«Η Ζωσιμαία ήταν τότε ένα πάρα πολύ αυστηρό σχολείο» λέει ο γλύπτης Θεόδωρος Παπαγιάννης, ένας καλλιτέχνης συνδεδεμένος ποικιλοτρόπως με την πόλη των Ιωαννίνων αλλά και τη Ζωσιμαία Σχολή. «Είχαμε εξαιρετικούς καθηγητές, μα πάρα πολύ απαιτητικούς. Επρεπε να πας διαβασμένος. Δεν υπήρχε περίπτωση να γλιτώσεις» συνεχίζει χαριτολογώντας. Η συνέντευξη με τον Θεόδωρο Παπαγιάννη επιβεβαίωσε ως πολύτιμη αρχή ότι τα πάντα γύρω μας ανάγονται στην τέχνη: η αντοχή, η υπομονή, η κριτική στάση, η προσέγγιση του παρελθόντος, ο ρόλος της οικογένειας, η εκπαιδευτική διαδικασία, η οικολογική συνείδηση, η διαρκής εκλέπτυνση του ανθρώπου… Ολα αυτά αποτελούν εγγενείς ανθρώπινες αξίες, οι οποίες προάγονται μέσω της τέχνης. Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης, ιδιαίτερα προσηνής στην επικοινωνία μαζί μας, ανέδειξε την κάθε μορφή τέχνης ως μια ειλικρινή βάση για τη διαμόρφωση μιας αυθεντικής σχέσης ανάμεσα σε εμάς και τους άλλους.
Είστε απόφοιτος της Ζωσιμαίας Σχολής και καθηγητής σας υπήρξε ο Παύλος Βρέλλης! Εχετε να μας διηγηθείτε κάποια στιγμιότυπα από τη σχέση σας με τον
Π. Βρέλλη;
«Ο Βρέλλης, όταν εγώ φοιτούσα στη Ζωσιμαία, έμεινε για έναν χρόνο μόνο στο σχολείο. Με ήξερε και τον ήξερα. Τα αδέρφια του ήταν επίσης δάσκαλοι και γνώριζαν ότι στο Ελληνικό υπάρχει ένα παιδί το οποίο σκαλίζει πέτρες! Οπότε, όταν ήρθα στη Ζωσιμαία, με υποδέχθηκε πάρα πολύ καλά και με βοήθησε. Ουσιαστικά με μύησε στα θέματα της τέχνης γιατί δεν γνωρίζαμε και πολλά πράγματα γύρω από αυτή. Μπορεί να κάναμε τέχνη αλλά χωρίς να το ξέρουμε».
Πώς ήταν το κλίμα του σχολείου στην εποχή σας; Βοηθούσε
τους νέους να ακολουθήσουν
τα όνειρά τους;
«Η Ζωσιμαία ήταν τότε ένα πάρα πολύ αυστηρό σχολείο. Είχαμε εξαιρετικούς καθηγητές, μα πάρα πολύ απαιτητικούς. Επρεπε να πας διαβασμένος. Δεν υπήρχε περίπτωση να γλιτώσεις. Θα σε σήκωναν ανά δύο μέρες να πεις το μάθημα και δεν υπήρχαν πολλά περιθώρια. Δηλαδή, όποιος δεν διάβαζε ή δεν ήταν επαρκώς διαβασμένος, έφευγε από τη σχολή, δεν τον σήκωνε το κλίμα. Ας πούμε, ήμασταν τριάντα άτομα από τη σχολή υποψήφιοι για το Πανεπιστήμιο, μπαίναμε και οι τριάντα. Γενικότερα ήταν ένα πρότυπο σχολείο με πάρα πολύ καλούς καθηγητές».
