Ευρωπαϊκός στρατός: Είναι εφικτός;

Η μεγάλη πρόκληση και το κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) μπορεί να εξελιχθεί σε υπερδύναμη με τις αναγκαίες στρατιωτικές δυνάμεις, ευρωπαϊκό στρατό. Το ερώτημα επανήλθε επιτακτικά στην ατζέντα της ΕΕ  μετά την ταπεινωτική ήττα Δύσης και Ηνωμένων Πολιτειών (ΗΠΑ) στο Αφγανιστάν και κυρίως μετά την απόφαση της Ουάσιγκτον να αποχωρήσει εσπευσμένα (και χαοτικά) από τη χώρα ύστερα από εικοσαετή παρουσία εκεί, χωρίς προηγουμένως να διαβουλευθεί με τους ευρωπαίους συμμάχους της. Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν αρκετοί Ευρωπαίοι από τις εξελίξεις αυτές είναι ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να στηρίζεται μονοδιάστατα στις ΗΠΑ για την άμυνά της αλλά ούτε και για τη διαχείριση των παγκόσμιων κρίσεων, συγκρούσεων και προκλήσεων. Η Ενωση θα πρέπει να αποκτήσει «στρατηγική αυτονομία» αλλά και τα μέσα, ικανότητες και διαδικασίες λήψης αποφάσεων για να διαδραματίζει ανεξάρτητο, αυτόνομο ρόλο. Να αποκτήσει, με άλλα, απλά λόγια, πρώτα απ’ όλα ευρωπαϊκό στρατό, όσο κι αν αυτό ακούγεται δύσκολο και για ορισμένους ουτοπικό ίσως. Ανάμεσα στους υποστηρικτές της προσέγγισης αυτής είναι οι ηγέτες της Γαλλίας (ο πρόεδρος Εμ. Μακρόν έχει άλλωστε πρώτος προτείνει τη «στρατηγική αυτονομία»), της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, του Βελγίου. Η Ελλάδα εμφανίζεται κάπως επιφυλακτική στις ιδέες αυτές για μια φιλόδοξη ευρωπαϊκή κοινή άμυνα, καθώς το τελευταίο διάστημα επενδύει αποφασιστικά στον ρόλο των ΗΠΑ ως «παρόχου ασφάλειας» ιδιαίτερα στην περιοχή της Αν. Μεσογείου, αν και το ένα δεν αποκλείει το άλλο.

Η Ενωση έχει, ως γνωστόν, εγκαινιάσει από το 1998 (Δήλωση St. Mallo) τη διαδικασία για τη διαμόρφωση κοινής αμυντικής πολιτικής με καταληκτικό στόχο την κοινή άμυνα. Αλλά από τότε και μέχρι σήμερα, αν και έγιναν ορισμένα σημαντικά και θεσμικά βήματα, η Ενωση ουδέποτε απέκτησε τις αναγκαίες στρατιωτικές ικανότητες (capabilities) για έναν πράγματι αυτόνομο ρόλο. Η Συνθήκη της Λισαβόνας (2009 θέση σε ισχύ) προέβλεψε νέα μέσα και δυνατότητες για την ανάπτυξη της κοινής αμυντικής πολιτικής και κοινής άμυνας, όπως τη Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO), τη δυνατότητα εκτέλεσης στρατιωτικής αποστολής σε ομάδα κρατών-μελών και βεβαίως τη ρήτρα αμοιβαίας συνδρομής (mutual assistance clause, άρθ. 42,7). Αλλά η «διαρθρωμένη συνεργασία» που επιτρέπει σε κράτη-μέλη «που πληρούν υψηλότερα κριτήρια στρατιωτικών δυνατοτήτων» να προχωρούν ταχύτερα στο πεδίο της άμυνας μόλις ενεργοποιήθηκε το 2017 και σήμερα περιλαμβάνει 46 projects, χωρίς όμως κανένα να έχει καταλήξει σε συγκεκριμένα, απτά αποτελέσματα.