Εκλογές 2023: «Σαφάρι» στα ψηφιακά στέκια

Και νέα ψηφιακή εποχή και σχεδόν 440.000 νέοι ψηφοφόροι ως 21 ετών, αναποφάσιστοι, προβληματισμένοι, επαναστατημένοι ή απλά… αναπροσανατολισμένοι, με τους στίχους της ραπ και της χιπ χοπ ή τις αγωνίες της σχολικής πραγματικότητας πιο δυνατά στο μυαλό τους από τα debate των πολιτικών αρχηγών.

Σε αυτό το φόντο, οι επικοινωνιακές ομάδες των κομμάτων φαίνεται ότι φέτος τα βρήκαν πραγματικά… δύσκολα. Παρότι τελικά κάποιες από αυτές κατάφεραν να αντεπεξέλθουν αξιοπρεπώς με δυνατές μουσικές, βιντεάκια στο Tik Tok, ατάκες και χιούμορ. Ολα βέβαια μόνο μέσω Διαδικτύου και social media. Εκεί δηλαδή που δίνεται τις τελευταίες εβδομάδες μεγάλο μέρος της πολιτικής μάχης του 2023 στην Ελλάδα.

Μία εβδομάδα πριν από τις βουλευτικές εκλογές ωστόσο ένα ερώτημα τίθεται; «Φτάνει τελικά το μήνυμα στους νέους;». Και αν ναι, με ποιον τρόπο; Τα viral μηνύματα δημιουργούν πράγματι πρόσωπα προσιτά και «γήινα» που οδηγούν σε μια ταύτιση με το κοινό; Και κατά πόσο ενδέχεται να επηρεάσουν την ψήφο προς την κάλπη;

@kyriakosmitsotakis_ 17 ημέρες για τις εκλογές #TikTokDocumentary #BTS #ElectionDiaries #CampaignDiaries #KiriakosMitsotakis ♬ original sound – Kyriakos Mitsotakis

Η Αγγελίνα – 29 ετών – κάνει διδακτορικές σπουδές και για την πολιτική και τους πρωταγωνιστές ενημερώνεται μόνο από τα social media. Ωστόσο, όπως λέει, η άποψή της για τα κοινωνικά δρώμενα επηρεάζεται από τη μουσική που ακούει. «Μου αρέσει πολύ ο Lex, μου αρέσουν οι στίχοι του και τα μηνύματα που στέλνει μέσα από τα τραγούδια του, ένας στίχος που ξεχωρίζω είναι το «δεν είμαι καλλιτέχνης, είμαι εμπόδιο, μπαίνω με airmax μες στο Ηρώδειο». Μου αρέσει γιατί σατιρίζει τη σοβαροφάνεια» αναφέρει χαρακτηριστικά.

@atsipras #Τσίπρας #fyp #tiktokgreece #fy #Πειραιάς ♬ πρωτότυπος ήχος – Αλέξης Τσίπρας

Δύο νεαρότερα παιδιά, 23 ετών, ενημερώνονται και από τα παραδοσιακά μέσα όπως λένε, παρόλο που διατηρούν προφίλ στο Instagram και στο TikTok. «Πιστεύω ότι πολλοί πολιτικοί έχουν ινσταγκραμοποιήσει την πολιτική τους γιατί πιστεύουν ότι έτσι μιλάνε τη γλώσσα των νέων και έρχονται πιο κοντά τους. Τελικά, ίσως κάποιο μήνυμα περνάει, γιατί χρησιμοποιούν πιο ατακαδόρικη γλώσσα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης» όπως λέει ο Γιάννης.

@nikos.androulakis Κοντεύω να σκάσω από τη στεναχώρια μου #pasok #fyp #tiktokgreece ♬ πρωτότυπος ήχος – Nikos Androulakis

Η 22χρονη Μαρία λέει ότι οι φίλοι της είναι απολιτίκ και δεν έχουν καμία αγάπη προς τα κόμματα ούτε παρακολουθούν λογαριασμούς στα social media, ενώ προσθέτει ότι στόχος τους είναι να ψηφίσουν «το λιγότερο κακό κόμμα». Από την άλλη πλευρά, ο Σωκράτης,  21 ετών, ο οποίος διαβάζει εφημερίδες και ενημερώνεται από αυτές, διαμορφώνει από εκεί την πολιτική του άποψη ενώ όπως λέει η μουσική που ακούει (80ς) δεν τον επηρεάζει καθόλου.

