Μάνα, θα πάω στα καράβια

Με οδηγό το παρελθόν, για ένα λαμπρό μέλλον.

Με αυτό το μήνυμα σύσσωμη η ναυτιλιακή κοινότητα και οι φορείς που εμπλέκονται ενεργά στην ελληνική ναυτιλία καλούν τους νέους και τις νέες από κάθε γωνιά της χώρας να τολμήσουν και να χαράξουν τη δική τους πορεία στη θάλασσα. Και όντως, ολοένα και περισσότεροι νέοι στρέφουν το βλέμμα τους στο βαθύ γαλάζιο των ωκεανών, αναζητώντας μια καριέρα στα ναυτιλιακά επαγγέλματα, με τη ναυτική εκπαίδευση να συμβάλλει στο νέο πνεύμα εκσυγχρονισμού και ανανέωσης που πνέει στην ελληνική ναυτιλία.

Η εξασφάλιση ενός καλύτερου και ασφαλέστερου περιβάλλοντος εργασίας και διαβίωσης, η προσέλκυση νέων επαγγελματιών και η ουσιαστική αναβάθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης, δημόσιας και ιδιωτικής, αποτελούν ένα στοίχημα για τη διατήρηση της πρωτοκαθεδρίας της χώρας στην παγκόσμια ναυτιλία.

Στο πλαίσιο αυτό – σύμφωνα με στοιχεία από το Yes to Shipping Forum – τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ξεκάθαρα η στροφή που κάνουν οι νέοι και οι νέες προς τις ναυτικές σχολές. Ωστόσο, τα νούμερα που καταγράφονται δεν αρκούν.

Εκτιμάται ότι η ναυτιλία θα χρειαστεί επιπλέον χιλιάδες νέους ναυτικούς μέσα στα επόμενα χρόνια προκειμένου να αντιμετωπίσει την αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου στόλου που ισοδυναμεί με άνοδο 7% μέχρι το 2025.

Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η διεθνής ναυτιλιακή βιομηχανία σήμερα έχει τη δυνατότητα να ναυτολογήσει 615.000 αξιωματικούς, ενώ με τα υπάρχοντα δεδομένα διαθέτει 15.000 λιγότερους από τις πραγματικές της ανάγκες.

Αν αναλογιστεί κανείς πως τις «χρυσές» δεκαετίες του 1960-1970 υπήρχαν περισσότεροι από 100.000 έλληνες ναυτικοί, οι οποίοι σταδιακά από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 άρχισαν να εγκαταλείπουν τη θάλασσα, ενώ την ίδια εποχή οι ναυτικοί από τις Φιλιππίνες ήταν περίπου 20.000-30.000 και τώρα πάνω από 500.000, το πρόβλημα γίνεται ξεκάθαρο.

Σήμερα, 40 χρόνια σχεδόν μετά την κρίση, οι έλληνες ναυτικοί υπολογίζονται σε περίπου 26.000, εκ των οποίων οι 11.000 εργάζονται στην επιβατηγό ναυτιλία. Ενας αριθμός πολύ μικρός αν συγκριθεί με τα περίπου 5.000 ελληνόκτητα πλοία.

Οι ΑΕΝ και το σχέδιο αναδιοργάνωσης

Για αυτόν ακριβώς τον λόγο, καθίσταται αναγκαία σε πρώτη φάση η οργάνωση και ο περαιτέρω εκσυγχρονισμός των Ακαδημιών Εμπορικού Ναυτικού (ΑΕΝ), καθώς είναι η βάση για την παραγωγή αξιωματικών υψηλής επαγγελματικής κατάρτισης.

Μέχρι σήμερα, η δημόσια ναυτική εκπαίδευση παρέχεται από τις 11 ΑΕΝ, τις σχολές σωστικών μέσων ΔΣΕΝ/ΣΠΜ/Ασπροπύργου και τη ΔΣΕΝ/ΣΠΜ/ Μακεδονίας και Οινουσσών. Βασικό χαρακτηριστικό του εκσυγχρονισμού αποτελεί ο ψηφιακός μετασχηματισμός των σχολών, αλλά και η αναβάθμιση των κτιριακών υποδομών, με τα βήματα προς αυτή την κατεύθυνση το τελευταίο διάστημα να κρίνονται σημαντικά, αλλά όχι και απόλυτα ικανοποιητικά.

Ηδη το υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής προετοιμάζει σχέδιο συνολικής αναδιοργάνωσης της ναυτικής εκπαίδευσης το οποίο θα αντλεί στοιχεία και από μελέτη η οποία εκπονήθηκε από το Ιδρυμα Ευγενίδου.

