Οι έρευνες υδρογονανθράκων στην Ελλάδα έχουν προϊστορία που υπερβαίνει τα 100 χρόνια.
Διακρίνονται σε επτά περιόδους:
1. Την προ του 1950 περίοδο που ξεκινάει από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα με προσπάθειες ξένων εταιρειών και ελληνοαμερικανών επενδυτών σε Ζάκυνθο, Θράκη και ΒΔ Πελοπόννησο.
2. Την περίοδο 1950-1963 όπου το Ελληνικό Δημόσιο παραχώρησε δικαιώματα σε ξένες εταιρείες στο σύνολο σχεδόν της ηπειρωτικής Ελλάδος. Προϊόν της περιόδου ήταν ο εντοπισμός πετρελαίου σε χερσαία γεώτρηση της ΒΡ στην Αιτωλοακαρνανία, σε βάθος 3,5 χιλιομέτρων περίπου. Με τις χαμηλές τιμές πετρελαίου, πριν από την 1η πετρελαϊκή κρίση του 1973, δεν δόθηκε συνέχεια στην ανακάλυψη.
3. Την περίοδο της δικτατορίας (1967-1984) που υπεγράφησαν 19 συμβάσεις παραχωρήσεων και οι έρευνες επεκτάθηκαν και στη θάλασσα. Προϊόν των ερευνών ήταν η ανακάλυψη από την OCEANIC του κοιτάσματος φυσικού αερίου ΝΟΤΙΟΣ ΚΑΒΑΛΑ την 31η Δεκεμβρίου 1972 και του κοιτάσματος πετρελαίου ΠΡΙΝΟΣ την 1η Φεβρουαρίου 1974.
• Την περίοδο μετά τη μεταπολίτευση 1975-1997 όπου με κατευθείαν ανάθεση δόθηκαν 24 παραχωρήσεις από το Δημόσιο στις κρατικές εταιρείες ΔΕΠ ΑΕ, τη διάδοχο της ΔΕΠ – ΕΚΥ ΑΕ και στη συνέχεια την εισηγμένη ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΑ ΑΕ. Εκτός από το αξιόλογο έργο υποδομής στη γνώση του υπεδάφους της επικράτειας, προϊόν της περιόδου της ΔΕΠ υπήρξε η ανακάλυψη το 1989 δύο μικρών χερσαίων κοιτασμάτων αερίου στην Επανομή σε βάθος 2.600 μέτρων με περιεκτικότητα σε διοξείδιο του άνθρακα, άνω του 20% και απολήψιμα αποθέματα περίπου 0,5 bcm, αλλά αμφίβολης εκμεταλλευσιμότητας με τις τότε χαμηλές τιμές φυσικού αερίου. Οι γεωτρήσεις σφραγίστηκαν και ουδείς ασχολήθηκε έκτοτε, ούτε όταν οι τιμές του δεκαπλασιάστηκαν σήμερα.
Τέλος, το υποθαλάσσιο κοίτασμα Δυτικό Κατάκολο, που υπολογίζεται σε επιτόπου 35-40 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου με 30% αποληψιμότητα.
Σε σχετική προκήρυξη το 2012 με βάση τον Ν. 2289/95, το κοίτασμα κυρώθηκε το 2014 από τη Βουλή στην Energean Oil & Gas που εκμεταλλεύεται τον Πρίνο πάνω από 40 χρόνια και δραστηριοποιείται με επιτυχία στο εξωτερικό. Μετά από διετή έρευνα, η Energean το 2016 δήλωσε εκμεταλλευσιμότητα του κοιτάσματος και τυπικά ξεκίνησε η 25ετής περίοδος εκμετάλλευσης, με στόχο τη διεξαγωγή της 1ης παραγωγικής οριζόντιας γεώτρησης το 2018. Αντ’ αυτού ακολούθησαν έξι χρόνια απραξίας μετά από μακρόσυρτες διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης, μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων, συλλογής των βασικών γνωμοδοτήσεων και επιπλέον νέας μελέτης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης για το δίκτυο Natura 2000 αναφορικά με τον Κυπαρισσιακό. Ολα αυτά συνιστούν το τέλειο αντικίνητρο του κάθε αναδόχου να αξιοποιήσει το δεύτερο μετά τον Πρίνο αποδεδειγμένο κοίτασμα πετρελαίου στην Ελλάδα.
