Ο Ντοστογέφσκι και η Πετρούπολη – Διακόσια χρόνια από τη γέννησή του

Υπάρχουν, λέγεται, τρεις κατηγορίες αναγνωστών σε ό,τι αφορά τους κορυφαίους συγγραφείς του ρωσικού ρεαλισμού, τον Ντοστογέφσκι και τον Τολστόι: αυτοί που προτιμούν τον πρώτο, όσοι θεωρούν σημαντικότερο τον δεύτερο κι εκείνοι που τους διαβάζουν με πάθος και τους δύο. Ο Τζορτζ Στάινερ, που έγραψε μια σπουδαία σχετική μελέτη, λέει πως προτιμά τον Ντοστογέφσκι, αλλά αυτό το θεωρεί λίγο-πολύ προσωπική επιλογή – ενώ ο Ναμπόκοφ έλεγε πως σε σύγκριση με τον Τολστόι είναι πολύ κατώτερος συγγραφέας. Αλλά διακόσια χρόνια από τη γέννησή του Ντοστογέφσκι, που συμπληρώθηκαν στις 11 Νοεμβρίου, αυτό μοιάζει με συγγραφική ιδιοτροπία.

Μετά από δύο αιώνες εύλογα αναρωτιέται κανείς: πώς διαβάζεται σήμερα ο Ντοστογέφσκι και κυρίως: Γιατί το έργο του δεν μοιάζει τώρα χρονολογημένο; Γιατί δεν μας πολυενοχλεί ο πανσλαβισμός, ο φανατικός αντιδυτικισμός κι ο νευρωτικός χριστιανισμός του; Κι ακόμη: τι σχέση έχει με τη σημερινή Ρωσία ή ακόμη και μ’ εκείνο που συνηθίσαμε να αποκαλούμε «σλάβικη ψυχή»; Πέραν του ότι ήταν μεγάλος ρεαλιστής συγγραφέας, μήπως, ως στάση ζωής, εκφράζει κι έναν μεγαλειώδη αναχρονισμό; Κι ωστόσο: κατά πόσο ο οιοσδήποτε αναχρονισμός μπορεί να θεωρηθεί «μεγαλειώδης»;