Η μάχη των σκηνών

Κι αν, παραφράζοντας τον Μοντεσκιέ, μιλούσαμε όχι για «διάκριση των εξουσιών», αλλά για πολλαπλότητα των σκηνών; Εννοείται, ότι η αναφορά μας θα ήταν πάντα το δημοκρατικό αρχέτυπο, στην κλασική, την αθηναϊκή εκδοχή του… «Το δίκιο το ξέρει και η κωμωδία» δηλώνει ευθαρσώς, προκλητικά σχεδόν, ο Αριστοφάνης στην παράβαση των Αχαρνέων. Τι άλλο δηλώνει ο συνάδελφος, ας μου επιτραπεί ο χαρακτηρισμός, Βολοντίμιρ Ζελένσκι με το τηλεοπτικό πρόγραμμά του υπό τον τίτλο «Υπηρέτης του λαού»; «Δηλαδή, τι;», θα αναρωτηθεί κανείς. «Ο διασκεδαστής ως πολιτικός;». Βεβαίως, και μάλιστα, με βάση την εμπειρία του καιρού μας, δηλαδή της κοινωνίας του θεάματος, δικαιούμαστε να αντιστρέψουμε μάλλον τη διατύπωση: «Ο πολιτικός (ο ηγεμόνας, ο δεσπότης, ο τύραννος) ως διασκεδαστής». Θα αδικούσαμε άραγε, αν την υιοθετούσαμε, περιπτώσεις όπως του Τραμπ, του Πούτιν, του Ερντογάν ή του Μπολσονάρο; Βλέπετε, μέσα στην οικουμενικότητα ενός δημοκρατικού σκηνικού, όπως θέλει να νοείται ο κόσμος της παγκοσμιοποίησης, ακόμη και ο πιο αυταρχικός ηγέτης πρέπει να καταβάλει ένα τίμημα ελάχιστης «δημοκρατικότητας», ένα είδος φόρου επί τη εμφανίσει. Γι’ αυτό, όπως μου έλεγε κάποτε ένας πορτογάλος σκηνοθέτης στη Λισσαβώνα, ο δικτάτορας Σαλαζάρ, σύγχρονος του Χίτλερ, του Μουσολίνι και του Φράνκο, απεχθανόταν μετά βδελυγμίας την ΕΜΦΑΝΙΣΗ. Πήγαινε στο θέατρο, θρονιαζόταν στο θεωρείο του, πίσω από μια μικρή κλειστή κουρτίνα, η οποία μισοάνοιγε μόνον αφού είχε αρχίσει η παράσταση. Δηλαδή, έβλεπε χωρίς να τον βλέπει σχεδόν κανείς. Ηταν, όπως έμαθα, οπαδός του Χάιντεγκερ, με έμμονη πίστη στις αξίες των ριζών και της γης. Κοντολογίς καθυστερημένος θιασώτης του δόγματος «καλύτερα να μας ακούν παρά να μας βλέπουν».

Οι σκηνές είναι οι τόποι της δημοκρατίας. Και δεν είναι μία, είναι πολλές. Θρησκευτική, πολιτική, δικαστική, παιδαγωγική, πολεμική, οικονομική και, ασφαλώς, θεατρική. Ομως κι αυτή δεν θα ‘λεγε τίποτα, δεν θα μπορούσε να υπάρξει μονάχη της, σαν καλαμιά στον κάμπο. Ο άνθρωπος αναδύεται πάντα στο πλαίσιο μιας σκηνής. Ετσι αρχίζει να παίζει, να υπάρχει δηλαδή, εντός του πλαισίου αυτού, εν ελευθερία. Οι σκηνές έχουν πρόσωπο η μία για την άλλη. Καμία στεγανότητα, καμία περίφραξη, ούτε αυτή της υπερεξειδίκευσης, δεν αναχαιτίζει τα βλέμματα που ανταλλάσσουν μεταξύ τους όχι για τίποτε άλλο, αλλά για να μπορούν απλώς να αλληλογονιμοποιούνται μέσα στην πολλαπλότητα του κόσμου.