Οι γεωπολιτικές αλλαγές έχουν αυξήσει την αβεβαιότητα για τη ναυτιλία. Οι εντάσεις και οι συγκρούσεις στην Ερυθρά Θάλασσα, στον Κόλπο του Αντεν και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχουν αυξήσει τους επιχειρησιακούς κινδύνους και τις ανησυχίες για την ασφάλεια των ναυτικών και των ναυτιλιακών διαδρομών, δηλώνει στη συνέντευξή της στο «Βήμα» η ευρωπαία επίτροπος Μεταφορών Αντίνα Βαλεάν.
Η αρμόδια και για τη ναυτιλία αξιωματούχος αναγνωρίζει ότι η ευρωπαϊκή ναυτιλία αντιμετωπίζει έλλειψη ισότιμων διεθνών όρων ανταγωνισμού από χώρες της Απω Ανατολής και τονίζει την ανάγκη επενδύσεων σε υποδομές, καινοτομία και ανθρώπινο κεφάλαιο. «Πρέπει να εκσυγχρονίσουμε τα λιμάνια, να ενισχύσουμε τη συνδεσιμότητα και να προωθήσουμε την έρευνα και την ανάπτυξη για τις αναδυόμενες τεχνολογίες» λέει χαρακτηριστικά. Η κυρία Βαλεάν μιλά επίσης για τις προκλήσεις μιας «πράσινης» ναυτιλίας, ενώ χαρακτηρίζει την ελληνική ναυτιλία «απαραίτητη» για την ενεργειακή ασφάλεια και τις αλυσίδες εφοδιασμού της ΕΕ.
Ποιος ήταν ο ρόλος της ναυτιλίας στη διατήρηση της ενεργειακής ασφάλειας και της ομαλής προμήθειας αγαθών στην ΕΕ τα τελευταία χρόνια που χαρακτηρίζονται από γεωπολιτικές εντάσεις;
«Οι αλυσίδες εφοδιασμού και η ενεργειακή μας ασφάλεια εξαρτώνται εδώ και καιρό από τη ναυτιλία, και η ναυτιλιακή βιομηχανία ανταποκρίνεται πάντα, ανεξάρτητα από τις γεωπολιτικές εντάσεις που αντιμετωπίζει ο κόσμος. Οι ευρωπαϊκές ναυτιλιακές εταιρείες με έχουν εντυπωσιάσει με την εξαιρετική ανθεκτικότητα και την προσαρμοστικότητά τους τα τελευταία χρόνια, αντιμετωπίζοντας τις διακοπές της εφοδιαστικής αλυσίδας την εποχή της COVID, τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας και τώρα την κατάσταση στην Ερυθρά Θάλασσα. Είναι επίσης χάρη στις προσπάθειές τους που καταφέραμε να απομακρυνθούμε γρήγορα από την εισαγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου μέσω αγωγών από τη Ρωσία προς έναν πιο διαφοροποιημένο και ασφαλή εφοδιασμό από μεγάλες αποστάσεις στην Αφρική, στη Λατινική Αμερική ή στον Κόλπο.
Για παράδειγμα, οι ελληνικές ναυτιλιακές εταιρείες έχουν διαδραματίσει κεντρικό ρόλο, συμπεριλαμβανομένης της μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) και αργού πετρελαίου στα ευρωπαϊκά λιμάνια στον απόηχο του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας. Επιπλέον, τα πλοία είναι ζωτικής σημασίας για την εξασφάλιση των 10 εκατομμυρίων τόνων εισαγωγών υδρογόνου που δεσμευτήκαμε στην Ευρώπη ως μέρος της προσπάθειάς μας να προωθήσουμε καθαρά καύσιμα σε ολόκληρη την οικονομία μας. Παρά την πολύ σοβαρή κατάσταση στην Ερυθρά Θάλασσα τους τελευταίους μήνες, είδαμε τον κλάδο της ναυτιλίας να προσαρμόζεται γρήγορα στις νέες συνθήκες. Φυσικά, αυτό συνεπάγεται υψηλότερο κόστος και μεγαλύτερους χρόνους παράδοσης, αλλά είδαμε ότι αυτά απορροφήθηκαν από την αγορά γρήγορα».
