Ο ουρανοκατέβατος ηγέτης

Στη διάρκεια του 20ού αιώνα η πολιτική απέκτησε χαρακτήρα επαγγέλματος και ο επίδοξος ηγέτης αναδεικνυόταν μέσα από μια καριέρα που κατά κανόνα συνδύαζε τη διάκριση εντός των κομματικών οργάνων με την αποδοχή του εκλογικού σώματος.

Το ζήτημα της ηγεσίας στις σύγχρονες δημοκρατίες, της προέλευσης, της ποιότητας και των επιθυμητών ιδιοτήτων της είναι ένα πρόβλημα που τίθεται ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα, όταν διαφαίνεται η προοπτική της μαζικής δημοκρατίας. Θεωρητικά, αποτελεί συνέχεια του διαλόγου περί ηγεμόνα ο οποίος έχει τις ρίζες του ήδη στην αρχαιότητα. Τυπικά, λύνεται με τον σχηματισμό των κομμάτων ως τα μέσα του 19ου αιώνα: αντί των αρχικών θέσεων της Αμερικανικής και της Γαλλικής Επανάστασης, οι οποίες απέρριπταν τις μερίδες ως διασπαστικές του ενωτικού πνεύματος (αν και είναι χαρακτηριστικό ότι δεν τις απέφυγαν εφόσον η διάκριση του πολιτικού φάσματος σε «αριστερά» και «δεξιά» κατάγεται από τη διάταξη της Συντακτικής Συνέλευσης του 1789), επικράτησε εν πολλοίς η επιλογή του αγγλικού συστήματος που θεσμοποίησε τον καταμερισμό σε κοινοβουλευτικές παρατάξεις.

Εκτοτε, σταδιακά, στη διάρκεια του 20ού αιώνα η πολιτική απέκτησε χαρακτήρα επαγγέλματος και ο επίδοξος ηγέτης αναδεικνυόταν μέσα από μια καριέρα που κατά κανόνα συνδύαζε τη διάκριση εντός των κομματικών οργάνων με την αποδοχή του εκλογικού σώματος – σε ορισμένες μάλιστα περιπτώσεις, όπως σε εκείνη των Ηνωμένων Πολιτειών, υπήρξε ένα άγραφο cursus honorum το οποίο προϋπέθετε την άσκηση κατώτερων πολιτειακών ή ομοσπονδιακών αξιωμάτων προτού ο υποψήφιος επιζητήσει το χρίσμα για τη διεκδίκηση των ανώτερων. Ωστόσο, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, όταν η χαλάρωση της κομματικής στράτευσης, η αύξηση της εκλογικής αποχής και ο εικοσιτετράωρος ειδησεογραφικός κύκλος μετέβαλαν τους όρους του παιχνιδιού, κατέστη συχνότερη η εισπήδηση στην πολιτική κονίστρα επίδοξων ηγετών από άλλους χώρους. Αν στον μεταπολεμικό κόσμο σε συνθήκες ανταγωνισμού των υπερδυνάμεων ή συνταγματικής κρίσης μπορούσε στο ανώτατο αξίωμα να αναδειχθεί ένας στρατηγός, όπως οι Ντουάιτ Αϊζενχάουερ και Σαρλ ντε Γκωλ, στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο τον ρόλο τους παίζουν επιχειρηματίες όπως ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι και ο Ντόναλντ Τραμπ.

Η επίκληση της αναλογίας μεταξύ επιχειρηματικότητας και πολιτικής είθισται σε παρόμοιες περιπτώσεις να συνοδεύεται από την υιοθέτηση κοινών στον δημόσιο λόγο αιτημάτων περί αναγκαίας αποτελεσματικότητας, ανανέωσης του πολιτικού σκηνικού ή μεταρρύθμισής του, τις οποίες αδυνατούν να φέρουν εις πέρας οι επαγγελματίες πολιτικοί. Σε μια μεταβιομηχανική εποχή όπου ο κατακερματισμός της εργασίας αντανακλάται στην κοινωνική βάση των κομμάτων, η επικοινωνία γίνεται με όρους τηλεόρασης, Διαδικτύου και κοινωνικών μέσων και η διαμόρφωση της εικόνας ενός πολιτικού συχνά προκαταλαμβάνει το περιεχόμενο των προτάσεών του, το ερώτημα είναι αν οι εξ αποκαλύψεως ηγέτες διευρύνουν όντως τις προοπτικές της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ή αν αποτελούν απλώς σημεία των καιρών.

Ακολούθησε το Βήμα στο Google news και μάθε όλες τις τελευταίες ειδήσεις.