Μέλλον και ταυτότητα

Σήμερα, 9 Μαΐου – ημέρα της Ευρώπης – αρχίζει επίσημα τις εργασίες της η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης (Conference on the Future o Europe). Αμεσος στόχος της είναι να δώσει την ευκαιρία στους ευρωπαίους πολίτες να συμμετάσχουν με ιδέες και προτάσεις στη διαδικασία διαμόρφωσης της Ευρώπης του μέλλοντος. Απώτερη επιδίωξη όμως είναι η διαδικασία αυτή, πέρα από τις πρακτικές προτάσεις που μπορεί να προσφέρει, να συμβάλει στη δημιουργία της ευρωπαϊκής ταυτότητας, μια διαχρονική επιδίωξη για την ΕΕ.

Εάν ο όρος ταυτότητα συνεπάγεται «ταύτιση με κάτι» (to identify with something), το ερώτημα είναι τι είναι αυτό «το κάτι» σε ευρωπαϊκό επίπεδο με το οποίο μπορεί να ταυτισθεί ο ευρωπαίος πολίτης ώστε να ενστερνισθεί το ψυχολογικό αίσθημα «του ανήκειν» (the sense of belonging). Σε επίπεδο εθνικού κράτους αυτό «το κάτι» προσφέρεται συνήθως με τον φαντασιακό ιστορικό μύθο, το κοινό παρελθόν που προσωποποιείται, εξειδικεύεται και «εορτάζεται» ως κοινή συνισταμένη. Η Ευρωπαϊκή Ενωση στερείται ακριβώς αυτού του ιστορικού μύθου. Γιατί, όπως ορθά παρατηρεί ο Τ. Judt, η ευρωπαϊκή ενοποίηση γεννήθηκε και η Ευρωπαϊκή Ενωση οικοδομήθηκε πάνω στη συλλογική απόρριψη της Ιστορίας, στη συλλογική λήθη (collective forgetting) και αμνησία. Με άλλα λόγια, τα πρώτα κράτη-μέλη αποφάσισαν να προχωρήσουν στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση για να ξεπεράσουν την Ιστορία τους και το εθνικό κράτος καθώς θεώρησαν ότι η συλλογική ευρωπαϊκή ιστορία όχι μόνο δεν προσφερόταν για ηρωικούς μύθους, αλλά ήταν κάτι ιδιαίτερα επικίνδυνο και αρνητικό – ιστορία εμφυλίων συγκρούσεων, αιματοχυσιών, ερειπίων, καταστροφής. Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο η Ευρωπαϊκή Ενωση μπορεί να περιγραφεί ως ένα «μετα-ιστορικό φαινόμενο» (post – historical phenomenon). Η Ευρώπη επειδή «παρήγαγε πάρα πολλή ιστορία» θα έπρεπε να ξεπεράσει ακριβώς την ιστορία όχι γράφοντας το τέλος της (η Ευρώπη ποτέ δεν αποδέχτηκε την έννοια του «τέλους της ιστορίας» a la Fukuyama) αλλά ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο, εντελώς ξεχωριστό από το παρελθόν. Ιστορία χωρίς ιστορική συνέχεια, χωρίς ιστορικό μύθο.