Η αμφισβήτηση των αρχαίων

Η απόφαση του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Πρίνστον να δέχεται στο προπτυχιακό του πρόγραμμα φοιτητές χωρίς γνώσεις Αρχαίων Ελληνικών και Λατινικών προκάλεσε αρκετές συζητήσεις και αντιδράσεις, ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Δεν πρέπει όμως να μας διαφεύγει ότι η πρακτική αυτή ξεκίνησε εδώ και αρκετά χρόνια από άλλα τμήματα κλασικών σπουδών αγγλόφωνων πανεπιστημίων και τώρα απλώς έφτασε να υιοθετείται και από τα καλύτερα. Και τούτο δεν οφείλεται μόνο στην προσπάθεια να βελτιωθεί η πρόσβαση φοιτητών από μη προνομιούχα κοινωνικά στρώματα στις κλασικές σπουδές αλλά και στις γενικότερες εκπαιδευτικές κατευθύνσεις με την υποτίμηση της γλωσσομάθειας όχι μόνο των αρχαίων αλλά και των σύγχρονων γλωσσών, με τη μετονομασία εδώ και χρόνια τμημάτων ξένων γλωσσών σε σπουδών (π.χ. Department of French σε Department of French Studies). Παρατηρείται, δηλαδή, μια μετατόπιση από την εκμάθηση της γλώσσας στον πολιτισμό, από το πρωτότυπο στη μετάφραση και από τον φορμαλισμό της γνώσης στην κριτική δεξιότητα. Στόχος δεν είναι πια η μετάδοση γνώσεων (των γλωσσών συμπεριλαμβανομένων) αλλά η κριτική διαπραγμάτευση ζωτικών και κρίσιμων κοινωνικών ζητημάτων. Ερευνητικά και διδακτικά προγράμματα κρίνονται από την κοινωνική τους απήχηση (impact) ενώ οι φοιτητές στα σχόλιά τους για τη διδασκαλία ανθρωπιστικών μαθημάτων απαιτούν περισσότερη συζήτηση ερωτημάτων παρά ανιαρές σχολαστικές αναλύσεις. Καθώς οι ανθρωπιστικές επιστήμες υποχωρούν, τέτοιες κινήσεις επιδιώκουν να αποκαταστήσουν τo κοινωνικό τους έρεισμα και να δικαιολογήσουν τον λόγο ύπαρξής τους, συζητώντας πολιτισμικά ή κοινωνικά ζητήματα και παρακάμπτοντας γραμματ(ολογ)ικά φαινόμενα.

Τούτο οδηγεί και στην κριτική επανεξέταση του συνόλου των σπουδών και της αξιολόγησής τους με σύγχρονα κριτήρια με αποτέλεσμα να καταλήγουμε σε κινήματα όπως το #DisruptTexts, που επιδιώκουν να παρεμποδίσουν τη διδασκαλία κλασικών κειμένων στα αμερικανικά σχολεία, υποστηρίζοντας ότι τα κείμενα αυτά προάγουν τη βία, τον μισογυνισμό και τον ρατσισμό. Ανάλογες τάσεις για τον αποκλεισμό κειμένων που εμφορούνται από το πνεύμα της αποικιοκρατίας παρατηρούνται και στα πανεπιστήμια με το σύνθημα decolonize the curriculum. Οι κλασικές σπουδές όμως έχουν αντιδράσει σε αυτές τις προκλήσεις μέσω του νέου κλάδου της πρόσληψης της αρχαιότητας που προωθεί τη μελέτη αρχαιόθεμων διασκευών, παραστάσεων, μελοποιήσεων, κινηματογραφικών ταινιών ή video games, δείχνοντας ότι τα αρχαία κείμενα έχουν τόσο διεισδύσει στη σύγχρονη κουλτούρα, και μάλιστα πολλές φορές ανατρεπτικά, ώστε η όποια αποκαθήλωση ή αποτοξίνωση από αυτά να είναι ανέφικτη. Σε τελική ανάλυση η απόρριψη παλαιότερων κειμένων δεν βοηθάει σε κάτι, γιατί δεν μπορεί να αναιρέσει την ήδη τεράστια πολιτισμική τους αξιοποίηση και τον διαρκή διάλογο παρόντος και παρελθόντος που προκαλούν. Ο αναθεωρητισμός του παρελθόντος με τη μετονομασία οδών και κτιρίων ή το γκρέμισμα προτομών δεν μεταφέρεται εύκολα στα κλασικά κείμενα. Η «δικτατορία του παρόντος» δεν τα αγγίζει γιατί τα ίδια είναι διαρκώς ζωντανά και παρόντα. Μπορεί να θέλουμε να ξεφύγουμε από το γράμμα των αρχαίων αλλά όχι και από το πνεύμα τους. Και αν ακόμη απαγορευτεί ή εξοβελιστεί η Οδύσσεια ως αποικιοκρατικό κείμενο, θα μένουν πάντα οι σύγχρονες Οδύσσειες από τον Τέννυσον και τον  Καβάφη μέχρι την Ατγουντ και τον Γουόλκοτ για να μας τη θυμίζουν.