Συνολικώς, από το 1975 μέχρι το 1996 (Ν. 2289/95), παραπάνω από 20 χρόνια, δεν δόθηκαν παραχωρήσεις δημιουργώντας επενδυτική άπνοια, με αποτέλεσμα να μείνει αναξιοποίητο το δυναμικό υδρογονανθράκων της χώρας.
4. Την περίοδο 1996-2001, όπου με τον πρώτο γύρο παραχωρήσεων προκηρύχθηκαν έξι περιοχές, όπου δόθηκαν τέσσερεις χερσαίες, με εξαίρεση τον Πατραϊκό Κόλπο. Οι ανάδοχοι δεν εκτέλεσαν το πλήρες πρόγραμμα των συμβατικών τους υποχρεώσεων και αποχώρησαν άπρακτοι το 2001.
5. Την περίοδο 2001-2014 δεν υπήρξε ερευνητική δραστηριότητα αλλά το Δημόσιο αφυπνίστηκε από τον μακρύ λήθαργο, αναλαμβάνοντας δημιουργία υποδομής με επικαιροποίηση του νομικού πλαισίου. Ο Ν. 2289/95 αναμορφώθηκε με τον Ν. 3587/2007 και τελικά με τον Ν. 4001/2011. Ακολούθησαν προκήρυξη διαγωνισμού ανοιχτής πρόσκλησης, (open door), πρόσκληση διενέργειας σεισμικών ερευνών τύπου non-exclusive surveys και τέλος ο 2ος γύρος παραχωρήσεων 20 θαλάσσιων τεμαχίων στο Ιόνιο και στη Νότια και Νοτιοδυτική Κρήτη με 9 από τα 20 τεμάχια. Τελικώς παραχωρήθηκαν 13 από τα προκηρυχθέντα 20 τεμάχια με ωριμότερα εκείνα του Κατάκολου και του Δυτικού Πατραϊκού με εκτιμώμενο δυναμικό 1-1,5 Πρίνο.
6. Την περίοδο από το 2014 μέχρι σήμερα και επέκεινα.
Στις 27 Ιουνίου 2019, παρουσία του τότε ΠτΚ Αλέξη Τσίπρα υπογράφηκαν συμβάσεις παραχωρήσεων στις θαλάσσιες περιοχές «Δυτικά Κρήτης» και «ΝΔ Κρήτης» από την κοινοπραξία των ExxonMobil και Total ως operator, με 20% συμμετοχή των ΕΛΠΕ. Στην τελετή υπογραφής εκτιμήθηκε πως στη διετία 2021-23 θα υπάρχει σαφής εικόνα των κοιτασμάτων της περιοχής. Αντί για αυτό, χάθηκαν 2,5 χρόνια και στις 12 Ιανουαρίου 2022 η κοινοπραξία ανέστειλε επ’ αόριστόν τις έρευνές νοτίως και ΝΑ της Κρήτης. Τον Νοέμβριο του 2011 προηγήθηκε η αποχώρηση της κοινοπραξίας ΕΛΠΕ & Energean από την παραχώρηση του Δυτικού Πατραϊκού και τον Αύγουστο 2021 από τις χερσαίες παραχωρήσεις «Αρτα – Πρέβεζα» και «ΒΔ Πελοπόννησος». Τέλος, τον Απρίλιο 2022 αποχώρησε και η TOTAL από την κοινοπραξία ExxonMobil και Total και ΕΛΠΕ.
