Ελένη, Καρολάιν, Γαρυφαλλιά, Τζεβριέ…
Δεν είναι απλά ονόματα σε ειδησεογραφικούς τίτλους δολοφονιών.
Είναι η μητέρα σου, η αδερφή σου, η κόρη σου, η σύντροφός σου, η γιαγιά σου, η φίλη σου… Θα μπορούσες να ήσουν εσύ.
Δεν το ήθελαν, δεν προκάλεσαν, δεν έπεσαν από τη σκάλα, δεν σκόνταψαν στο πεζοδρόμιο, δεν τις χτύπησε διερχόμενο αυτοκίνητο. Ηταν γυναικοκτονίες.
Δολοφονήθηκαν από άνδρες τους οποίους (πιθανά) εμπιστεύονταν περισσότερο από όλους.
Μετρήσαμε ήδη τη χρονιά που πέρασε 17 γυναικοκτονίες, ο αριθμός ακολουθεί γεωμετρική πρόοδο και δυστυχώς ακόμη και σήμερα κάποιοι αμφισβητούν τον όρο γυναικοκτονία. Ωστόσο, κάθε φορά που ακόμη ένα θύμα ερχόταν να προστεθεί στη μακάβρια λίστα του 2021, τα ερωτήματα για εμάς και τους μαθητές γίνονταν ολοένα και πιο επιτακτικά. Μόνο φέτος; Υπήρχαν και τα περασμένα χρόνια γυναικοκτονίες σε τέτοια συχνότητα;
Μήπως παλιά ήταν «έγκλημα πάθους» ή «έγκλημα τιμής»; Τη σκότωσε γιατί την αγαπούσε; Γιατί δεν μπορούσε να ζήσει χωρίς αυτήν; Γιατί τον ντρόπιασε;
Σήμερα είναι ανάγκη να αποτινάξουμε τα έμφυλα στερεότυπα, να ενημερωθούμε, να ευαισθητοποιηθούμε, να μάθουμε να απορρίπτουμε τις βεβαιότητες του παρελθόντος για τον «φυσικό προορισμό» του φύλου. Να μπορούμε να οικοδομήσουμε υγιείς διαπροσωπικές σχέσεις στις οποίες η ισότητα θα είναι πράξη και όχι θεωρία. Να γίνει συνείδηση επιτέλους ότι το πάθος και η αγάπη δεν σκοτώνουν. Οι δολοφόνοι σκοτώνουν.
Η διεθνής διάσταση του θέματος
Το πρόβλημα όμως έχει διεθνή διάσταση. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, με απόφασή της στις 17 Δεκεμβρίου 1999, ανακήρυξε την 25η Νοεμβρίου ως Διεθνή Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, για να αναδείξει την παγκόσμια διάσταση του προβλήματος. Την πρώτη περίοδο της πανδημίας COVID-19, η βία κατά των γυναικών χαρακτηρίστηκε από το Συμβούλιο της Ευρώπης «σκιώδης πανδημία», φέρνοντας στο φως το πραγματικό μέγεθος του προβλήματος και καταδεικνύοντας την ανάγκη να δράσουν όλοι οι πολίτες των πόλεων υπέρ των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, κατά της βίας σε οποιαδήποτε μορφή.
Στο πλαίσιο αυτής της Παγκόσμιας Ημέρας, λοιπόν, τα σχολεία μας ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση του Δήμου Κομοτηνής για συμμετοχή στη δράση «144 ώρες Κατά της βίας – Υπέρ των γυναικών», συμμετέχοντας με δύο δράσεις. Στις 25 Νοεμβρίου, 4 σχολεία ανύψωσαν συμβολικά στον ουρανό της Κομοτηνής 25 πορτοκαλί μπαλόνια, διαδηλώνοντας την αντίθεσή τους στην έμφυλη βία. Το πρωί της 26ης Νοεμβρίου, 5 σχολεία διοργάνωσαν διαδικτυακή εκδήλωση, όπου παρουσίασαν μικρά δείγματα σχετικών δράσεών τους, με θεατές μαθητές και μαθήτριες από πολλά σχολεία της Ροδόπης. Κάθε σχολείο που συμμετείχε μας παρέδωσε ένα σύντομο σημείωμα, για να δώσει το στίγμα του σε αυτή την εκδήλωση.