Μια μελέτη που προτείνει ένα νέο θεσμικό πλαίσιο για τη ναυτική εκπαίδευση στην Ελλάδα, που θα δώσει τη δυνατότητα στην Πολιτεία να εξασφαλίσει για μεν την ελληνική ναυτιλία (ποντοπόρο, ακτοπλοΐα, ρυμουλκά κ.λπ.) ικανά στελέχη ώστε να διατηρήσει και να εμπεδώσει τον διεθνή πρωταγωνιστικό της ρόλο για δε τους αποφοίτους γνώσεις και δεξιότητες που θα τους καθιστούν ανταγωνιστικούς σε διεθνές επίπεδο.

Σε ορισμένα σημεία της η μελέτη συνάντησε την αντίδραση ναυτεργατικών οργανώσεων με βασικά επιχειρήματα την υποβάθμιση των πτυχίων των ΑΕΝ, καθώς, όπως υποστηρίζεται, η μελέτη υποβαθμίζει τα διπλώματα για Β’ και Γ’ πλοιάρχους, μηχανικούς, στο επίπεδο 5 του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων, όπου με βάση τον Ν. 4763/2020 είναι ισότιμα με ΙΕΚ και μεταλυκειακού έτους – τάξης μαθητείας.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη μελέτη του Ιδρύματος Ευγενίδου, οι πλοίαρχοι και οι μηχανικοί Α’ εξομοιώνονται με τους αποφοίτους των ΑΕΙ, διαδικασία εφικτή, αφού, όπως αναφέρει το Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων, μέσω του πλαισίου «ενισχύεται η διασύνδεση όλων των μορφών μάθησης, και τα προσόντα που αποκτώνται μέσα από κάθε λογής μαθησιακή διαδρομή (τυπική, μη τυπική, άτυπη) αξιολογούνται, επικυρώνονται, αναγνωρίζονται, πιστοποιούνται, κατατάσσονται στα επίπεδα του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων και αντιστοιχίζονται στα επίπεδα του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων».

Τα πτυχία πλοιάρχων και μηχανικών

Οπως επισημαίνεται, ύστερα από ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης στην Ελλάδα, όπου το επίπεδο επαγγελματικών προσόντων για τους πλοιάρχους και μηχανικούς του Εμπορικού Ναυτικού δεν έχει ακόμη καθοριστεί, διατυπώνονται οι εξής προτάσεις σε σχέση με το επίπεδο επαγγελματικών προσόντων των διαφόρων τάξεων διπλωμάτων πλοιάρχων και μηχανικών, καθώς και τη διαδικασία πιστοποίησής τους: πρώτον, οι κάτοχοι διπλώματος πλοιάρχου Β’ και Γ’ και μηχανικού Β’ και Γ’ κατατάσσονται στο επίπεδο 5 του Εθνικού Πλαισίου επαγγελματικών Προσόντων (ΕΠΠ) και, δεύτερον, οι κάτοχοι διπλώματος πλοιάρχου Α’ και μηχανικού Α’ διαθέτουν όλες τις γνώσεις, δεξιότητες και ικανότητες για να καταταγούν στο επίπεδο 6 του Εθνικού Πλαισίου επαγγελματικών Προσόντων, ισότιμα δηλαδή με αποφοίτους ανώτατης εκπαίδευσης.

Το μόνο σίγουρο είναι πως η μεταρρύθμιση της ναυτικής εκπαίδευσης επείγει, καθώς η αναβάθμισή της συνδέεται σύμφωνα με την πρόεδρο της Ενωσης Ελλήνων Εφοπλιστών Μελίνα Τραυλού «με την περαιτέρω ανάπτυξη της ναυτιλίας μας», η οποία «προϋποθέτει επαρκώς εκπαιδευμένο ανθρώπινο δυναμικό».

Από την πλευρά του, ο υπουργός Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής, Χρήστος Στυλιανίδης, επισημαίνει πως «χρειαζόμαστε νέους στο ναυτικό επάγγελμα για να κρατήσουμε την ελληνική σημαία αλλά και να έχουμε ένα αξιόπιστο προσωπικό στα πλοία μας», χαρακτηρίζοντας ταυτόχρονα το 2024 «έτος ναυτικής εκπαίδευσης».

Νέες τεχνολογίες

Την ίδια ώρα, η διεθνής ναυτιλία και η Ελλάδα αντιμετωπίζουν έλλειμμα ναυτικών εξειδικευμένων σε νέες τεχνολογίες και νέα καύσιμα. Οπως ανέφερε πρόσφατα ο υπουργός Ναυτιλίας, έως το 2030 παγκοσμίως σε ένα σύνολο 2 εκατ. ναυτικών οι 800.000 θα πρέπει να εκπαιδευτούν σε πλοία νεότερης τεχνολογίας, και ιδιαίτερα στα LNG. Στο πλαίσιο αυτό, λειτουργούν στη χώρα τα Κέντρα Επιμόρφωσης Στελεχών Εμπορικού Ναυτικού (ΚΕΣΕΝ).

