Το πόσιμο νερό είναι δημόσιο κοινωνικό αγαθό. Και όταν μπαίνει στην πολιτική συζήτηση, με κεντρικό άξονα τις συμβάσεις παραχώρησης των υπηρεσιών ύδατος, οι συγκρούσεις είναι δεδομένες. Ετσι, εν μέσω θύελλας αντιδράσεων, η πολιτική ηγεσία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προχώρησε σε σημειακές διορθώσεις στο τελικό κείμενο του πολυνομοσχεδίου το οποίο ψηφίστηκε την περασμένη Τρίτη από την Ολομέλεια της Βουλής σε εκείνα τα άρθρα που περιγράφουν τις αρμοδιότητες της νέας Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ) και θεωρήθηκε ότι παρέπεμπαν σε ιδιωτικοποίηση των νερών.
Πιο σημαντική αλλαγή είναι ότι η νέα υπερ-Αρχή θα εποπτεύει αφενός την ορθή εφαρμογή συμβάσεων παραχώρησης υπηρεσιών ύδατος όχι σε τρίτους, όπως προέβλεπε το αρχικό κείμενο του νομοσχεδίου, αλλά στις εταιρείες ΕΥΔΑΠ (της Αττικής) και ΕΥΑΘ (της Θεσσαλονίκης), ενώ θα παρακολουθεί και κάθε άλλη μορφή συνεργασίας ή συμβάσεων μεταξύ παρόχων ύδατος.
Σκοπός, όπως αναφέρει στο «Βήμα» κυβερνητικό στέλεχος, είναι η δημιουργία οικονομιών κλίμακας, με άλλα λόγια συγχωνεύσεων, με την περαιτέρω ενδυνάμωση της ΕΥΔΑΠ και της ΕΥΑΘ, αλλά και ορισμένων μεγάλων Δημοτικών Επιχειρήσεων Υδρευσης – Αποχέτευσης (ΔΕΥΑ) ώστε να παίξουν στρατηγικό ρόλο με συνεργασίες ή εξαγορές μικρότερων φορέων παροχής υπηρεσιών ύδρευσης.
Οι βελτιώσεις των επίμαχων διατάξεων προέκυψαν έπειτα από σφοδρές διαμαρτυρίες δημάρχων όλων των… αποχρώσεων, εκπροσώπων ΔΕΥΑ, περιβαλλοντικών οργανώσεων, επιστημονικών φορέων και βουλευτών της αντιπολίτευσης. Και μπορεί ο κίνδυνος ιδιωτικοποίησης του νερού να απομακρύνθηκε – η κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ουδέποτε τέθηκε τέτοιο ζήτημα -, παραμένουν όμως τρεις μεγάλες προκλήσεις που συνδέονται με το νερό και αφορούν την επάρκεια των υδάτων, την παροχή νερού καλής ποιότητας και την καθολική υδροδότηση σε προσιτές τιμές για τους πολίτες. «Το Βήμα» απαντά σε 10 (συν 1) ερωτήσεις για ζητήματα που σχετίζονται με τον… κύκλο του νερού, με τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων, στελεχών φορέων παροχής ύδατος και παραγόντων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
Υπάρχει κίνδυνος ιδιωτικοποίησης του νερού;
Το νερό δεν είναι εμπορεύσιμο αγαθό, αποτελεί φυσικό μονοπώλιο του κράτους και θα παραμείνει υπό δημόσιο έλεγχο. Βρίσκεται στην κυριότητα κρατικών εταιρειών, και συγκεκριμένα της ΕΥΔΑΠ παγίων, της ΕΥΑΘ παγίων, του υπουργείου Υποδομών και των δήμων. Η νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας προσδιορίζει τον δημόσιο χαρακτήρα των φορέων παροχής υπηρεσιών ύδατος. Στη νέα Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων μεταφέρεται μόνο η αρμοδιότητα εποπτείας και ελέγχου των νερών, ενώ την πολιτική για την προστασία και τη διαχείρισή τους θα χαράσσει το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Επρεπε να περάσει το νερό στον έλεγχο μιας Αρχής;
Σύμφωνα με το ΥΠΕΝ χρειάζεται έλεγχος, καθώς τα στοιχεία για τους 295 παρόχους ύδατος της χώρας (εκ των οποίων 126 ΔΕΥΑ) είναι ελλιπή. Μόλις το 42% υποβάλλει συστηματικά δεδομένα, ενώ ανεπαρκής είναι και ο έλεγχος των οικονομικών στοιχείων τους. Η νέα Αρχή θα εποπτεύει τον τομέα του νερού με τρόπο συνεκτικό, σε αντίθεση με τη σημερινή πολυδιάσπαση των αρμοδιοτήτων σε πολλά υπουργεία. Παράλληλα, θα υπάρχει δυνατότητα για επίτευξη οικονομιών κλίμακας, έλεγχο του κόστους και των αναπτυξιακών αναγκών των εταιρειών ύδρευσης, της ποιότητας, καθώς και λογοδοσία των φορέων παροχής υπηρεσιών ύδατος.
