Δύο χρόνια μετά την κήρυξη του νέου κορωνοϊού (COVID-19) ως παγκόσμιας πανδημίας από τον ΠΟΥ (στις 11 Μαρτίου 2020), μια νέα κρίση έπληξε τον κόσμο και μια νέα υγειονομική απειλή εμφανίστηκε. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου 2022 είχε άμεσα ως αποτέλεσμα χιλιάδες Ουκρανοί και Ρώσοι να τραυματιστούν σοβαρά ή να σκοτωθούν και εκατομμύρια Ουκρανοί να μετακινηθούν στο εσωτερικό της χώρας ή να μετεγκατασταθούν σε γειτονικές, κυρίως ευρωπαϊκές, χώρες (The United Nations, 2022). Ακόμα περισσότερες μετακινήσεις αναμένονται κατά τη διάρκεια αυτής της παρατεταμένης και κλιμακούμενης σύγκρουσης. Εχει θεωρηθεί η ταχύτερη μαζική μετανάστευση λόγω πολέμου στην Ευρώπη τις τελευταίες δεκαετίες και η μεγαλύτερη προσφυγική κρίση στην Ευρώπη μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτό που αντιμετωπίζει ο κόσμος αυτή τη στιγμή είναι μια διπλή κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία: την πανδημία και τον πόλεμο. Η διπλή αυτή κρίση θα θέσει σε σοβαρό κίνδυνο τη σωματική και ψυχική υγεία των Ουκρανών, αλλά πιθανόν και των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο.
Πλήθος ερευνητικών στοιχείων έχουν ήδη δείξει ότι η COVID-19 έχει ήδη τεράστιο αντίκτυπο στην ψυχική υγεία των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο (Sundaram et al., 2022), όπως επίσης έχει πλήξει και τα παιδιά και τους νέους ειδικότερα (Samji, et al., 2022), για να μην αναφέρουμε τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης (Dragioti et al., 2022; Rezaei-Hachesu et al., 2022). Διαταραχές σχετιζόμενες με τραύμα και στρες, όπως διαταραχή από οξύ στρες, διαταραχή μετά από μετατραυματικό στρες, κατάθλιψη και άγχος, αλλά και προβλήματα ύπνου είναι μόνο μερικά από τα προβλήματα που έχουν αναφερθεί σε διεθνείς επιστημονικές εργασίες.
Ο παρόν πόλεμος αναμένεται να έχει αθροιστική επίδραση, επιδεινώνοντας την ήδη επιβαρυμένη ψυχική υγεία των Ουκρανών ή προδιαθέτοντας την εμφάνιση νέων ψυχικών διαταραχών, καθώς τόσο η COVID-19 όσο και οι συγκρούσεις στην Ανατολική Ουκρανία από το 2014 έχουν ήδη προκαλέσει διάφορες διαταραχές (Bryant et al., 2022; Lefrant et al., 2022). Διαφορετικές υποομάδες πληθυσμού θα πληγούν βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, οι ανάγκες υγείας των οποίων θα πρέπει να αντιμετωπιστούν επειγόντως. Οι καταστροφικές συνέπειες του πολέμου αφορούν τους στρατιώτες και τον άμαχο πληθυσμό, τους εκτοπισμένους και όσους έχουν μείνει πίσω (Bryant et al., 2022). Οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι και τα άτομα με αναπηρίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι και χρειάζονται άμεση βοήθεια (OCHA, 2022) και η υγεία των παιδιών διακυβεύεται σοβαρά, με πιθανές διά βίου συνέπειες (Ludvigsson & Loboda, 2022). Το ποσοστό των διαταραχών που σχετίζονται με τον πόλεμο είναι πιθανό να αυξηθεί σημαντικά (Cénat et al., 2022). Οι Kurapov et al. (2022) ήδη δημοσίευσαν ανησυχητικά αποτελέσματα για τις συνέπειες του πολέμου, καθώς σχεδόν όλοι οι Ουκρανοί συμμετέχοντες στην έρευνά τους (97,8%) ανέφεραν επιδείνωση της ψυχικής τους υγείας (με μεγαλύτερα ποσοστά στις γυναίκες και στους νέους, από ό,τι στους άντρες και στους μεγαλύτερους σε ηλικία).
Οι πρόσφυγες διατρέχουν σοβαρό κίνδυνο από ένα ευρύ φάσμα θεμάτων υγείας, όπως η διακοπή της φροντίδας για χρόνιες ασθένειες και η εξάπλωση μολυσματικών ασθενειών (συμπεριλαμβανομένης της COVID-19), καθώς η Ουκρανία έχει χαμηλό ποσοστό εμβολιασμού κατά της COVID-19, της ιλαράς και της πολιομυελίτιδας και μεγάλο ποσοστό Ουκρανών έχει φυματίωση, ηπατίτιδα C και HIV (World Health Organization, 2022). Ψυχοκοινωνικά ζητήματα, όπως η κακοποίηση, η σεξουαλική βία και ο βιασμός, ο χωρισμός από αγαπημένα πρόσωπα, το πένθος, είναι πιθανό να επιδεινώσουν την ψυχική τους υγεία που έχει ήδη σημαντικά επιβαρυνθεί πριν από τον πόλεμο (Su et al., 2022).