Το κύμα αποεπενδύσεων στην έρευνα υδρογονανθράκων θορύβησε την κυβέρνηση και ο ΠτΚ Κυριάκος Μητσοτάκης σε τηλεοπτικό μήνυμα στις 16 Μαρτίου 2022 στήριξε «την αξιοποίηση των εθνικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου με οικονομικό ενδιαφέρον», σε μια μείζονα αναπροσαρμογή της μέχρι τότε ενεργειακής πολιτικής προσαρμοσμένη στην ευρωπαϊκή λογική, της αυτάρκειας και απεξάρτησης. Μετά από 3 μήνες συγκροτήθηκε η Task Force που είχε προαγγελθεί για την επιτάχυνση των διαδικασιών αδειοδοτήσεων του Δημοσίου και όσων εμπλέκονται στην έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων, σε συνεργασία με τους επενδυτές.
Εν τω μεταξύ, η ExxonMobil, ο νέος operator μοιράστηκε σε σχέση 75%/25% με τα ΕΛΠΕ το μερίδιο 40% της TOTAL που αποχώρησε και ζήτησε και έλαβε, τον Αύγουστο 2022, παράταση ερευνών για δύο χρόνια, όπου θα εκτελέσει πρόσθετες σεισμικές διασκοπήσεις 2 και όπου χρειάζεται 3 διαστάσεων, ώστε να ερευνήσει το δυναμικό των 30 και παραπάνω στόχων που έχουν προσδιοριστεί στην παραχώρηση της Κρήτης. Τον Οκτώβριο του 2024 με βάση τα αποτελέσματα των ερευνών θα αποφασίσει η ExxonMobil αν θα κρατήσει την παραχώρηση και προχωρήσει σε αναγνωριστικές γεωτρήσεις των υποθαλάσσιων στόχων της Κρήτης ή αν θα αποχωρήσει. Από την υπογραφή της συμβάσης το 2019, μετά από 5 χρόνια άνευ απροόπτου θα γνωρίζομε. Βάσιμα εικάζεται ότι τόσο τα μεγάλα βάθη θαλάσσης όσο και τα λοιπά τεχνικά χαρακτηριστικά απαιτούν ανακάλυψη ιδιαιτέρως μεγάλων δυνητικών κοιτασμάτων, προκειμένου η κοινοπραξία να επενδύσει σε πρόγραμμα γεωτρήσεων.
Μετά την μεταπολίτευση, οι παραχωρήσεις στην περίοδο 1975-1997 είχαν πρακτικά μηδενιστεί, διότι σε μεγάλο μέρος της κοινής γνώμης, για λόγους αφελούς λαϊκίστικης αντίληψης, «οι παραχωρήσεις ισοδυναμούν με ξεπούλημα εθνικού πλούτου». Ετσι, πάγωσαν για σχεδόν για 40 χρόνια οι έρευνες από ξένους επενδυτές, κατατάσσοντας την Ελλάδα μαζί με άλλη μια χώρα της Απω Ανατολής στη μοναδική κατηγορία παγκοσμίως χωρών με αναχρονιστική «κλειστοφοβική» αντίληψη.
Οταν επιτέλους επανεκκίνησαν οι παραχωρήσεις το 2012, μέχρι τις 16 Μαρτίου 2022, δεν τις βοήθησαν και σε μερικές περιπτώσεις τις αντιστρατεύτηκαν:
Ι. Οι τοπικές κοινωνίες, για μικρο-κομματικούς, ιδιοτελείς, προσωπικούς ή άλλους τοπικιστικούς λόγους.
ΙΙ. Περιβαλλοντικές οργανώσεις (WWF, Greenpeace, Ινστιτούτο Κητολογικών Ερευνών, κ.λπ.) και
ΙΙΙ. Το ίδιο το Ελληνικό Δημόσιο που:
• δεν προωθεί εγκαίρως τις αναγκαίες αδειοδοτήσεις,
• δεν δημιουργεί τις απαραίτητες υποδομές και
• δεν έχει την αίσθηση του επείγοντος και της εθνικής σκοπιμότητας να καταστεί η Ελλάδα ενεργειακά αυτάρκης ή ακόμη καλύτερα πλεονασματική.
