Ο ζωγράφος του εφιάλτη

Φρεντ Τέρνα
(8 Οκτωβρίου 1923 – 8 Δεκεμβρίου 2022)

«Γνωρίζω τις αντανακλάσεις της φωτιάς των κρεματορίων στον τοίχο ενός μπλοκ. Πώς ζωγραφίζει κανείς τη σχεδόν απόλυτη βεβαιότητα του βίαιου αφανισμού του;». Δεκαετίες μετά τη σωτηρία του από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, όταν είχε πια μετασχηματίσει τη φρίκη τους σε μαρτυρία τέχνης, ο Φρεντ Τέρνα δεν είχε πάψει να αναμετράται με το γεγονός του Ολοκαυτώματος. Εχοντας γεννηθεί στη Βιέννη και μεγαλώσει στην Πράγα ως Μπέντριχ Αρτουρ Τάουσιγκ, διέφυγε για δύο χρόνια από τους Ναζί προτού εντοπιστεί το 1941 και οδηγηθεί κατά σειρά στο Λίπα, στο Τερεζίενσταντ, στο Αουσβιτς και στο Κάουφερινγκ, ένα παράρτημα του Νταχάου. Ο πατέρας του δολοφονήθηκε στο Αουσβιτς, ο αδελφός του στην Τρεμπλίνκα, εκείνος επέζησε για να εκπληρώσει την υπόσχεση που οι κρατούμενοι έδιναν ο ένας στον άλλο: «Αν επιβιώσω, θα πω πώς ήταν». Είχε ξεκινήσει να σχεδιάζει σκηνές της στρατοπεδικής καθημερινότητας ήδη από το Τερεζίενσταντ, αναζητώντας όποια ελάχιστα υλικά μπορούσαν να βρεθούν και κρύβοντας τα σκίτσα του σε ένα τσίγκινο κουτί κάτω από το πάτωμα του μπλοκ όπου κρατούνταν. Προτού σταλεί στο Αουσβιτς άφησε τα ανυπόγραφα σχέδια σε έναν συγκρατούμενό του, βέβαιος για το τέλος του. Μετά την απελευθέρωσή του, στις 27 Απριλίου 1945, επέστρεψε στην Πράγα και το 1946 πήγε στο Παρίσι για να σπουδάσει καλές τέχνες. Το 1951 μετανάστευσε στον Καναδά, το 1952 εγκαταστάθηκε οριστικά στο Μανχάταν. Τα έργα του, εξπρεσιονιστικές συνθέσεις που ανακαλούν τη φωτιά, τη στάχτη, τις καμινάδες των κρεματορίων, αν και μέρος σημαντικών συλλογών όπως αυτής του Ιδρύματος Σμιθσόνιαν, δεν υπήρξαν τόσο γνωστά όσο εκείνα του επιζήσαντος του Αουσβιτς Νταβίντ Ολέρ, του εξασφάλισαν όμως σταθερό εισόδημα. Δεν έπαψε να αναζητεί σε αρχεία και βιβλιοθήκες τα σχέδια που είχε κάνει στο στρατόπεδο. Το 1982 ταξίδεψε με τη δεύτερη σύζυγό του στο Ισραήλ για τον μήνα του μέλιτος και μαζί επισκέφθηκαν ένα κιμπούτς στο οποίο βρισκόταν ένα μουσείο αφιερωμένο στη μνήμη των θυμάτων του Τερεζίενσταντ. Ο έφορος τους επέτρεψε να δουν το αρχειοθετημένο υλικό και σε έναν φάκελο με ανυπόγραφα έργα ανακάλυψαν έξι από τα χαμένα σκίτσα του Φρεντ, σημείο της ανθρώπινης ελπίδας ακόμη και μέσα στην κόλαση.