Τίθεται θέμα αυξήσεων της τιμής του νερού;
Τα τιμολόγια θα πρέπει να διαμορφώνονται με βάση το κόστος. Η Οδηγία-Πλαίσιο για τα Υδατα (60/2000ΕΕ), μεταξύ άλλων, εισήγαγε την εφαρμογή οικονομικής ανάλυσης για τον καθορισμό της ανάκτησης του κόστους των υπηρεσιών ύδατος, συμπεριλαμβανομένου του κόστους για το περιβάλλον και για τον φυσικό πόρο. Ωστόσο, σύμφωνα με στοιχεία του ΥΠΕΝ, το επίπεδο ανάκτησης του κόστους των παρόχων υπηρεσιών ύδρευσης και αποχέτευσης, πλην των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ, κυμαίνεται σήμερα από 21% έως 202%. Και καθώς η νέα Αρχή θα μπορεί να επιβάλλει πρόστιμα για παραβάσεις, σχετικά με την κοστολόγηση και τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος (έως 10 εκατ. ευρώ και 6% των συνολικών ετήσιων εσόδων), αναμένονται εξελίξεις. Σε κάθε περίπτωση, το κράτος θα μπορεί να παρεμβαίνει στην τιμολογιακή πολιτική τους.
Τον τελευταίο χρόνο οι εταιρείες ύδρευσης επιβαρύνθηκαν σημαντικά από το ενεργειακό κόστος. Τι σκοπεύει να κάνει ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών ύδατος της χώρας, η ΕΥΔΑΠ;
Τον τελευταίο χρόνο, με το ξέσπασμα του πολέμου στην Ουκρανία, τόσο το κόστος ενέργειας όσο και οι πληθωριστικές πιέσεις που επιφέρει έχουν επιβαρύνει σημαντικά τα αποτελέσματα της εταιρείας. Ωστόσο, αναγνωρίζοντας τον κοινωνικό της ρόλο, δεν προχώρησε σε αύξηση τιμολογίων. Στόχος, σύμφωνα με τα όσα αναφέρει στο «Βήμα» ο διευθύνων σύμβουλος κ. Χάρης Σαχίνης, είναι η συγκράτηση των τιμολογίων στα σημερινά επίπεδα. Οπως επισημαίνει ο ίδιος, «για να είναι αυτός ο στόχος ρεαλιστικός, κύριο μέλημά μας είναι να αναζητούμε τρόπους μείωσης των λειτουργικών εξόδων, και ειδικά των εξόδων ενέργειας».
Υπάρχει αντίλογος στην ίδρυση της νέας Αρχής (ΡΑΑΕΥ);
Διάφοροι φορείς επισημαίνουν ότι το κράτος παραδίδει σε μια Αρχή τις αρμοδιότητές του επί των φορέων υδροδότησης, οι οποίες κατά το Σύνταγμα του ανήκουν αποκλειστικά. Είναι αξιοσημείωτο ότι στην έκθεσή της η Επιστημονική Υπηρεσία της Βουλής θέτει το ερώτημα αν και κατά πόσον οι μεταβιβαζόμενες αρμοδιότητες στη ΡΑΑΕΥ συμβαδίζουν µε τη νομολογία του Συμβουλίου της Επικρατείας (ΣτΕ). Οι ανώτατοι δικαστές με τις αποφάσεις 190 και 191/2022 έκριναν αντισυνταγματικές τις διατάξεις του νόμου με τον οποίο έγινε μεταβίβαση της πλειοψηφίας (50% + 1 μετοχή) του μετοχικού κεφαλαίου των ΕΥΔΑΠ και ΕΥΑΘ στο Υπερταμείο, καθώς απαιτείται το Δημόσιο να έχει τον έλεγχο και των μετοχών αλλά και της διοίκησης των δύο εταιρειών. Προ ημερών μάλιστα η Επιτροπή Συμμόρφωσης του ΣτΕ με νέα απόφαση εγκαλεί την Πολιτεία διότι δεν συμμορφώθηκε με τις δύο αποφάσεις του σχετικά με την επιστροφή των μετοχών στο Δημόσιο.
Ποιος ελέγχει την ασφάλεια του πόσιμου νερού;
Στο υπουργείο Υγείας κοινοποιούνται από τους υπευθύνους ύδρευσης (ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, δήμους και ΔΕΥΑ) όλα τα στοιχεία των αναλύσεων. Αφού ελεγχθούν, συντάσσονται, ανά τριετία, εκθέσεις για την ποιότητά του και αποστέλλονται στην Κομισιόν.
