Μήπως η Δύση/Ευρώπη (Ευρωπαϊκή Ενωση – ΕΕ) τελικά υπνοβατεί; Μήπως (τώρα πλέον) ακολουθεί μια μάλλον τυφλή πολιτική για τον πόλεμο στην Ουκρανία και την αντιμετώπιση της Ρωσίας; Πολιτική που δεν φαίνεται να οδηγεί ξεκάθαρα πουθενά ή μάλλον οδηγεί στο πλήρες αδιέξοδο ενώ εμφανώς φέρνει πολλαπλά αντίθετα από τα επιδιωκόμενα αποτελέσματα. Τα ερωτήματα αυτά δεν γράφονται από αναλυτές με συμπάθεια προς τον πρόεδρο Πούτιν και τον επιθετικό πόλεμό του με τις βαρβαρότητες που διαπράττει στην Ουκρανία. Γράφονται από προσεκτική ανάγνωση των δεδομένων και πραγματικότητας και των προοπτικών όπως εμφανίζονται και κυρίως από ανησυχία, ενδιαφέρον για το μέλλον της Ευρώπης και του διεθνούς συστήματος. Οι οποιεσδήποτε άλλες παράπλευρες συνέπειες του πολέμου (ενίσχυση – διεύρυνση ΝΑΤΟ, αφύπνιση Γερμανίας, κ.ά.) δεν αλλάζουν ουσιωδώς την εξίσωση. Ποια είναι αυτά τα δεδομένα;
Πρώτον, η Ρωσία φαίνεται να κερδίζει τον (οριοθετημένο) πόλεμο αργά μεν αλλά σταθερά, τις πολεμικές επιχειρήσεις δηλαδή στο Ντομπάς, Νότια Ουκρανία, μετά την αρχική ήττα που υπέστη στην προσπάθειά της να καταλάβει το Κίεβο και όλη την Ουκρανία και να εγκαθιδρύσει μια κυβέρνηση ανδρεικέλων υπό τον έλεγχό της. Το αρχικό συνολικό σχέδιο μπορεί να απέτυχε μπροστά στην ουκρανική αντίσταση, αλλά οι εκτιμήσεις είναι ότι σε αυτόν τον μερικά οριοθετημένο πόλεμο η Ουκρανία δεν έχει ισχυρές πιθανότητες να ανατρέψει τα δεδομένα επί του πεδίου και να πετύχει τελική νίκη (έστω κι αν ακόμα ανακαταλάβει τη Χερσώνα). Ο αιματηρός πόλεμος φθοράς θα συνεχιστεί για μακρό χρονικό διάστημα.
Δεύτερον, οι πολλαπλές κυρώσεις της Δύσης/Ευρωπαϊκής Ενωσης δεν αποδίδουν τα προσδοκώμενα. Ο έσχατος στόχος των κυρώσεων είναι πολιτικός. Είτε να αλλάξουν την επιθετική συμπεριφορά Πούτιν ή να οδηγήσουν στην πτώση του, Τίποτα από αυτά δεν συμβαίνει. Μέχρι στιγμής δεν έχουν καμία ουσιαστική επίπτωση στην επιθετική συμπεριφορά της Ρωσίας και του προέδρου Πούτιν. Και το σπουδαιότερο, όπως αναλύει ο S. Jenkins στον «Guardian» (29/7), πλήττουν πολύ περισσότερο τη Δύση και την Ευρώπη και πολύ λιγότερο τη Ρωσία, την οικονομία της ή τον πρόεδρο Πούτιν προσωπικά. «Οι Δυτικές κυρώσεις ενάντια στη Ρωσία είναι η πιο κακοσχεδιασθείσα και αντιπαραγωγική πολιτική στην παγκόσμια ιστορία» γράφει. Το ρούβλι ισχυροποιείται, το ρωσικό ισοζύγιο πληρωμών βελτιώνεται, ο Πούτιν ενδυναμώνεται, ενώ Δύση και Ευρώπη υποφέρουν από πληθωρισμό, αύξηση του κόστους ζωής, ενεργειακή ένδεια. Ηθικά επιβεβλημένες οι κυρώσεις, οικονομικά όμως αναποτελεσματικές, τουλάχιστον ως άμεση κατάσταση. Σε μια μακροχρόνια προοπτική υπονομεύεται βέβαια ο εκσυχρονισμός της ρωσικής οικονομίας λόγω του περιορισμού της μεταφοράς υψηλής τεχνολογίας εξαιτίας των κυρώσεων.
