις ποιος κολυμπά γυμνός μόνο όταν αποσυρθεί η παλίρροια». Τέτοιος είναι ο σύγχρονος επιχειρηματικός κύκλος: κυλάει αέναα από την αισιοδοξία στην απαισιοδοξία και από την άνθιση στην κατάρρευση. Ωστόσο, ο Μπάφετ θα έπρεπε να προσθέσει ότι οι παλίρροιες αισιοδοξίας είναι οι στιγμές που πρέπει να ληφθούν προφυλάξεις για να προληφθούν τεράστιες ζημίες.

Ουσιαστικά, οι επενδυτές εξαρχής παίρνουν ένα μεγάλο ρίσκο με την προοπτική τεράστιων ανταμοιβών. Ωστόσο, ένας έξυπνος επενδυτής πρέπει να μπορεί να αναγνωρίσει τα σημάδια του κινδύνου. Στην περίπτωση του Σαμ Μπάνκμαν-Φριντ και του FTX, η αξία των οποίων φέτος έφτασε μέχρι και τα 32 δισ. δολάρια, παρότι ο Μπάνκμαν-Φριντ προσπαθούσε να πείσει πως προσφέρει την ώριμη εκδοχή ενός κρυπτονομίσματος, ο υπερβολικός τρόπος ζωής του πρόδιδε πως δεν ήταν ένας Μπάφετ. Ηταν προφανές: διοικούσε την εταιρεία παρέα με κάποιους φίλους του από ένα ρετιρέ στις Μπαχάμες. Αντίστοιχα, ο βρετανός πρώην πρωθυπουργός Ντέιβιντ Κάμερον θα έπρεπε να έχει καταλάβει πως κάτι δεν πήγαινε καλά, ως σύμβουλος στην Greensill Capital, πολύ πριν από την κατάρρευση της εταιρείας το 2021. Γιατί ο αυστραλός ιδρυτής της, Λεξ Γκρίνσιλ, χρειαζόταν τέσσερα ιδιωτικά τζετ, όλα στο όνομα της εταιρείας;

Συχνά η πίστη του επενδυτή σε ένα πλάνο εξαρτάται και από την εμπιστοσύνη στον εκάστοτε επιχειρηματία. Η Ελίζαμπεθ Χολμς, ιδρύτρια του Theranos, η οποία πρόσφατα καταδικάστηκε για απάτη, είχε την ικανότητα να πείθει τους επενδυτές πως το όραμά της θα πετύχαινε.

Η κύρια άμυνα προς αποφυγή μεγάλων ζημιών είναι οι επενδύσεις σε πολλές startups, καθώς η βασική ιδέα είναι πως τα κέρδη από τις λίγες ιστορίες επιτυχίας θα υπερβούν κατά πολύ τις απώλειες. Βέβαια, με σουπερστάρ επιχειρηματίες όπως ο Μαρκ Ζάκερμπεργκ ή ο Ιλον Μασκ, το θέμα γίνεται πιο περίπλοκο. Εχοντας αποδείξει την αξία τους για δύο δεκαετίες, θυμίζουν περισσότερο βετεράνους CEO παρά ιδρυτές νεοφυών επιχειρήσεων. Αξίζει όμως να σημειωθεί ότι και ο Ναπολέων Βοναπάρτης ήταν πια βετεράνος πολιτικός και στρατιωτικός όταν ξεκίνησε την καταστροφική του εισβολή στη Ρωσία το 1812.

Καθώς κάθε επιτυχία οικοδομείται επί της προηγούμενης και τα δισεκατομμύρια συσσωρεύονται, δύο πράγματα συμβαίνουν. Πρώτον, η επιχείρηση – ή, στην περίπτωση του Μασκ, η επιχειρηματική αυτοκρατορία – γίνεται τόσο μεγάλη και πολύπλοκη που χρειάζεται επαγγελματίες διαχειριστές και πολλούς ελέγχους. Και δεύτερον, όσοι χτίζουν εταιρείες πολλών δισεκατομμυρίων από το μηδέν συχνά εκδηλώνουν ένα αίσθημα ασυδοσίας και θεωρούν πως όλες οι παραπάνω παρεμβολές εμποδίζουν το όραμά τους.

Η μακρά περίοδος φθηνού κεφαλαίου – μια φαινομενική παλίρροια αισιοδοξίας – κάλυψε αυτή την τάση. Οι καλές μέρες κράτησαν τόσο ώστε πολλοί επενδυτές ξέχασαν τα βασικά, ενώ οι πολιτικοί, ευχαριστημένοι από τη δημιουργία θέσεων εργασίας και την ανάπτυξη σε νέους τομείς, υπήρξαν επιεικείς προς τους δισεκατομμυριούχους της τεχνολογίας, οι οποίοι συχνά αποτελούσαν σημαντικές πηγές δωρεών.