Προσιτοί στο κοινό

Ο 20χρονος Αγγελος Τσιρώνης εξηγεί: «Οταν σκεφτόμαστε έναν πολιτικό, συνήθως τον συνδέουμε με ένα τηλεοπτικό πάνελ, όπου δίνει κάποια συνέντευξη ή όπου αντιπαρατίθενται με κάποιον πολιτικό αντίπαλης παράταξης. Αυτό από μόνο του μας δημιουργεί μια εικόνα ενός ανθρώπου ανώτερου σε σχέση με εμάς, καθώς πιστεύουμε πως για να βγει κάποιος στην τηλεόραση πρέπει να είναι πολύ σημαντικό πρόσωπο». Οι εν λόγω πλατφόρμες λοιπόν, λέει, έχουν τη δύναμη να δημιουργήσουν πολιτικούς προσιτούς στο κοινό. «Συμβάλλουν στην απομυθοποίηση αυτής της εικόνας που έχουμε, καθώς δείχνουν ένα κομμάτι της καθημερινότητάς τους, πράγμα που είναι αρκετό για να κατανοήσουμε ότι και αυτοί είναι άνθρωποι σαν εμάς, με τις ίδιες ανάγκες και με κοινά ενδιαφέροντα» αναφέρει χαρακτηριστικά.

Στο ίδιο πλαίσιο, η 18χρονη Μαίρη Γεράκη κάνει λόγο για δημιουργία φιλικών σχέσεων μεταξύ νέων ψηφοφόρων και πολιτικών προσώπων: «Νομίζω ότι οι εκκεντρικές, αστείες τοποθετήσεις τους μέσω των social media συμβάλλουν στη νοητή σύναψη φιλικών σχέσεων ανάμεσα σε νέους και πολιτικούς». Από την άλλη πλευρά, ο 20χρονος Αγγελος Βαξεβανάκης μιλάει για «κατασκευασμένες» στιγμές που δεν έχουν τα αποτελέσματα που επιδιώκουν τα πολιτικά πρόσωπα: «Τέτοιου είδους προσπάθειες των πολιτικών έχουν την αντίθετη επίδραση από αυτή που πραγματικά επιδιώκουν αφού φαίνονται κατασκευασμένες και γίνονται για λόγους προβολής και απήχησης στο ευρύ κοινό».

Το ζητούμενο της σωστής χρήσης

Ο Μάνος Σιφονιός, επικοινωνιολόγος και συγγραφέας, παρατηρεί «μια προσπάθεια από τα κόμματα να δείξουν μια αληθοφάνεια, μια στιγμή καθημερινότητας». Οσον αφορά την προσέγγιση των νέων ψηφοφόρων, ο ίδιος τονίζει πως «το δεδομένο μας είναι πως η αναγνωρισιμότητα των κομμάτων είναι χαμηλότερη σε νέες ηλικίες, οπότε κάποιος πρέπει να τους βρει όπου συχνάζουν, είτε στον φυσικό είτε στον ψηφιακό κόσμο». «Στο τέλος της ημέρας θα αφήσει οφέλη σε όποιους το χρησιμοποιούν (το TikTok) με σωστό τρόπο» αναφέρει.

«Τα κόμματα και οι ιδεολογίες δεν παίζουν τον ρόλο που έπαιζαν παλιά, δεν υπάρχει δηλαδή η κομματική και παραταξιακή ταύτιση» αναφέρει ο λέκτορας Σύγχρονης Ιστορίας και Ιστορίας των Μέσων Ενημέρωσης στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Πανεπιστημίου Αθηνών Νίκος Παπαναστασίου. Ο ίδιος κάνει λόγο για αμηχανία των παρατάξεων απέναντι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης: «Υπάρχει μια αμηχανία από την πλευρά των κομμάτων, καθώς σταδιακά έμαθαν να χτίζουν ένα προφίλ στα social media. Από τη μία πλευρά είναι καλό να προβάλλεις ένα προφίλ λιγότερο συντηρητικό, πιο πορώδες, να δείξεις δηλαδή πιο άνθρωπος. Από την άλλη, πρέπει να ενδιαφερθείς και για τους νέους και να προσεγγίσεις τα θέματά τους. Αυτό δεν το βλέπουμε. Δεν είδα να λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντα των νέων στον βαθμό που θα έπρεπε».

