Ηταν Αύγουστος του 1968

Μη δίνετε και πολύ βάρος στα «από την πρώτη στιγμή η αντίθεση και η αντίσταση του ελληνικού λαού στη δικτατορία ήταν ολόψυχη και καθολική». Αυτά ήταν μεταγενέστερες, μεταδικτατορικές επινοήσεις, που βόλευαν όλους, σβήνοντας συλλογικές ή ατομικές ενοχές και αμηχανίες. Με ελάχιστες ηρωικές εξαιρέσεις, «φύλλο δεν κουνιόταν» τον πρώτο χρόνο. Ωστόσο, το δεύτερο καλοκαίρι της χούντας, εκείνο του 1968, σημαδεύτηκε οπωσδήποτε από κάποια γεγονότα που έμελλε να ταράξουν κάπως τα νερά στην Ελλάδα και (κυρίως) στον διεθνή χώρο. Ετσι, και αφού πρώτα είχε προηγηθεί ο Μάης στο Παρίσι, για τον οποίο ωστόσο λίγα πράγματα ξέραμε ακόμη τότε, στα μέσα Αυγούστου ένα συμβάν, ως πρώτο τροχιοδεικτικό έστω, έδειξε ότι κάτι άρχιζε να κινείται, ότι υπήρχαν κάποιοι που το έλεγε η περδικούλα τους, κάποιοι αποφασισμένοι να αντισταθούν στους συνταγματάρχες, και μάλιστα δυναμικά. Ο Αλέκος Παναγούλης και οι συνεργάτες του είχαν επιχειρήσει να τινάξουν στον αέρα το αυτοκίνητο του δικτάτορα Παπαδόπουλου, καθώς εκείνος ανέβαινε στην Αθήνα από την έπαυλη που του είχε παραχωρήσει γνωστός εφοπλιστής στο Λαγονήσι. Μπορεί η απόπειρα να απέτυχε, με τραγικές συνέπειες για τους τολμηρούς πρωταγωνιστές της (φριχτά βασανιστήρια, παρά τρίχα εκτέλεση του Παναγούλη), αλλά ένα πρώτο βήμα είχε γίνει.

Λίγες μέρες αργότερα, παραθέριζα σε νησί του Βόρειου Αιγαίου, όχι ιδιαίτερα τουριστικό, ούτε τότε ούτε τώρα. Εκεί λοιπόν, κατεβαίνοντας να ψωνίσω στο λιμάνι, πήρα και εφημερίδα να δω τι γινόταν στον κόσμο. Το σοκ ήταν μεγάλο, και δεν υπερβάλλω. Στρατεύματα του Συμφώνου της Βαρσοβίας, σοβιετικά αλλά και άλλα, είχαν εισβάλει στην τότε Τσεχοσλοβακία, όπου βρισκόταν σε εξέλιξη η λεγόμενη Ανοιξη της Πράγας. Να, λοιπόν, που διαψεύδονταν και οι τελευταίες (όπως αποδείχθηκε) ελπίδες όλων των αριστερών με στοιχειωδώς ανοιχτό μυαλό και με ανοιχτά μάτια, όσων με άλλα λόγια έβλεπαν τα αδιέξοδα του αυτοαποκαλούμενου «σοσιαλισμού» στις αυτοαποκαλούμενες «σοσιαλιστικές» χώρες. Δεν υπήρχε περίπτωση ανατροπής αλλά ούτε καν αυτομεταρρύθμισης των καθεστώτων σοβιετικού τύπου. Σύντομα άλλωστε η διαπίστωση αυτή θα επιβεβαιωνόταν με τον πιο απόλυτο όσο και κυνικό τρόπο, από τον ίδιο τον τότε ηγέτη της Σοβιετίας, τον Μπρέζνιεφ, το όνομα του οποίου θα έφερε το δόγμα σύμφωνα με το οποίο οι χώρες του Ανατολικού Μπλοκ είχαν μόνο «περιορισμένη κυριαρχία» στο έδαφός τους. Δεν μπορούσαν, με άλλα λόγια, να κάνουν επιλογές που να μη συμφωνούν με τις προτεραιότητες της Μόσχας, αρκούμενες στον ρόλο των δορυφόρων της Σοβιετικής Ενωσης. Κατά τα άλλα βέβαια, οι υμνητές του Μπρέζνιεφ, του δόγματος της «περιορισμένης κυριαρχίας» και της επέμβασης στην Τσεχοσλοβακία, είχαν το θράσος μεταδικτατορικά, όπως το έχουν και μέχρι σήμερα, να ομιλούν στο όνομα της «δημοκρατίας» και της «εθνικής ανεξαρτησίας»!