Τρίτον, η ευρωπαϊκή δημοκρατία και η ευρωπαϊκή ενοποίηση υποσκάπτονται. Ο πόλεμος εμφανώς ενισχύει τις ακραίες, αντιδημοκρατικές, αντιευρωπαϊκές δυνάμεις που σημειώνουν πολιτικά κέρδη. Ο πόλεμος και οι συνέπειές του (και ως φαίνεται η Ρωσία με άμεση εμπλοκή) οδήγησαν στην πτώση του πρωθυπουργού Μάριο Ντράγκι στην Ιταλία και ανοίγουν τον δρόμο για την άνοδο στην κυβερνητική εξουσία των ακροδεξιών, φιλορωσικών πολιτικών δυνάμεων μετά τις εκλογές της 25ης Σεπτεμβρίου (Αδέλφια Ιταλίας, Λέγκα Βορρά, Φόρτσα Ιτάλια κ.λπ.). Στον πόλεμο ευρωπαϊκής δημοκρατίας και ρωσικού αυταρχισμού επί του παρόντος φαίνεται να σημειώνει νικηφόρα βήματα ο αυταρχισμός εις βάρος της ευρωπαϊκής δημοκρατίας. Ενώ και η εσωτερική συνοχή και ενότητα της Ενωσης φαίνεται επίσης να δοκιμάζονται. Στο πλαίσιο τόσο της ΕΕ όσο και του ΝΑΤΟ σημειώνονται ήδη τριγμοί στην ενότητά τους (ενώ χώρες όπως Ουγγαρία και Τουρκία ακολουθούν τη δική τους αυτόνομη πορεία). Και από την άλλη μεριά η Ρωσία επεκτείνει την επιρροή της σε Ασία και Αφρική, με την Ευρώπη να παρακολουθεί αμήχανη (βλέπε πρόσφατη περιοδεία ρώσου υπουργού Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ σε αφρικανικές χώρες).
Τέταρτον, όπως επισήμανε πρόσφατα ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες αλλά και ο σύμβουλος εθνικής ασφάλειας της βρετανικής κυβέρνησης St. Lovegrove σε διάλεξή του, «ο κόσμος βρίσκεται επικίνδυνα πιο κοντά σε έναν πυρηνικό πόλεμο απ’ ό,τι ήταν στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου». Και τούτο γιατί έχουν καταρρεύσει πλήρως οι δίαυλοι επικοινωνίας με Μόσχα και Πεκίνο ως αποτέλεσμα του πολέμου, ενώ έχει επικρατήσει η αβεβαιότητα και απροβλεπτικότητα (unpredictability), κάτι που δεν συνέβαινε στην εποχή του Ψυχρού Πολέμου. Η ανθρωπότητα μπορεί να υπνοβατήσει σε πυρηνική καταστροφή, κάτι που ως φαίνεται έχει αρχίσει να συνειδητοποιείται στην Ουάσιγκτον και γι’ αυτό κάνει κάποιες κινήσεις για την αντιστροφή των επικίνδυνων αυτών τάσεων. Οπωσδήποτε όμως πάνω από 60 χώρες, όπως εκτιμά ο ΟΗΕ, έχουν διολισθήσει σε καθεστώς πείνας ως αποτέλεσμα των συνεπειών του πολέμου – πόσο ηθικό είναι αυτό;
Πέμπτον, ο πόλεμος και οι συνέπειές του ιδιαίτερα στον τομέα της ενέργειας τείνουν να ακυρώσουν σχεδόν πλήρως την πολιτική (το Green Deal της ΕΕ λ.χ.) για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής – της μεγαλύτερης υπαρξιακής απειλής για την ανθρωπότητα. Ο άνθρακας, η πυρηνική ενέργεια, τα ορυκτά καύσιμα επανέρχονται σε χρήση, συμφωνημένοι στόχοι μετριάζονται ή και εγκαταλείπονται.
«Οταν αλλάζουν τα δεδομένα, αλλάζω τη σκέψη μου και την πολιτική μου» έλεγε ο Τζον Μέιναρντ Κέινς. Επομένως Δύση και Ευρώπη θα πρέπει να ξανασκεφθούν ορισμένα βασικά γύρω από τον πόλεμο. Θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να απαντήσουν στο βασικό ερώτημα: ενώ ορθώς δεν θέλουν να επικρατήσει η βαρβαρότητα της βίαιας αλλαγής των συνόρων και η βάναυση καταπάτηση των δημοκρατικών αξιών μπορεί να πετύχουν όλα αυτά χωρίς να εμπλακούν τελικά άμεσα στις πολεμικές επιχειρήσεις;
Η Δύση και η Ευρώπη (ΕΕ) επαναλαμβάνουν ότι θα συνεχίσουν να στηρίζουν την Ουκρανία μέχρι τέλους. Ορθώς. Αλλά ποιο είναι αυτό το τέλος; Εάν δεν οριστεί με κάποια σχετική σαφήνεια, τότε ακολουθεί μια πορεία στα τυφλά. Και αυτό είναι πολλαπλώς επικίνδυνο για την Ουκρανία, την Ευρώπη, τον πλανήτη ολόκληρο…
Ο καθηγητής Π. Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Τελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).