Θα μπορούσατε να αξιολογήσετε πώς η κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα αλλά και ευρύτερα οι παγκόσμιες γεωπολιτικές αλλαγές επηρέασαν την ευρωπαϊκή ναυτιλία;
«Οι γεωπολιτικές αλλαγές έχουν αυξήσει την αβεβαιότητα για τη ναυτιλία. Οι εντάσεις και οι συγκρούσεις στην Ερυθρά Θάλασσα, στον Κόλπο του Αντεν και στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας έχουν αυξήσει τους επιχειρησιακούς κινδύνους και τις ανησυχίες για την ασφάλεια των ναυτικών και των ναυτιλιακών διαδρομών. Το αποτέλεσμα είναι υψηλότερα ασφάλιστρα και διαταραχές των εμπορικών ροών. Οι κυρώσεις, οι εμπορικοί περιορισμοί και οι γεωπολιτικοί ανταγωνισμοί, συμπεριλαμβανομένων των κατασχέσεων πλοίων, έχουν περιπλέξει περαιτέρω την κατάσταση. Καταλαβαίνω γιατί οι μεταφορικές εταιρείες επέλεξαν να αλλάξουν διαδρομή γύρω από την αφρικανική ήπειρο.
Ωστόσο, αυτή η αλλαγή έχει αυξήσει εξίσου τον χρόνο του ταξιδιού, το κόστος των καυσίμων και τις εκπομπές ρύπων. Η αλλαγή δρομολογίου είχε επίσης επιπτώσεις στα λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, όπου η κίνηση έχει μειωθεί. Η Επιτροπή παραμένει σε επαγρύπνηση και παρακολουθεί στενά την κατάσταση. Ταυτόχρονα, η ΕΕ παραμένει σταθερή στη δέσμευσή της για θαλάσσια ασφάλεια, σταθερότητα και τάξη βασισμένη σε κανόνες. Η ενίσχυση της ναυτικής παρουσίας, η ενίσχυση της επιτήρησης και της διπλωματίας είναι όλα αναπόσπαστα στοιχεία της στρατηγικής της ΕΕ για τη διασφάλιση των συμφερόντων της ευρωπαϊκής ναυτιλίας και, κατ’ επέκταση, του οικοσυστήματος των μεταφορών και της οικονομίας μας γενικότερα. Στις αρχές Φεβρουαρίου ξεκινήσαμε την Επιχείρηση Ασπίδες, υπό τη διοίκηση ενός έλληνα στρατηγού (υποναυάρχου), για την αποκατάσταση και τη διασφάλιση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο. Ελπίζουμε ότι αυτό θα καθησυχάσει τα πλοία που χρησιμοποιούν την περιοχή και θα αποτρέψει νέες επιθέσεις».
Η ΕΕ στοχεύει να είναι κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, στόχος που βρίσκεται στο επίκεντρο της Πράσινης Συμφωνίας. Πώς μπορεί και πώς πρέπει η ευρωπαϊκή ναυτιλία να συμβάλει σε αυτόν τον φιλόδοξο στόχο;
«Κάθε τομέας έχει να διαδραματίσει έναν ρόλο στη διασφάλιση της ουδετερότητας ως προς τον άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης της ναυτιλίας. Ο τομέας αντιπροσωπεύει επί του παρόντος περίπου το 3% των συνολικών εκπομπών CO2 της ΕΕ και το ποσοστό αυτό αυξάνεται. Οπως και σε πολλούς άλλους τομείς, η απάντηση είναι να χρησιμοποιήσουμε λιγότερη ενέργεια και να χρησιμοποιήσουμε καθαρότερη ενέργεια. Επιδιώξαμε να διασφαλίσουμε ένα σταθερό νομικό πλαίσιο για τις εταιρείες ώστε να μπορούν να επιτύχουν και τα δύο. Σύμφωνα με τον Ναυτιλιακό Κανονισμό FuelEU, τα πλοία που καταπλέουν σε ευρωπαϊκά λιμάνια θα πρέπει να μειώσουν την ένταση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από την ενέργεια που χρησιμοποιούν επί του πλοίου. Τα εμπορικά και τα επιβατηγά πλοία θα πρέπει επίσης να συνδεθούν με την παροχή ρεύματος στην ξηρά όταν βρίσκονται ελλιμενισμένα. Αυτό σημαίνει ότι σταδιακά τα πλοία θα πρέπει να στραφούν σε καθαρότερα καύσιμα, από την ανάμειξη βιοκαυσίμων στα σημερινά τους καύσιμα έως τη χρήση νέων σύνθετων καυσίμων όπως είναι η πράσινη μεθανόλη ή η αμμωνία.