Οι γονείς σας δέχθηκαν
την απόφασή σας
να ασχοληθείτε με την τέχνη;
«Οι γονείς μου ήταν ιδιαίτερα υπερήφανοι που εγώ επέλεξα την τέχνη. Ο πατέρας μου ήταν αγράμματος, αλλά ήθελε τα παιδιά του να μάθουν γράμματα. Ημασταν τέσσερα αδέρφια και τελειώσαμε όλοι το πανεπιστήμιο παρά το γεγονός ότι εκείνος ήταν αγράμματος. Στο πορτοφόλι του είχε φωτογραφίες από τα έργα μου και τα έδειχνε σε όλους με πολύ καμάρι».
Σε ποια ηλικία συνειδητοποιήσατε ότι η ΑΣΚΤ είναι αυτή που σας ταιριάζει; Ποιοι παράγοντες διαμόρφωσαν την απόφασή σας;
«Καθοριστικό ρόλο στην απόφασή μου αυτή έπαιξαν οι καθηγητές μου. Οταν ήρθα στη Ζωσιμαία Σχολή ξεκίνησα τα μαθήματα με τον Βρέλλη και στη συνέχεια με τον Παπαγεωργίου, ο οποίος μάλιστα μου μίλησε για τη Σχολή Καλών Τεχνών. Με αφορμή ένα ταξίδι μου, λοιπόν, στην Αθήνα με ενθάρρυνε να βρω έναν παλιό του συμφοιτητή, τον Δ. Φιλιππότη, ο οποίος ήταν καθηγητής τότε στη Σχολή Καλών Τεχνών, για να συζητήσουμε για το κατά πόσο θα μπορούσα να επισκεφθώ τη σχολή. Εγκρίθηκε το αίτημά μου και ουσιαστικά τότε γνώρισα ακριβώς πώς λειτουργούσε αυτή η σχολή. Ηταν δυνατόν – όπως και σήμερα – να δώσει κανείς εξετάσεις προτού τελειώσει το Λύκειο. Ετσι έκανα κι εγώ και κατόρθωσα να βγω πρώτος και μάλιστα χωρίς εξωσχολική βοήθεια στα μαθήματα. Οι καθηγητές μου έπαιξαν σημαντικό ρόλο σε όλη τη διαδικασία. Γι’ αυτό και τον δάσκαλο στο μουσείο μας τον έχουμε σε μεγάλη εκτίμηση αλλά και στα Γιάννενα, ο σεβασμός προς το πρόσωπό του γίνεται φανερός με τη δημιουργία του μνημείου του «Ανώνυμου Δασκάλου» μπροστά από τη Ζωσιμαία Σχολή. Οι καθηγητές μου, λοιπόν, έπαιξαν σημαντικό ρόλο στο ταξίδι αυτό. Αλλωστε δεν είναι τυχαία η φράση «με όποιον δάσκαλο θα κάτσεις, τέτοια γράμματα θα μάθεις»».
Γιατί γλυπτική;
«Ημουν πολύ ανήσυχος… Οταν τελείωσα το Δημοτικό και έπρεπε να δώσω εξετάσεις για το Γυμνάσιο, επειδή έφαγα ένα χαστούκι από τον δάσκαλο, δεν ήθελα να δώσω εξετάσεις. Ο πατέρας μου για να με τιμωρήσει μου είπε ότι θα μου αγόραζε πρόβατα να φυλάξω, όπως και έκανε. Μου αγόρασε δεκατρία πρόβατα και εγώ αντί να φυλάω τα πρόβατα άρχισα να σκαλίζω πέτρες, για να περνάω την ώρα μου. Ηταν μία ωραία ασχολία. Ετσι άρχισα να κάνω γλυπτά με πέτρες, τα οποία έχω κρατήσει και τα έχω στο μουσείο, θα τα δείτε κάποια στιγμή όταν έρθετε».