Ευρεία χρήση του TikTok

Τι δείχνουν τα νούμερα; Οτι μεσούσης της προεκλογικής περιόδου, οι πολιτικοί αρχηγοί μετρούν ακολούθους TikTok! Χαρακτηριστικό είναι πως ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει 134 χιλιάδες ακολούθους, ο Αλέξης Τσίπρας 56 χιλιάδες, ενώ πρόσφατα και η Ντόρα Μπακογιάννη απέκτησε λογαριασμό στη δημοφιλή πλατφόρμα με το όνομα «Doratok» και σχεδόν 12 χιλιάδες ακολούθους.

«Το τελευταίο διάστημα έχω διαπιστώσει πως η πλειοψηφία των πολιτικών προσώπων έχει επιλέξει τη χρήση του TikTok, που όπως χιλιάδες παιδιά έτσι κι εγώ το χρησιμοποιώ για να ενημερώνομαι για τα μηνύματα που προωθούν. Είναι πρωτόγνωρο αλλά επιβεβαιωμένο το γεγονός ότι στο 2023 το TikTok έχει ξεπεράσει σε θεαματικότητα τόσο τον Τύπο, την τηλεόραση αλλά και οποιοδήποτε άλλο μέσο κοινωνικής δικτύωσης» λέει η Μαίρη Γεράκη.

@kyriakosmitsotakis_ «Γιατί άνοιξε TikTok❓» #kyriakosmitsotakis ♬ original sound – Kyriakos Mitsotakis

Ωστόσο, για το γεγονός της επιρροής ψήφου των νέων από τα μηνύματα στα social οι απόψεις διίστανται. Ο Αγγελος Β. θεωρεί πως τα εν λόγω μέσα έχουν τη δύναμη να επηρεάσουν τους νέους αλλά ίσως όχι σε τέτοιον βαθμό που να μπορούν να καθορίσουν την ψήφο τους στις εκλογές. Αντίθετα, η Μαίρη θεωρεί πως τα μηνύματα που δέχονται οι νέοι από τους πολιτικούς στα social θα επηρεάσουν την ψήφο τους.

Στόχος η προβολή μιας πιο φωτεινής πλευράς

«Αλλά… αυτοί είστε», «τα λιγουρεύεστε», «κινδυνεύει να γίνει… cringe». Αυτές είναι μόνο μερικές από τις κορυφαίες ατάκες πολιτικών προσώπων που έχουν ξεχωρίσει νέοι που μίλησαν στο «Βήμα» και αποτελούν κομμάτι των 438.595 πολιτών ηλικίας 17-21 ετών οι οποίοι οδεύουν για πρώτη φορά στην κάλπη.

Σύμφωνα με μελέτη που διεξήχθη από τη Morning Consult, οι ενήλικοι που ανήκουν στη λεγόμενη Generation Ζ αναζητούν πλέον ειδήσεις μέσω των social media σε ποσοστό 46%, ξεπερνώντας το Google που καταγράφει ποσοστό 39%. Μεταξύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης το μεγαλύτερο ποσοστό (14%) συγκεντρώνει το TikTok.

@atsipras #Τσίπρας #tiktokgreece #fyp #debate ♬ πρωτότυπος ήχος – Αλέξης Τσίπρας

Είναι φυσικό λοιπόν τα κόμματα και οι πολιτικοί αρχηγοί να θεωρούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης βασικό μέσο μετάδοσης της πολιτικής τους δράσης στους νέους. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι οι ίδιοι οι νέοι παραμένουν ένα «αχαρτογράφητο» εκλογικό κοινό, με τάσεις και trends που εναλλάσσονται συνεχώς. Μέσα σε αυτό το ομιχλώδες… οικοσύστημα, πολιτικοί και υπεύθυνοι επικοινωνίας αναζητούν τη μυστική συνταγή που θα τους φέρει στο προσκήνιο των παραστάσεων στα social media. Ατάκες, έντονες εκφράσεις, τσιτάτα που χρησιμοποιούν οι νέοι είναι μερικά από τα «οχήματα» στον δρόμο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης ώστε να ανεβάσουν τη δημοφιλία τους.