Η Συμμαχία Ανανεώσιμων Πηγών Καυσίμων και Καυσίμων Χαμηλού Ανθρακα που διευθύνεται από την Επιτροπή επιδιώκει να φέρει σε επαφή παραγωγούς καυσίμων με ναυτιλιακές εταιρείες και κατασκευαστές εξοπλισμού για να ενισχύσει την παραγωγή και την προμήθεια καθαρών καυσίμων και να διασφαλίσει τη διαθεσιμότητά τους σε ανταγωνιστικές τιμές. Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της ΕΕ καλύπτει πλέον και πλοία που εισέρχονται σε λιμάνια της ΕΕ. Οι ναυτιλιακές εταιρείες πρέπει να αγοράζουν και να παραδίδουν δικαιώματα εκπομπών για κάθε τόνο εκπομπών CO2 που εκπέμπουν, παρέχοντας έτσι κίνητρα για εξοικονόμηση ενέργειας οπουδήποτε μπορεί να επιτευχθεί. Οι ναυτιλιακές εταιρείες και τα λιμάνια μπορούν επίσης να υποβάλουν αίτηση για χρηματοδότηση από την ΕΕ από προγράμματα που υποστηρίζουν την απανθρακοποίηση, όπως το Connecting Europe Facility και το Alternative Fuels Infrastructure Facility (υποδομή μεταφορών), το Horizon Europe (έρευνα και καινοτομία) και το Ταμείο Καινοτομίας της ΕΕ στο πλαίσιο του ETS (ανοιχτό σε διάφορες βιομηχανίες, συμπεριλαμβανομένης της ναυτιλίας)».
Ποιες προκλήσεις βλέπετε στη διαδικασία προς έναν πιο ανθεκτικό και βιώσιμο τομέα; Υπάρχουν ενδείξεις ότι ορισμένοι στόχοι και δεσμεύσεις ενδέχεται να εγκαταλειφθούν;
«Το να γίνει ο ναυτιλιακός τομέας πιο βιώσιμος και πιο ανθεκτικός είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος, και οι δύο είναι προς το συμφέρον του κλάδου, καθώς και της Ευρώπης γενικότερα. Αλλά δεν θα προσποιηθώ ότι δεν υπάρχουν προκλήσεις μπροστά μας. Είναι τεχνικές, οικονομικές και ρυθμιστικές. Το αρχικό κόστος της μετάβασης σε πιο βιώσιμες τεχνολογίες και πρακτικές είναι ένα προφανές εμπόδιο. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η ρυθμιστική βεβαιότητα είναι τόσο σημαντική και το νομικό μας πλαίσιο καθορίζει μια σαφή κατεύθυνση και ορόσημα από τώρα έως το 2050. Η απόσυρση ρυθμίσεων ή οι ανατροπές πολιτικών θα έβαζαν σε σοβαρό κίνδυνο την πρόοδο, καθώς οι αποφάσεις για επενδύσεις των ναυτιλιακών επιχειρήσεων λαμβάνονται για δεκαετίες.
Η ναυτιλία είναι ένας παγκόσμιος τομέας, πράγμα που σημαίνει ότι χρειαζόμαστε παγκόσμια πρότυπα και μέτρα μείωσης των εκπομπών για να επιτύχουμε πραγματική βιωσιμότητα. Αυτό θα συμβεί μόνο μέσω διεθνούς ρυθμιστικής ευθυγράμμισης και συντονισμού, όπως και η δράση σε αποκλίνουσες πρακτικές επιβολής. Είναι σημαντικό τα κράτη-μέλη της ΕΕ να συνεχίσουν να συνεργάζονται και να πιέζουν για πρόοδο στον Διεθνή Ναυτιλιακό Οργανισμό. Βλέπω ενθαρρυντικά σημάδια προόδου και δέσμευσης προς αυτή την κατεύθυνση. Ανυπομονώ να αναπτύξει ο ΙΜΟ συγκεκριμένα μέτρα σε παγκόσμια κλίμακα που θα προωθήσουν τη χρήση καθαρότερων καυσίμων και θα θέσουν μια τιμή στις εκπομπές άνθρακα σε όλον τον κόσμο. Αυτός είναι ο μόνος δρόμος για να διατηρηθεί πραγματικά η ανταγωνιστικότητα της ναυτιλιακής βιομηχανίας της ΕΕ αλλά και της οικονομίας της ΕΕ γενικότερα».