Ποιες οι δυσκολίες του καλλιτεχνικού χώρου;
«Οταν εγώ πήγα στην Αθήνα στη Σχολή Καλών Τεχνών τα οικονομικά μας δεν πήγαιναν καθόλου καλά, ήταν πάρα πολύ δύσκολη εποχή. Ευτυχώς είχαμε τα φοιτητικά συσσίτια και τρώγαμε φαγητό στη λέσχη. Προσπαθούσα να βρω κάποιο οικοτροφείο. Μετά από λίγο καιρό μπήκα στο οικοτροφείο, στο Λουσίτσιο, και παράλληλα άρχισα να δουλεύω. Ζήτησα από τον δάσκαλό μου μήπως έχει κάποια δουλειά να κάνω. Ετσι με κάλεσε στο εργαστήριό του και μου έδινε μικροδουλειές μυώντας με στα θέματα της τέχνης. Δούλευα τα καλοκαίρια για να μπορώ να έχω οικονομίες για τον χειμώνα. Ομως τις σπουδές μου δεν τις παραμελούσα. Ημουν από τις 8 το πρωί μέχρι τις 8 το βράδυ απασχολημένος στη Σχολή Καλών Τεχνών. Το πρωί είχαμε εργαστήριο, το μεσημέρι θεωρητικά μαθήματα και το απόγευμα εργαστήρια τεχνών, δηλαδή μάρμαρο, σκηνογραφία και βοηθητικά εργαστήρια».
Διαβάσαμε ότι φιλοτεχνήσατε πολλά νομίσματα. Θέλετε να μας μιλήσετε για αυτό;
«Μετά τη δικτατορία, το 1974, η Τράπεζα της Ελλάδος προκήρυξε διαγωνισμό για καινούργια νομίσματα. Μιλάμε για τη δραχμή, γιατί το 1974 αυτό ήταν το νόμισμά μας. Σε αυτόν τον διαγωνισμό μου δόθηκε το 1ο βραβείο, και για αυτό αποφάσισαν να μου δώσουν τα τρία πρώτα κύρια νομίσματα, δηλαδή το εικοσάρικο, που απεικόνιζε τον Περικλή, το δεκάρικο που είχε τον Δημόκριτο, και το τάλιρο που είχε τον Αριστοτέλη. Με αυτόν τον τρόπο άρχισα την καριέρα μου με τα μετάλλια και τα νομίσματα, και στη συνέχεια έκανα πάρα πολλά, αρκετά από αυτά βρίσκονται και εκτίθενται στο μουσείο μου. Εκανα σημαντικούς ανθρώπους, όπως τον Παπανικολάου για την Ακαδημία Αθηνών, τον Μιχάλη Δελμούζο, που ήταν καθηγητής στο MIT, το ζεύγος Nίκη και Αγγελου Γουλανδρή, τον Καραμανλή, τον Παπανδρέου, τον Τίτο, τον Βεάκη, τον Κλεισθένη, τον Ιπποκράτη και πάρα πολλά άλλα».
Τα έργα σας στην πόλη των Ιωαννίνων διαπλέκονται με έργα σχετικά με την τοπική ιστορία; Είναι σκόπιμη αυτή η συνύπαρξη;
«Βεβαίως, ήδη σας μίλησα για το γλυπτό που είναι τοποθετημένο απέναντι από τη φυλακή του Αλή Πασά, εκεί που μαρτυρούσε κόσμος και έχει επομένως σχέση με την τοπική ιστορία. Το ίδιο έγινε και στην είσοδο του Πανεπιστημίου, στην Πανεπιστημιούπολη. Εκεί έχω φιλοτεχνήσει ένα Π με ένα ανοιχτό βιβλίο, στο οποίο υπάρχουν ρήσεις που αφορούν πολλές σχολές του Πανεπιστημίου, δηλαδή αφορούν τη γνώση, αφορούν την έρευνα, τον ευεργετικό ρόλο της παιδείας. Εχουν δηλαδή μεγάλη σχέση με το Πανεπιστήμιο, γι’ αυτό αποτελούν ταυτόχρονα ένα συμβολικό έργο για το Πανεπιστήμιο. Το ίδιο ισχύει και για τις προτομές… Εχω κάνει τον Χατζηκώστα, ο οποίος ίδρυσε το νοσοκομείο στα Γιάννενα, τον Χριστόδουλο Σιώζο που ήταν δήμαρχος της Λεμεσού και ήρθε εθελοντής και σκοτώθηκε πριν μπει στα Γιάννενα. Το ίδιο έγινε με τον Χρήστο Μακρή, του οποίου η προτομή είναι τοποθετημένη δίπλα στον Μαβίλη. Και αυτός ήταν καθηγητής Πανεπιστημίου και ήρθε εθελοντής και σκοτώθηκε. Και άλλες βέβαια».
