Ηθική και εξωτερική πολιτική

Πόσο «ηθική» μπορεί να είναι η εξωτερική πολιτική; Σε ποιον βαθμό θα πρέπει να στηρίζεται στα συμφέροντα και σε ποιον σε αξίες, αρχές και ηθική; Σε ποια έκταση θα πρέπει στον προσανατολισμό της να ακολουθεί τον Μακιαβέλι (συμφέροντα) και πόσο τον Ουίλσον (αξίες); Αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα για κάθε πολιτικό ηγέτη και κάθε πολιτική δύναμη, ιδιαίτερα για μια προοδευτική πολιτική δύναμη σε μια σύγχρονη δημοκρατική χώρα. Η δημοκρατική ηθική για την εξωτερική πολιτική είναι σαφής: οι δημοκρατικές χώρες (οφείλουν να) να στοχεύουν σε μια εξωτερική πολιτική αρχών και αξιών και όχι απλά στυγνών συμφερόντων. Επιδιώκουν την ειρηνική επίλυση των οποιωνδήποτε διαφορών, προωθούν μέσω της εξωτερικής πολιτικής τις αξίες της ειρήνης, της συνεργασίας, της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων, της αδελφοσύνης τελικά. Βεβαίως δεν είμαι αφελής. Γνωρίζω ότι μια αμιγώς εξωτερική πολιτική αρχών και αξιών δεν υπάρχει και δεν μπορεί να υπάρξει. Τα συμφέροντα κυριαρχούν, οι ρεαλιστές των διεθνών σχέσεων πρυτανεύουν. Στην εποχή των Τραμπ, Πούτιν, Ερντογάν, Ασαντ κ.ά. ακούγεται ίσως και παράξενο να μιλά κάποιος για αρχές και αξίες στην εξωτερική πολιτική.

Κι όμως μια ευρωπαϊκή δημοκρατική χώρα δεν μπορεί να αγνοεί περιφρονητικά τις αξίες. Να αγνοεί την ηθική. Θα πρέπει πάντοτε να επιτυγχάνει ένα τουλάχιστον έντιμο μείγμα ανάμεσα στις αξίες και τα συμφέροντα. Δεν μπορεί να υποκύπτει σε εθνικιστικές λογικές περιχαράκωσης. Και ειδικά για την Ελλάδα, δεν μπορεί να τροφοδοτεί το κοινωνικό σώμα με το δηλητήριο των πλέον ακραίων θέσεων για τα αποκαλούμενα «εθνικά θέματα» και να διαπαιδαγωγεί έτσι μια ολόκληρη κοινωνία στην υιοθέτηση των πλέον τοξικών θέσεων και μάλιστα με επιλεκτική ή στρεβλή ανάγνωση του διεθνούς δικαίου ή και σε ορισμένες περιπτώσεις με πλήρη άγνοια του διεθνούς δικαίου ή και απόκρυψη της πραγματικότητας. Γιατί σε αυτή τη χώρα δεν είναι μόνο ότι δεν μπορούμε να ακούσουμε τις «αλήθειες των άλλων», μερικές φορές δεν θέλουμε να γνωρίζει η κοινωνία ούτε καν τις «αλήθειες τις δικές μας». (Γιατί, ως ένα παράδειγμα, πόσο καλά γνωρίζει η ελληνική κοινωνία σήμερα ότι το μισό περίπου Αιγαίο – 49% – ανήκει οιονεί στη διεθνή κοινότητα ως διεθνή ύδατα; Πολύ λίγο. Θεωρεί όλο το Αιγαίο ως αναφανδόν ελληνικό. Γιατί μεταξύ άλλων και το μιντιακό σύστημα, κυρίως το ηλεκτρονικό, φροντίζει συστηματικά να μην ακούγονται οι αλήθειες αυτές μην τυχόν και αλλοιωθεί το… εθνικό φρόνημα.)