Πώς μπορεί η ΕΕ να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό που δέχεται η ευρωπαϊκή ναυτιλία από χώρες της Απω Ανατολής;
«Η έλλειψη ισότιμων διεθνών όρων ανταγωνισμού (που οφείλεται εν μέρει στις στρεβλωτικές επιδοτήσεις για τις ναυτιλιακές βιομηχανίες στην Κίνα και στη Νότια Κορέα), ο ρυθμιστικός κατακερματισμός που απορρέει από αποκλίνουσες φιλοδοξίες για το κλίμα και η άνοδος του εμπορικού προστατευτισμού έχουν όλα αντίκτυπο εδώ στην Ευρώπη. Στο πλαίσιο της Επιτροπής, εργαζόμαστε σε όλες τις υπηρεσίες για να εμβαθύνουμε σε αυτά τα ζητήματα και να αναπτύξουμε στοχευμένες στρατηγικές. Σε επίπεδο ΕΕ, έχουμε ήδη διαπιστώσει ότι οι τεχνολογίες για την παραγωγή καθαρών καυσίμων για τη ναυτιλία και τις αερομεταφορές είναι βασικοί τομείς που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής.
Θα πρόσθετα ότι ενώ τα έθνη της Απω Ανατολής έχουν γίνει κυρίαρχες δυνάμεις στη ναυτιλία, οι ευρωπαϊκές ναυτιλιακές εταιρείες διαθέτουν μοναδικές δυνάμεις και πλεονεκτήματα που μπορούμε να αξιοποιήσουμε για να διατηρήσουμε την ανταγωνιστικότητα. Αυτό βασίζεται σε δεκαετίες, αν όχι αιώνες εμπειρίας, επιχειρηματικούς δεσμούς και καινοτομία. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να εφησυχάζουμε. Χρειαζόμαστε επενδύσεις σε υποδομές, καινοτομία και ανθρώπινο κεφάλαιο. Πρέπει να εκσυγχρονίσουμε τα λιμάνια, να ενισχύσουμε τη συνδεσιμότητα και να προωθήσουμε την έρευνα και την ανάπτυξη για τις αναδυόμενες τεχνολογίες. Ο συντονισμός ανάμεσα στα ενδιαφερόμενα μέρη του κλάδου, τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής και στους διεθνείς εταίρους θα είναι επίσης βασικός και θα συμβάλει στη σταθεροποίηση της παγκόσμιας θέσης της ευρωπαϊκής ναυτιλίας μακροπρόθεσμα».
Ποια είναι η μακροπρόθεσμη συμβολή και η στρατηγική σημασία της ελληνικής ναυτιλίας για την ελληνική και ευρωπαϊκή οικονομία;
«Η ελληνική ναυτιλία βρίσκεται στο τιμόνι του παγκόσμιου ναυτιλιακού τομέα για πάνω από μισό αιώνα, χάρη στο επιχειρηματικό πνεύμα των ελλήνων οραματιστών. Αυτή η διαρκής κληρονομιά κατέστησε την Ελλάδα αξιοζήλευτη στον κόσμο της ναυτιλίας, καθώς και τον ιδιοκτήτη του μεγαλύτερου στόλου στον κόσμο. Οσον αφορά την ενεργειακή ασφάλεια και τις αλυσίδες εφοδιασμού της ΕΕ, η Ελλάδα είναι απαραίτητη.
Με τους έλληνες πλοιοκτήτες να κατέχουν πάνω από το 30% της παγκόσμιας χωρητικότητας δεξαμενοπλοίων, περίπου το 15% της παγκόσμιας χωρητικότητας LNG και περίπου το 10% της χωρητικότητας των πλοίων μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων, βασιζόμαστε στην Ελλάδα για την παράδοση ζωτικών εμπορευμάτων σε όλες τις ηπείρους. Ιστορικά, η ελληνική ναυτιλία υπήρξε ακρογωνιαίος λίθος τόσο της ελληνικής όσο και της ευρωπαϊκής οικονομίας, ενισχύοντας την ανάπτυξη και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, διευκολύνοντας το εμπόριο και ενισχύοντας τομείς όπως η μεταποίηση, ο τουρισμός και οι υπηρεσίες. Περιμένω βέβαια ότι θα συνεχίσει να το κάνει και στο μέλλον και θα προσαρμόζεται συνεχώς στις μεταβαλλόμενες πραγματικότητες των ημερών μας».