Αρα θέλατε να περάσετε
κάποιο μήνυμα;
«Αυτά τα έργα που έγιναν, έγιναν ακριβώς για να τιμήσουν κάποιους ανθρώπους οι οποίοι έπαιξαν έναν σημαντικό ρόλο. Πρέπει να σας πω μάλιστα ότι οι δύο προτομές, και του Χριστόδουλου Σιώζου και του Χρήστου Μακρή, έχουν κακοποιηθεί επανειλημμένως και τις βρήκα πεταμένες. Τις αποκαταστήσαμε, αλλά φαίνεται ότι κάποιοι δεν σεβάστηκαν αυτούς τους ανθρώπους που σκοτώθηκαν για να απελευθερωθούν τα Γιάννενα και πέταξαν τις προτομές ή τις βανδάλισαν… Να το έχετε υπόψη σας εσείς οι νέοι και να τα προστατεύετε αυτά τα μνημεία διότι είναι συνδεδεμένα με την απελευθέρωσή μας».
Ποιο είναι κατά τη γνώμη σας το σπουδαιότερο έργο που έχετε δημιουργήσει;
«Πολλά έργα έχουν σημασία για εμένα. Ενα από τα σημαντικότερα πάντως είναι το έργο που δημιούργησα για το αεροδρόμιο του Σικάγο, το οποίο είναι τεράστιο και είναι κατόπιν παγκόσμιου διαγωνισμού, στο οποίο είχαν συμμετάσχει 250 καλλιτέχνες από όλο τον κόσμο. Αυτό είναι ένα έργο με 21 μέτρα μήκος και το μέταλλο που έχει επάνω του ζυγίζει 100 τόνους! Είναι τοποθετημένο στην είσοδο του αεροδρομίου».
Με ποιο είστε περισσότερο συναισθηματικά δεμένος;
«Με τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου… Αυτά ήταν μία μεγάλη σειρά έργων τα οποία δούλευα είκοσι χρόνια. Οταν δηλαδή κάηκε το Πολυτεχνείο μάζευα τα αποκαΐδια γιατί εγώ εκεί μέσα έζησα σαράντα πέντε χρόνια ως καθηγητής και δάσκαλος, ως δάσκαλος και μαθητής, και με πόνεσε πολύ που κάηκε αυτό το ιστορικό κτίριο από βαρβάρους και το οποίο είναι σχέδιο ηπειρωτών ευεργετών. Μάζευα τα αποκαΐδια και έκανα μία μεγάλη συλλογή έργων για να αφήσω κάτι. Εκτέθηκαν μετά από 20 χρόνια στο Μουσείο Μπενάκη στην Αθήνα».
Τι θα λέγατε σε κάποιον νέο που θέλει να ακολουθήσει τον τομέα της τέχνης στη ζωή του;
«Να ξέρει ότι έχει δύσκολο δρόμο μπροστά του, αλλά με αγώνα και προσπάθεια θα τα καταφέρει! Να ξέρει επίσης ότι θα κάνει ένα πράγμα που θα τον ευχαριστεί. Εγώ αισθάνομαι ευλογημένος γιατί ασχολούμαι με κάτι που θέλει αγώνα για να γίνει, θέλει γνώσεις. Ο καλλιτέχνης αφήνει μια παρακαταθήκη για το μέλλον και έργα τα οποία θα μιλούν για αυτόν στον αιώνα».