Ποια είναι η ποιότητα του πόσιμου νερού στην Ελλάδα;
Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση που υποβλήθηκε στην ΕΕ το 2021 (για την τριετία 2017-2019) προέκυψε ότι η συμμόρφωση της ποιότητας του νερού της χώρας στα ευρωπαϊκά όρια αγγίζει το 99,5%. Ειδικότερα στις Ζώνες Παροχής Νερού άνω των 5.000 κατοίκων (συνολικά συγκεντρώνουν 7,5 εκατ. κατοίκους) οι συγκεντρώσεις στοιχείων όπως αντιμόνιο, αρσενικό, βενζόλιο, κάδμιο, χρώμιο, μόλυβδος κ.λπ. φτάνουν κοντά στο 100%. Οσον αφορά μικροβιακούς δείκτες, όπως τα κολοβακτηριοειδή, ο δείκτης πέφτει περίπου στο 96%, όπως και σε ορισμένα χημικά στοιχεία και μέταλλα, όπως το χλώριο (96%), o υδράργυρος (96%-99%), το μαγγάνιο (97%-98%). Στις Ζώνες κάτω των 5.000 κατοίκων (συνολικά 1,5 εκατ. άτομα) η συμμόρφωση του νερού με τα ευρωπαϊκά όρια προσεγγίζει το 100%.
Ωστόσο επαρκούν τα δεδομένα ώστε να υπάρχει συνολική εικόνα για όλους τους φορείς ύδρευσης της χώρας;
Μόνο εύκολα δεν κυλούν οι έλεγχοι, όπως αναφέρει χαρακτηριστικά στο «Βήμα» στέλεχος του υπουργείου Υγείας, καθώς, όπως τονίζει, απαιτείται συστηματική και επίμονη ενόχληση των υπευθύνων στους δήμους και στο Γενικό Χημείο του Κράτους για να λάβουν τα στοιχεία των αναλύσεων. Τα δεδομένα που τελικά συγκεντρώνει η αρμόδια υπηρεσία του υπουργείου αφορούν περίπου το 80% των ΔΕΥΑ. Το συγκεκριμένο ποσοστό επιβεβαιώνεται και από την τελική έκθεση του υπουργείου Περιβάλλοντος, την οποία απέστειλε τον Οκτώβριο 2022 στην DG REGIO. Οπως προέκυψε, ένα 20% των ΔΕΥΑ δεν ανταποκρίνεται στην υποβολή εκθέσεων αναφοράς ανά τριετία. Ωστόσο, ένα αξιόλογο ποσοστό (70%), πέρα από την αποστολή των στοιχείων στο υπουργείο Υγείας, δημοσιοποιεί τα αποτελέσματα των μετρήσεων στο πόσιμο νερό ώστε να είναι προσβάσιμα στο κοινό.
Τι νερό πίνουμε τελικά; Υπάρχουν περιοχές με νερό-«δηλητήριο»;
Η ποιότητα του πόσιμου νερού σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη (δηλαδή στις περιοχές που καλύπτονται από την ΕΥΔΑΠ και την ΕΥΑΘ) θεωρείται εξαιρετική. Αλλωστε, στην ετήσια διεθνή αξιολόγηση εταιρειών ύδρευσης της European Benchmarking Cooperation για το 2021 η ποιότητα του νερού της ΕΥΔΑΠ βαθμολογήθηκε με 99,846%. Ωστόσο, σε ορισμένες περιοχές της Αττικής και της Θεσσαλονίκης έχουν καταγραφεί αυξημένες συγκεντρώσεις χλωρίου και αλατότητα στις παραθαλάσσιες. Το πρόβλημα της αλατότητας καταγράφεται σε αρκετές παραθαλάσσιες περιοχές της ηπειρωτικής χώρας και σε νησιωτικές περιοχές. Επίσης, γεωργικές πρακτικές, όπως π.χ. η λίπανση, επηρεάζουν την ποιότητα του πόσιμου νερού, με συνέπεια την εμφάνιση νιτρικών σε περιοχές κυρίως του θεσσαλικού κάμπου, του αργολικού πεδίου, του Εβρου κ.λπ. Επίσης, τοπικά σε ορισμένα χωριά της Χαλκιδικής ή της Λάρισας κ.λπ. έχουν εντοπιστεί κατά καιρούς υψηλές περιεκτικότητες αρσενικού και άλλων βαρέων μετάλλων.