Το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στην Ουκρανία ήταν ήδη επιβαρυμένο λόγω της πανδημίας COVID-19 (το τέταρτο κύμα κορυφώθηκε λίγες εβδομάδες πριν από την έναρξη του πολέμου) και τώρα υφίσταται τις συνέπειες του πολέμου (π.χ. ζημιές σε υποδομές υγείας· Roborgh et al., 2022). Παρόμοιες προκλήσεις ενδέχεται να υποστούν τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης των χωρών υποδοχής, καθώς, ενώ αγωνίζονται να καλύψουν τις ανάγκες των δικών τους πολιτών, τώρα καλούνται να παρέχουν υγειονομική περίθαλψη σε εκατομμύρια πρόσφυγες. Οι επαγγελματίες υγείας σε όλον τον κόσμο που ήδη υποφέρουν από συμπτώματα επαγγελματικής εξουθένωσης και επιβάρυνσης, δευτερογενούς τραυματικού στρες, κατάθλιψης και άγχους κ.λπ., λόγω της COVID-19 (Kalaitzaki, 2021), επίσης καλούνται να καλύψουν τις ανάγκες υγείας των πολιτών, των στρατιωτών και των προσφύγων της Ουκρανίας.
Οι επιπτώσεις αυτής της κρίσης πιθανώς θα επηρεάσουν και τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο. Η καθημερινή τους έκθεση σε συνταρακτικές ειδήσεις από τα μέσα ενημέρωσης είναι πιθανό να οδηγήσει σε συμπτώματα ψυχικής υγείας (Rozanov et al., 2019), όπως προκάλεσε και η έκθεση στις ειδήσεις για την COVID-19 (Kellerman et al., 2022). Ατομα με ιστορικό προηγούμενου τραύματος (π.χ. σωματική, ψυχολογική και σεξουαλική κακοποίηση) και προϋπάρχουσες ψυχικές διαταραχές είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε αυτή την έκθεση. Η σύνθετη διαταραχή μετατραυματικού στρες πιθανά να κάνει την εμφάνισή της σε ασυνήθιστα υψηλά ποσοστά, καθώς το στρες από προηγούμενα τραύματα αθροίζεται και δρα συσσωρευτικά.
Συνοψίζοντας, η COVID-19 έχει επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των ανθρώπων σε όλον τον κόσμο (Kalaitzaki et al., 2022. Sundaram et al., 2022) και των επαγγελματιών υγείας που είναι στην πρώτη γραμμή αντιμετώπισης (Kalaitzaki & Rovithis, 2021. Hachesu et al., 2022), ενώ έχει οδηγήσει σε κρίση τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης παγκοσμίως. Ο πόλεμος στην Ουκρανία θα λειτουργήσει συσσωρευτικά, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο την ήδη καταπονημένη υγεία των Ουκρανών αλλά και εκατομμυρίων ανθρώπων παγκοσμίως και θα θέσει σε κίνδυνο το σύστημα υγειονομικής περίθαλψης στην Ουκρανία και στις χώρες υποδοχής. Λαμβάνοντας υπόψη τις δυνητικά βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες συνέπειες του πολέμου, η διασφάλιση της σωματικής και ψυχικής υγείας αποτελεί επιτακτικό στόχο των πολιτικών υγείας. Οι επαγγελματικές ενώσεις, οι εθελοντικές οργανώσεις και οι άνθρωποι σε όλον τον κόσμο θα πρέπει να ενώσουν τις δυνάμεις τους και να αγωνιστούν για τη λήξη του πολέμου και να εργαστούν συλλογικά για να αντιμετωπίσουν τις ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης των πληθυσμών που έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Εάν δεν συμβεί αυτό, μήπως η τρέχουσα κρίση αποτελεί μια παγκόσμια ωρολογιακή βόμβα του υγειονομικού συστήματος που σύντομα θα εκραγεί;
Η κυρία Αργυρούλα Καλαϊτζάκη είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας στο Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο, διευθύντρια του Εργαστηρίου Διεπιστημονικής Προσέγγισης για τη Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής (QoL Lab), ερευνήτρια στο Πανεπιστημιακό Ερευνητικό Κέντρο
«Ινστιτούτο Αγροδιατροφής
και Επιστημών Ζωής».
Email: akalaitzaki@hmu.gr