Χαρακτηριστικά, δόθηκαν τέσσερεις αναβολές από το 2019 στην εκδίκαση προσφυγής στο ΣτΕ τριών περιβαλλοντικών οργανώσεων κατά των σεισμικών ερευνών που διεξάγει η κοινοπραξία Total, ExxonMobil και ELPE στην Κρήτη, διότι όπως ισχυρίζονται παρενοχλούν τα κήτη της Μεσογείου. Αντίστοιχες έρευνες της ExxonMobil στην Κύπρο μάλλον δεν παρενοχλούν τα εκεί κήτη, διότι δεν ετέθη θέμα εκεί.
Η υπερχρεωμένη αλλά ραγδαία αναπτυσσόμενη Ελλάδα με αύξηση 77% στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων (FDI) το 2020 δεν έχει την πολυτέλεια να προσπεράσει μια δυνητική πηγή πλούτου της τάξεως μεγέθους των 250 δισ. ευρώ, από όπου το Δημόσιο θα μπορούσε να αποκομίσει ~50 δισ. ευρώ κατά τον CEO της Ελληνικής Διαχειριστικής Εταιρείας Υδρογονανθράκων (ΕΔΕΥΕ) κ. Α. Στεφάτο. «Με βάση τις μελέτες μας υπάρχουν δυνητικά αποθέματα αξίας 250 δισ. ευρώ σε πέντε από τους πιο πιθανούς στόχους των τεμαχίων που έχουν παραχωρηθεί στη χώρα μας για τον εντοπισμό κοιτασμάτων φυσικού αερίου».
Η υποκατάσταση εισαγωγών ρωσικού φυσικού αερίου γίνεται με μεταφορά πλούτου σε τρίτους (σήμερα της τάξης άνω των 6 δισ. ευρώ ετησίως). Η αποθετική εθνική οικονομική ζημιά είναι πασίδηλη.
Τέλος, στο επιχείρημα ότι είναι ίσως ήδη πολύ αργά, δεδομένης της πράσινης μετάβασης, είναι γνωστό ότι το Qatar ξεκίνησε το 2017 το γιγάντιο North Field East (NFE) Project που αποτελεί επέκταση της εκμετάλλευσης του μεγαλύτερου στον κόσμο κοιτάσματος αερίου, γνωστού ως North Field. Το νότιο τμήμα του επεκτείνεται και στο Ιράν, οπού είναι γνωστό ως South Pars. Το έργο της επέκτασης θα αυξήσει το 2026 την παραγωγή LNG κατά 43% από 77 εκατ. τόνους ετησίως (Mtpa) σε 110. Το έργο θα βοηθήσει την υποκατάσταση του ρωσικού φυσικού αερίου στις δυτικές αγορές. Οι γερμανικές εταιρείες RWE και Uniper διαπραγματεύονται με το Qatar αγορά LNG με βάση μακροχρόνια συμβόλαια 15 ετών διάρκειας. Ο καγκελάριος Scholz θα επισκεφθεί το Qatar μετά τα ΗΕΑ όπου ήδη εξασφάλισε φορτία LNG για άμεση μεταφορά στο Αμβούργο. Αν η Γερμανία διά του Scholz συνομολογήσει τη μακροχρόνια σύμβαση προμήθειας από το Qatar, αυτό θα συνεπάγεται δέσμευσή της μέχρι το 2041-2. Το φυσικό αέριο, πράγματι, θα λειτουργεί σαν καύσιμο μετάβασης μέχρι το 2050, πιθανώς και πέραν αυτού.
Συμπερασματικά, υπάρχουν ακόμη και τώρα, έστω οριακά, χρονικά περιθώρια για έρευνα και παραγωγή ελληνικών κοιτασμάτων φυσικού αερίου, εφόσον συντρέχουν οι τεχνικές προϋποθέσεις επί του πεδίου και υπάρχει η πολιτική βούληση προς τούτο.
Ο κ. Μ. Λ. Μυριάνθης είναι ενεργειακός αναλυτής, Ph.D.