Πώς πρέπει να γίνονται οι δειγματοληψίες νερού;
Οι δειγματολήπτες πρέπει να ακολουθούν συγκεκριμένη διαδικασία που έχει προσδιοριστεί από το υπουργείο Υγείας. Ο έλεγχος γίνεται από βρύσες πόσιμου νερού και συνήθως επιλέγονται σημεία μαζικής χρήσης, όπως σχολεία, ιδρύματα ή δημόσια κτίρια με ομοιόμορφη χωροταξική διασπορά, ώστε να είναι πλήρως αντιπροσωπευτικός του δικτύου. Επίσης, αναλύσεις προβλέπονται στις πηγές υδροληψίας και σε ενδιάμεσα σημεία της παραγωγικής διαδικασίας. Η συχνότητα δειγματοληψίας ανά περιοχή υδροδότησης εξαρτάται από τον όγκο νερού που παρέχεται ημερησίως στη συγκεκριμένη περιοχή. Σε τόπους με έντονη πληθυσμιακή διακύμανση και ανάλογη αύξηση του παρεχόμενου νερού, κυρίως λόγω τουρισμού τους θερινούς μήνες, η παρακολούθηση είναι πιο συχνή από την τυπικώς προβλεπόμενη.
Ποια είναι η κατάσταση των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων της χώρας;
Σύμφωνα με τον γεωλόγο Ηλία Δημητρίου από τον Τομέα Εσωτερικών Υδάτων του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών, το οποίο παρακολουθεί εδώ και μία δεκαετία την οικολογική ποιότητα των ποταμών της χώρας, κατά την τετραετία 2018-2021 από τις 2.000 δειγματοληψίες που έγιναν η ανάλυση στο περίπου 70% των δειγμάτων έδειξε καλή ή υψηλή ποιότητα υδάτων, ενώ στο υπόλοιπο 30% μέτριου έως υψηλού βαθμού υποβάθμιση. Σημαντική ρύπανση παρατηρείται σε μεγάλες αγροτικές πεδιάδες και κοντά σε αστικά κέντρα, κυρίως στην Ανατολική Στερεά, στη Θεσσαλία, στη Μακεδονία και στη Θράκη.
Τι γίνεται με το εμπόριο γύρω από το νερό;
Η συνολική εγχώρια κατανάλωση εμφιαλωμένων νερών εκτιμάται ότι σημείωσε άνοδο της τάξης του 8% το 2021 έναντι του 2020, ενώ το 2022 υπολογίζεται ότι αυξήθηκε σε σύγκριση με το 2021 κατά περίπου 6%.
Η αγορά του εμφιαλωμένου νερού αναμένεται να αυξάνεται ετησίως κατά 1,85% για την επόμενη τετραετία, με βάση τα στοιχεία της Statista, ενώ για εφέτος υπολογίζεται ότι τα συνολικά έσοδα του κλάδου θα ανέλθουν σε 790 εκατ. ευρώ.
Για να γίνει αντιληπτό το μέγεθος, στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου παράγονται τα περισσότερα έσοδα του κλάδου παγκοσμίως, ο τζίρος το 2023 αναμένεται να αγγίξει τα 91,78 δισ. ευρώ.
Σε σχέση με τα συνολικά στοιχεία του πληθυσμού, ο μέσος όγκος ανά άτομο στην κατηγορία του εμφιαλωμένου νερού αναμένεται να ανέλθει σε 148,56 λίτρα το 2023, ενώ το 2027 υπολογίζεται ότι θα αυξηθεί κατά ποσοστό 5%, στα 156,24 λίτρα.
Σε επίπεδο δαπάνης, την εφετινή χρονιά ο καθένας από εμάς, σύμφωνα πάντα με τη Statista, πρόκειται να ξοδέψει περισσότερα από 77 ευρώ για να αγοράσει εμφιαλωμένο νερό.
Η μάχη για το νερό
Οι χώρες της Δύσης, παρά τους επιστημονικούς προβληματισμούς και τις κατά καιρούς εκκλήσεις των κυβερνήσεων τους για οικονομία στο νερό, δεν βιώνουν την αγωνία της ξηρασίας ή της έλλειψης νερού. Επιπλέον στις αστικές περιοχές, οι ανάγκες συχνά καλύπτονται με εμφιαλωμένο νερό.
Οι πόλεμοι για το νερό ωστόσο, είναι τόσο παλιοί όσο η ανθρώπινη ιστορία: Φράγματα, εξαγωγή ή εμπόριο νερού, άνθρωποι που διψούν, χώρες που ανταγωνίζονται για την διεκδίκηση των φυσικών πόρων του πλανήτη.
Οι συγκρούσεις που σχετίζονται με το νερό παγκοσμίως αυξάνονται με το πέρας του χρόνου: Στην περιοχή του Τίγρη και του Ευφράτη, στο ποτάμι Μεκόνγκ μεταξύ Κίνας και άλλων ασιατικών χωρών και στον Νείλο μεταξύ Αιθιοπίας, Αιγύπτου και Σουδάν το νερό έχει αποτελέσει την αιτία μεγάλων συγκρούσεων.