Στον δρόμο αυτόν τα επιτελεία των κομμάτων έχουν επιστρατεύσει τις καλύτερες εταιρείες δημιουργίας περιεχομένου για την προεκλογική τους καμπάνια. Τίποτα δεν αφήνεται στην τύχη του αφού η διαδικτυακή εικόνα είναι αυτό που κατά τους επικοινωνιολόγους μπορεί να περάσει το μήνυμα. Σύμφωνα με τις παρατηρήσεις που κάνουν τα επιτελεία των κομμάτων μιλώντας στο «Βήμα», εφόσον το TikTok έχει τη μεγαλύτερη επίδραση στους νέους, τότε δόθηκε μεγάλη βαρύτητα εκεί. Μάλιστα, έχουν στηθεί ολόκληρες ομάδες που ακολουθούν τους πολιτικούς αρχηγούς στην περιοδεία τους ώστε τα βίντεο που ανεβαίνουν να έχουν μια πιο «ανθρώπινη πλευρά».

Η ομάδα του Κυριάκου Μητσοτάκη στο κομμάτι των social έχει ως στόχο να γνωρίσει ο κόσμος κάποιες πτυχές του Πρωθυπουργού που δεν είναι διακριτές αποτυπώνοντας στιγμές της καθημερινότητάς του. Η λογική, όπως λένε στο επιτελείο του Πρωθυπουργού, είναι η δημιουργικότητα. Στο Instagram ο στόχος είναι η προβολή της ζωής του Πρωθυπουργού, με έμφαση τη γλώσσα του σώματος και σαφώς, όπως τονίζουν, γίνεται σε ένα πλαίσιο φωτεινό, με θετικό πρόσημο.

@nikos.androulakis Στο εκλογικό κέντρο του ΠΑΣΟΚ στην Κομοτηνή #pasok #tiktokgreece #fyp ♬ Strawberry – Prod. By Rose

Στον λογαριασμό του Αλέξη Τσίπρα τα περισσότερα βίντεο στο TikTok είναι αποσπάσματα από συζητήσεις που έχει με νέους μέσω από τις ομιλίες του, αποσπάσματα από συνεντεύξεις που έχει δώσει σε τηλεοπτικές εκπομπές, ενώ τα περισσότερα συνοδεύονται και από χιουμοριστικούς τίτλους. Στο ΠαΣοΚ ωστόσο έμφαση δίνεται και σε άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο χρόνος των βίντεο κρατάει μέχρι και 1,5 λεπτό ενώ η μουσική που ακούγεται είναι αισιόδοξη και δυναμική. Και στα βίντεο βλέπουμε στιγμές από την προεκλογική εκστρατεία του Νίκου Ανδρουλάκη και από την επαφή του με τον κόσμο.

Ετσι, καθώς οι πλατείες δεν γεμίζουν πια και οι πολιτικές ομιλίες γίνονται σε «στενό οικογενειακό κύκλο», ο προεκλογικός παλμός σταμάτησε να χτυπάει γύρω μας. Πλέον χτυπάει στις οθόνες μας.

Πώς να μάθεις τι… πιστεύεις

Με την εμπειρία των ηλεκτρονικών συμβούλων ψήφου του εξωτερικού, ερευνητές από τέσσερα ελληνικά ΑΕΙ (Αθήνας, Πάντειο, ΑΠΘ και οικονομικό Πανεπιστήμιο) δημιούργησαν το «what2vote». σύμφωνα με την καθηγήτρια Λαμπρινή Ρόρη, πρόκειται για ένα διαδικτυακό εργαλείο στο οποίο μπορούν να έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες. στόχος να πληροφορήσει τους ψηφοφόρους για τις θέσεις των κομμάτων και να τους βοηθήσει να καταλάβουν σε τι… πιστεύουν.

Το Βαρόμετρο πάει Twitter

Στη μάχη των εκλογών έχουν ριχτεί εδώ και αρκετές εβδομάδες ερευνητές ΑΕΙ, οι οποίοι με νέα εργαλεία προσπαθούν να προβλέψουν το εκλογικό αποτέλεσμα. Με… οδηγό τα tweets και «βοηθό» την τεχνητή νοημοσύνη ερευνητές του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης εδώ και έναν χρόνο προχωρούν στην πρόβλεψη εκλογικών αποτελεσμάτων μέσα από ένα εργαλείο υπολογιστικής Πολιτικής, το «Πολιτικό Βαρόμετρο»,  όπως εξηγεί ο καθηγητής Ιωάννης Πήτας, καθημερινά αναλύονται περίπου 4.000 tweets ελλήνων πολιτών.