Εχετε πει σε ομιλία σας «η τέχνη μπορεί να μη μας χορταίνει, μας κάνει όμως καλύτερους ανθρώπους». Θέλετε να το σχολιάσετε;
«Ναι, κοιτάξτε… Πάρα πολλοί είναι αυτοί που έχουν μιλήσει για τον ευεργετικό ρόλο που παίζει η τέχνη, που μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, μας κάνει πιο καλλιεργημένους και πιο ευαίσθητους. Το βλέπω αυτό στους ανθρώπους που ασχολούνται με την τέχνη. Το βλέπω στους μαθητές των μουσικών σχολείων που επισκέπτονται το μουσείο… Εχουν μια συμπεριφορά πιο κόσμια, είναι πιο προσηλωμένοι σε αυτά που λέω, τους βρίσκω πιο ευαίσθητους. Να ασχοληθείτε με την τέχνη, έστω σαν χόμπι, με τη μουσική, με την ποίηση, με τη λογοτεχνία… Διαβάστε! Αυτό θα σας κάνει σίγουρα καλύτερους ανθρώπους, πιο καλλιεργημένους, θα συμπεριφέρεστε καλύτερα. Οταν γίνεται καλύτερος ο άνθρωπος δείχνει σεβασμό προς τη φύση, το περιβάλλον, προς τη ζωή!».
«Τα παιδιά πρέπει να μάθουν ιστορία»
{ERT}Πού οφείλεται λέτε
ο βανδαλισμός των έργων
τέχνης από τους νέους;{ERT}
«Δεν είμαι σίγουρος για το αν οι νέοι γνωρίζουν ιστορία. Οταν δεν ξέρεις την ιστορία των εικονιζόμενων προσώπων, δεν μπορείς και να τα σεβαστείς. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν ιστορία. Πρόσωπα όπως ο Μακρής που άφησε την καριέρα του ως καθηγητή πανεπιστημίου για να πολεμήσει για την απελευθέρωση των Ιωαννίνων και τελικά σκοτώθηκε, ο Βενιζέλος, ο καλόγερος Σαμουήλ, ο Χατζηκώνστας και άλλες εξέχουσες προσωπικότητες, οι οποίες αποτελούν και έργα μου, πρέπει να γίνουν γνωστές. Οι άνθρωποι αδιαφορούν… Θα σας αναφέρω ένα χαρακτηριστικό γεγονός που μου συνέβη. Ελειπε μια προτομή από τον παραλίμνιο χώρο και το κατάλαβα εγώ ο ίδιος σε έναν τυχαίο περίπατό μου εκεί. Τότε διερωτήθηκα και προβληματίστηκα πώς γίνεται κανένας πολίτης να μην το αντιλήφθηκε! Aκόμη, όταν χρειάστηκε να επισκεφθώ την Αμερική για ένα χρονικό διάστημα, με πληροφόρησαν από τα Γιάννενα ότι ένα έργο μου είχε ζωγραφιστεί με graffiti. Στην προσπάθεια σβησίματός του από τον μαρμαρά, το έργο έπαθε ζημιά. Οι νέοι πρέπει να γνωρίσουν το παρελθόν ώστε να αρχίσουν να σέβονται τα έργα γύρω τους».
Σύντομο βιογραφικό σημείωμα
Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης παρουσίασε τα έργα του για πρώτη φορά το 1967 σε έκθεση στο Ζάππειo. Εχει φιλοτεχνήσει πολλές προτομές, ανδριάντες, μετάλλια, νομίσματα σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους. Είναι σήμερα ομότιμος καθηγητής Γλυπτικής στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών, ενώ το 2010 ανακηρύχθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων. Το 2009 δημιούργησε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης «Θεόδωρος Παπαγιάννης» και το 2017 το 10ο Γυμνάσιο Ιωαννίνων τον τίμησε δίνοντας το όνομά του στο σχολείο. Το 2019 τιμήθηκε από την Ακαδημία Αθηνών με το Αργυρό στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών
