Στην Ελλάδα, το θρησκευτικό μας συναίσθημα μας προσδιορίζει ιστορικά ως έθνος. Αν η θρησκεία είναι μια σχέση πνευματική, για εμάς είναι ταυτόχρονα μια σχέση εθνική, μια σχέση συχνά πολιτική.
Παράλληλα, όμως, για τους σύγχρονους Ελληνες είναι και μια σχέση… ανώδυνη. Εύκολα απαντάμε «είμαι ορθόδοξος και πιστεύω στον Θεό», αλλά σπάνια ακολουθούμε τις επιταγές και τους περιορισμούς του δόγματός μας. Ωστόσο, όπως δείχνουν οι κοινωνιολογικές έρευνες, η θρησκεία και η Εκκλησία για τους Ελληνες είναι ένα μεγάλο κομμάτι της εθνικής τους ταυτότητας. Ακόμη και αν οι «απενοχοποιημένοι» νέοι των καιρών μας δείχνουν να κρατούν μια απόσταση από την ιερότητα, καθώς απαντούν πλέον στις σχετικές δημοσκοπήσεις πιο ελεύθερα και χωρίς το «βάρος» της οικογενειακής τους θρησκευτικής κατεύθυνσης.
Ταυτότητα και διπλωματία
Πώς εκφράζουμε όμως σήμερα την πίστη μας; Πολλοί ερευνητές δηλώνουν ότι σε παγκόσμιο επίπεδο η πίστη των πολιτών έχει αρχίσει να γίνεται πιο προσωπική και να εκφράζεται με διαφορετικούς τρόπους, ειδικά μετά τη δοκιμασία των ετών της πανδημίας. Ερευνώντας τα θέματα θρησκευτικής διπλωματίας, αλλά και τα δομικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας των Ελλήνων, των Ελλήνων της Διασποράς αλλά και άλλων χωρών της υφηλίου, η Κάπα Research επιβεβαιώνει σε πρόσφατη έρευνά της ότι η θρησκεία είναι ένα εκ των βασικότερων στοιχείων εθνικής ταυτότητας των λαών.
Ιδιαίτερα, δε, στις ορθόδοξες κοινωνίες. Ωστόσο, αναφέρουν οι ερευνητές, οι πολιτικές διεκδικήσεις των εθνών έρχονται συχνά σε αντιδιαστολή με τις βασικές αξίες και μηνύματα που πρεσβεύουν οι θρησκείες τους. «Η μεγάλη πρόκληση για τη θρησκευτική διπλωματία είναι ο συμβιβασμός των δύο αυτών αντίρροπων δυνάμεων για τη διαφύλαξη της ειρήνης και την επίτευξη ευγενών σκοπών προς το συμφέρον των λαών» αναφέρεται στα συμπεράσματα της έρευνας.
Ετσι, όπως δείχνουν τα στοιχεία, η Ελλάδα είναι 4η χώρα στην (ευρύτερη) Ευρώπη μεταξύ των χωρών που θεωρούν τη θρησκεία τους σημαντική για την εθνική τους ταυτότητα, με 55% των συμπολιτών μας να απαντούν ότι η θρησκεία τους είναι πολύ σημαντική για τη ζωή τους, 38% να αναφέρουν ότι πηγαίνουν στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά τον μήνα και 29% να αναφέρουν ότι προσεύχονται καθημερινά. Στον αντίποδα, όσον αφορά τον «βαθμό θρησκευτικότητας», Γερμανία, Γαλλία, Σουηδία βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις των χωρών της Ευρώπης.
Οι Ελληνες της Διασποράς
Οσον αφορά τους Ελληνες της Διασποράς, αυτοί μετρώνται στον «βαθμό θρησκευτικότητάς» τους και συγκεκριμένα σε ποσοστό 47% στις ΗΠΑ, 28% στη Μ. Βρετανία, 16% στη Γαλλία δηλώνουν ότι πηγαίνουν στην εκκλησία τουλάχιστον μία φορά τον μήνα. Από αυτούς, 77% των Ελλήνων των ΗΠΑ δηλώνουν ότι «πιστεύουν στον Θεό», 51% των ελλήνων κατοίκων της Μεγ. Βρετανίας και 35% των Ελλήνων της Γαλλίας.
Σημαντική για την εθνική τους ταυτότητα τη θεωρεί τη θρησκεία το 61% των Ελλήνων των ΗΠΑ, το 31% των Ελλήνων της Μεγ. Βρετανίας και το 53% των κατοίκων της Ελλάδας. Ειδικά στο ερώτημα «η Ορθοδοξία σε ποιον βαθμό θα λέγατε ότι προσδιορίζει τη δική σας ταυτότητα», οι Ελληνες της Διασποράς στο σύνολό τους απαντούν «πολύ» και «αρκετά» σε ένα ποσοστό 52% και «λίγο» ή «καθόλου» σε ένα ποσοστό 47%.