Δύο ΚΕΣΕΝ για Πλοιάρχους/ Μηχανικούς με έδρα τον Αγ. Ι. Ρέντη και τη Μακεδονία (Νέα Μηχανιώνα) αντίστοιχα. Στα ΚΕΣΕΝ οι Αξιωματικοί του Εμπορικού Ναυτικού, μετά την αποφοίτησή τους από τις Ακαδημίες Εμπορικού Ναυτικού λαμβάνουν την απαραίτητη κατάρτιση για την εξέλιξη της καριέρας τους. Προσφέρονται μαθήματα μετεκπαίδευσης και ανανέωσης γνώσεων ενώ, επίσης, παρέχεται εκπαίδευση σε εξειδικευμένα θέματα για υπηρεσία επί ειδικού τύπου πλοίων (δεξαμενόπλοια-επιβατηγά, ασφάλεια) προκειμένου να είναι ικανοί να ακολουθήσουν τις νέες και εξειδικευμένες τεχνολογίες της εργασίας τους.

Η πλειονότητα των νέων θεωρεί την ελληνική ναυτιλία ανεπτυγμένη και ανταγωνιστική παγκοσμίως, ενώ από την πλευρά τους οι επιχειρήσεις του κλάδου θέτουν ως προϋποθέσεις για την περαιτέρω ανάπτυξη της ναυτιλίας την επαρκή εκπαίδευση, το σύγχρονο, εξειδικευμένο προσωπικό, τις επενδύσεις σε υποδομές και την ύπαρξη περισσότερων Ελλήνων για καριέρα στη θάλασσα.

Επίσης, βαθμολογούν την τρέχουσα ακαδημαϊκή εκπαίδευση με 5,3/10 και στις πραγματικές, σύγχρονες ανάγκες, θέτουν ως προτεραιότητα την πρακτική άσκηση και όχι μόνο θεωρία, την εκπαίδευση στις εξειδικεύσεις της ναυτιλίας και τη δημιουργία ειδικών σχολών για ναυτικούς. Τέλος, ζητούν μελέτη των πραγματικών, σύγχρονων αναγκών και δημιουργία αντίστοιχων προγραμμάτων και ειδικοτήτων και επιθυμούν καθηγητές με πρακτική εμπειρία στη θάλασσα και στη στεριά.

Ενα ακόμη αξιοσημείωτο στοιχείο, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, είναι η απόσταση μεταξύ Πανεπιστημίων/Σχολών και πραγματικών αναγκών στη σύγχρονη ναυτιλία: στο περιεχόμενο/syllabus, στις εξειδικεύσεις και στοχεύσεις, στους καθηγητές (θεωρητικοί), στη διάπλαση χαρακτήρα και νοοτροπίας που απαιτείται, στην πρακτική άσκηση, στις ξένες γλώσσες, στην αγάπη για τη θάλασσα και στην ιστορία και παράδοση.

Βέβαια, πέρα από τις ΑΕΝ, πολλοί νέοι απευθύνονται στις Ιδιωτικές Σχολές Ναυτικής Εκπαίδευσης, οι οποίες βάζουν το δικό τους λιθαράκι προκειμένου να αποφευχθεί ο αφελληνισμός της ελληνικής ναυτιλίας. Αρωγοί στο «άνοιγμα» της ναυτικής εκπαίδευσης είναι πολλοί όμιλοι της ναυτιλίας, θέτοντας πάντα ως προϋπόθεση τον σεβασμό και τη διατήρηση της ελληνικής ναυτικής παράδοσης.

Οι κρίσεις των τελευταίων ετών κατέστησαν ξανά ελκυστικό – οικονομικά και όχι μόνο – το ναυτικό επάγγελμα, καθώς η σύγχρονη ελληνική ναυτιλία αποδείχθηκε ικανή να ξεπερνά υφάλους και φουρτούνες και να βάζει πλώρη στο… μέλλον.

Το «κυνήγι» προσέλκυσης των νέων στη ναυτοσύνη παραμένει ενεργό και η οργάνωση ακόμη μιας εκστρατείας για την αναβίωση της ναυτοσύνης, ιδιαίτερα σε περιοχές που συνδέονται άρρηκτα με τον κλάδο, βρίσκεται στα σκαριά. Για να συμβεί αυτό, απαιτείται μια ενιαία στρατηγική με τη συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων φορέων και η προβολή της διαχρονικής οικονομικής συμβολής της ναυτιλίας στη χώρα.