Το Meta είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, με τον Ζάκερμπεργκ να κατέχει μόνο το 13% όλων των μετοχών, αλλά περίπου το 55% των μετοχών με δικαίωμα ψήφου, έχοντας έτσι τον πρώτο λόγο στη λήψη αποφάσεων. Στις καλές εποχές αυτή η δομή έμοιαζε λογική. Ομως, με την τιμή της μετοχής της Meta να έχει χάσει τα τρία τέταρτα της αξίας της στη διάρκεια του έτους και με τον Ζάκερμπεργκ να επενδύει δισεκατομμύρια για τη δημιουργία μιας εικονικής πραγματικότητας (metaverse), οι επενδυτές είναι έξαλλοι – αν και θα έπρεπε να κατηγορούν τον εαυτό τους.

Θα διδαχθεί ο Μασκ – ή οι επενδυτές του – από αυτό το μάθημα; Ολοι οι εμπλεκόμενοι στο Twitter φαίνονται προορισμένοι να συμμετάσχουν σε μια εκπαίδευση που θα τους κοστίσει ακριβά. Ο Μασκ έχει ήδη απολύσει το μισό προσωπικό, πιθανότατα καταπατώντας διάφορους εργασιακούς νόμους. Τώρα πρέπει να βρει έναν τρόπο να καταστήσει το Twitter αρκετά προσοδοφόρο ώστε να δικαιολογήσει τα 44 δισ. που χρειάστηκαν για την αγορά του, ενώ κορυφαίοι διαφημιστές – η κύρια πηγή εσόδων της εταιρείας – έχουν αναστείλει τις καμπάνιες τους.

Ο Ναπολέων έδωσε και άλλες μάχες μετά την υποχώρησή του από τη Μόσχα, σε μερικές μάλιστα επέδειξε και μεγάλη δεξιοτεχνία. Η φήμη όμως του αήττητου δεν αποκαταστάθηκε ποτέ. Κανείς δεν μπορεί να ξεχάσει πως είδε έναν αυτοκράτορα γυμνό.

*Ο κ. Μπιλ Εμοτ είναι πρώην διευθυντής του «Economist», συνδιευθυντής του οργανισμού Global Commission for Post-Pandemic Policy.

Τι να διαβάσετε

Οι «Δισεκατομμυριούχοι κατά τύχη» (εκδ. Μοντέρνοι Καιροί, 2010) του Μπεν Μέζρικ παραμένουν 13 χρόνια μετά την έκδοσή τους το πιο πειστικό της πληθώρας των όσων έχουν γραφτεί για το Facebook και τον ιδιοκτήτη του, Μαρκ Ζάκερμπεργκ. Πηγή για το «Social Network» του Ντέιβιντ Φίντσερ, το βιβλίο εξιστορεί τα πρώιμα χρόνια της εφαρμογής, τη συνεργασία του Ζάκερμπεργκ με τον Εντουάρντο Σάβεριν και τη ρήξη που οδήγησε στην περίφημη δικαστική διαμάχη για την κυριότητα της επινόησης του δικτύου.

***

Η ψυχαναγκαστικά ανταγωνιστική προσωπικότητα του Ζάκερμπεργκ (όπως και το αδίστακτο περιβάλλον των κοινωνικών μέσων) αναλύεται από τη Σάρα Φράιερ στο «Χωρίς φίλτρο. Η άγνωστη ιστορία του Instagram» (εκδ. Ψυχογιός, 2022).

***

Ο Ντέιβιντ Εγκερς επεξεργάστηκε μυθοπλαστικά το εσωτερικό κλίμα του Facebook στο μυθιστόρημα «Ο κύκλος»
(εκδ. Κέδρος, 2014) όπου μια νεαρή εντάσσεται στον οργανισμό με όνειρα ψηφιακού ιδεαλισμού για να βιώσει την εμπειρία μιας οιονεί σέκτας.

***

Για την πρόσφατη εισβολή του Ιλον Μασκ στο Twitter θα πρέπει να περιμένουμε την επόμενη βιογραφία, ως τότε όμως μπορεί κανείς να αρκεστεί στο «Elon Musk. Η Tesla, η Space X και η αναζήτηση ενός φανταστικού μέλλοντος»
(εκδ. Ψυχογιός, 2018) του Ασλι Βανς.

***

Το πρόσφατο «Elon Musk. Risking it All» (εκδ. Icon) του Μάικλ Βλίσμας προσθέτει νέα στοιχεία κυρίως για την παιδική του ηλικία στη Νότια Αφρική του απαρτχάιντ.