Ωστόσο, δυσάρεστο συμπέρασμα αποτελεί το ότι, όπως δείχνουν τα στοιχεία στις χώρες των Βαλκανίων, υπάρχει μια διαχρονική πτώση της αποδοχής του δικαιώματος των μειονοτήτων να πιστεύουν στη δική τους θρησκεία.
Η εικόνα στον κόσμο
Παγκοσμίως, όμως, η πίστη και η θρησκεία μοιάζουν να αποτελούν το συναισθηματικό και πνευματικό «υπόστρωμα» των περισσότερων ανθρώπων, καθώς μόνο το 16% των κατοίκων του πλανήτη φαίνεται να μην πιστεύει στην ύπαρξη κάποιου είδους θεότητας. Βέβαια, η θρησκευτική πίστη στην Ευρωπαϊκή Ενωση σε πολλές περιπτώσεις… χάνει έδαφος.
Ετσι, τη στιγμή που οι Ελληνες εκτιμούν ιδιαίτερα τη θρησκευτικη τους συνείδηση, άλλες χώρες της Ευρώπης όπως η Γερμανία, η Ολλανδία και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν δίνουν σημαντική θέση στη θρησκευτική πίστη μεταξύ των αξιών που ενστερνίζονται. Αυτό τουλάχιστον δείχνει και ο τελευταίος κύκλος μιας νέας παγκόσμιας μελέτης που ολοκληρώθηκε πρόσφατα.
Συνολικά, στην Παγκόσμια Ερευνα Αξιών (WVS) μακρά κλίμακας που ξεκίνησε το 1981 από τη World Value Survey Association (WVSA) σε δεκάδες χώρες του κόσμου τα συμπεράσματα καταλήγουν στο ότι το 65,4% των κατοίκων του πλανήτη εμπιστεύονται την Εκκλησία από αρκετά έως πολύ.
Η επίδραση της πανδημίας
Οπως αναφέρει σε πρόσφατες μελέτες του το αμερικανικό ερευνητικό κέντρο Pew, από τότε που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακήρυξε την COVID-19 παγκόσμια πανδημία πριν από τρία χρόνια, οι παρατηρητές της θρησκευτικής ζωής αναρωτήθηκαν εάν – και πώς – θα επηρεάσει τελικά αυτή τη θρησκευτική λατρεία. Θα απομάκρυνε τους πιστούς απο την Εκκλησία; Θα οδηγούσε στην ευρεία χρήση εικονικών υπηρεσιών για να επεκτείνει τη γεωγραφική εμβέλεια των εκκλησιών και πώς θα μπορούσε να αυξήσει την απήχησή της στους νέους ανθρώπους;
Οπως αναφέρει το Ιδρυμα, στις ΗΠΑ υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις ότι η προσωπική δέσμευση σε θρησκευτικές λειτουργίες έχει μειωθεί από το 2019. Και αυτό γιατί το μερίδιο όλων των ενηλίκων που δηλώνουν ότι συνήθως παρακολουθούν θρησκευτικές λειτουργίες τουλάχιστον μία φορά τον μήνα μειώνεται συγκρατημένα αλλά μετρήσιμα (κατά 3 ποσοστιαίες μονάδες, από 33% σε 30%) σε αυτό το διάστημα και ένας στους πέντε Αμερικανούς λέει ότι τώρα παρευρίσκεται αυτοπροσώπως λιγότερο συχνά από ό,τι πριν από την πανδημία.
Ταυτόχρονα, όμως, το ποσοστό των ενηλίκων των ΗΠΑ που λαμβάνουν μέρος σε θρησκευτικές λειτουργίες με κάποιον τρόπο (προσωπικά, εικονικά ή και τα δύο) π.χ. σε έναν συγκεκριμένο μήνα παρέμεινε εξαιρετικά σταθερό από τις πρώτες ημέρες της πανδημίας – παρ’ όλο που ο τρόπος με τον οποίο συμμετέχουν έχει αλλάξει δραματικά.
Οι δύο άξονες
Οι δημιουργοί της Παγκόσμιας Ερευνας Αξιών συγκεντρώνουν επί δεκαετίες τα αποτελέσματά της και τοποθετούν τις χώρες σε έναν αξιακό χάρτη στηριζόμενοι σε δυο κάθετους άξονες. Ο ένας ορίζεται από την αντίθεση ελευθερία (π.χ. ελευθερία στην έκφραση, ανοχή στους ξένους, προστασία του περιβάλλοντος) ή ασφάλεια (π.χ. επιβίωση, ατομική ασφάλεια). Ο δεύτερος καθορίζεται από την αντίθεση των παραδοσιακών αξιών (π.χ. θρησκεία, οικογένεια, σεβασμός στην εξουσια κ.λπ.) με τις κοσμικές (έμφαση στην τεχνολογία, ανάπτυξη, νέα μοντέλα διαβίωσης κ.λπ).
