Είναι προοδευτική η Αριστερά;

Είναι προοδευτική η Αριστερά; Εξαρτάται πώς εννοούμε τους όρους. Και οι δύο, «πρόοδος» / προοδευτικός» από τη μια και «Αριστερά» από την άλλη, αντιστοιχούν σε διαφιλονικούμενες έννοιες που έχουν αλλάξει με τη χρήση στη διαδρομή του χρόνου.

Η νεότερη και σύγχρονη έννοια της προόδου δεν υπήρχε στην αρχαιότητα, ούτε στον Μεσαίωνα. Ποια είναι αυτή η έννοια; Η ιδέα μιας αέναης, μη αναστρέψιμης, συνεχούς βελτίωσης των κοινωνιών και της ανθρώπινης κατάστασης. Βελτίωσης ως προς τι; Ως προς την ελευθερία (περισσότερη ελευθερία), τη γνώση (διεύρυνση και αύξηση της γνώσης), ως προς το πλήθος των διαθέσιμων αγαθών, την ικανοποίηση αναγκών, επιθυμιών και δικαιωμάτων, την υποχώρηση των δεισιδαιμονιών, τη μείωση του πόνου, της φτώχειας, της δυστυχίας. Ολα θα γίνονταν όλο και καλύτερα. Είτε με μικρές βαθμιαίες αλλαγές, είτε με μεγάλες επαναστάσεις, η πρόοδος θα ήταν αναπότρεπτη και, παρά τις τυχόν υποτροπές ή οπισθοχωρήσεις, μη ανασχέσιμη. Είναι μια ιδέα που ξεκίνησε από τον Francis Bacon και συνδέθηκε κυρίως με τον Διαφωτισμό. Οπως έχει ειπωθεί, μοιάζει με υποκατάστατο της Θείας Πρόνοιας, με εγγυητή αυτή τη φορά όχι τον Θεό, αλλά τον ίδιο τον άνθρωπο, που με τον λόγο και τις ικανότητές του, την επινοητικότητα και την επιστήμη του θα εξασφάλιζε τα μέσα για την ανάπτυξή του και θα έχτιζε όλο και καλύτερες κοινωνίες, με αποκορύφωμα αυτή στην οποία ο καθένας θα απολάμβανε τελικά τη ζωή του μέσα σε μια κατάσταση αφθονίας, γαλήνης και ευτυχίας. Η ιδέα αυτή δεν μπορούσε να υπάρχει στην αρχαιότητα με την κυκλική αντίληψη του χρόνου, όπου την πρόοδο διαδέχεται η φθορά, ούτε στον χριστιανικό Μεσαίωνα, όπου, παρά την ευθύγραμμη αντίληψη του χρόνου, η σωτηρία παραπέμπεται εκτός ιστορίας. Αλλωστε στον χριστιανισμό υπάρχει η Πτώση και στην αρχαιότητα η ιδέα της Αιώνιας Επιστροφής.