Οι δράσεις ανά σχολείο
Μειονοτικό Γυμνάσιο και Λύκειο Κομοτηνής: Οι μαθητές και οι μαθήτριες του σχολείου φιλοτέχνησαν μία σειρά από έργα με σκοπό να εκφράσουν την αντίδρασή τους σε κάθε μορφή κακοποίησης και να ευαισθητοποιήσουν την κοινή γνώμη. Με τα έργα αυτά δημιούργησαν ένα σύντομο βίντεο, αξιοποιώντας και κείμενα από τον ιστότοπο του Κέντρου για τα Εμφυλα Δικαιώματα και την Ισότητα Διοτίμα.
5ο Γυμνάσιο Κομοτηνής: Μια ομάδα παιδιών, κορίτσια και αγόρια, του 5ου Γυμνασίου άνοιξαν «μια αγκαλιά κατά της βίας» και έβαλαν μέσα σε αυτήν κάθε παιδί που έχει πέσει θύμα κακοποιητικής συμπεριφοράς. Εδωσαν χρώμα στις σκέψεις τους και άφησαν τις ζωγραφιές τους να μιλήσουν… Εξέφρασαν με τον δικό τους τρόπο την επιθυμία και το όνειρό τους για έναν κόσμο χωρίς βία κατά των γυναικών.
Εσπερινό Γενικό Λύκειο Κομοτηνής: Αναλύθηκαν αποσπάσματα από τη «Φόνισσα» του Αλ. Παπαδιαμάντη, που αποκαλύπτει διαχρονικά τη θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία, των έμφυλων ρόλων, εστιάζοντας στο πρόσταγμα της «θηλυκοκτόνου» βίας. Ποια είναι όμως αυτή η Φραγκογιαννού και πώς διαμορφώθηκε ο δαιδαλώδης ψυχισμός της; Πόσο υπεύθυνη είναι η κοινωνία και οι ρόλοι που της επιβλήθηκαν για αυτό;
Μουσικό Γυμνάσιο – Λύκειο Κομοτηνής: Ενας μουσικός επίλογος. «Ο άνθρωπός μου» που πρωτοτραγούδησε το 1956 η Σοφία Βέμπο. «Χρόνια και χρόνια με τυραννάει κι ούτε μια στάλα δεν με πονάει, γιατί; / Μα τον λατρεύω κι είναι το φως μου, γιατί είναι -βλέπεις – ο άνθρωπός μου!». Και οι «Συνταγές Μαγειρικής» από τους Χαΐνηδες. Μια γυναίκα περνά τη μοναχική ζωή της με μοναδική χαρά τη μαγειρική, ανήκοντας στις ψυχές εκείνων των αναρίθμητων ανθρώπων που «αθόρυβα πορεύτηκαν ως της ζωής την άκρη, χωρίς να αφήσουν κάτι για κείνους να χαθεί».
Ο γλυκόπικρος επίλογός μας συνιστά, λοιπόν, ένα σχόλιο για τη γυναίκα που, παρά την πάροδο του χρόνου, είναι εγκλωβισμένη στον ρόλο που της προσδιόρισε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, η οποία όμως πρέπει επιτέλους να αλλάξει.
Τριπλασιάστηκαν επί πανδημίας οι κλήσεις γυναικών για βοήθεια
«Μια κακοποίηση που διαρκεί χρόνια μια γυναίκα τη θεωρεί κανονικότητα» λέει ο ψυχολόγος του Ξενώνα κακοποιημένων γυναικών του Δήμου Κομοτηνής κ. Χρήστος Σερμπέζης, αναλύοντας τους λόγους για τους οποίους μια γυναίκα δεν εγκαταλείπει μια συμβίωση που βλέπει ότι συχνά οδηγεί στη βία. Στη συζήτηση που είχαμε στο περιθώριο επίσημης επίσκεψης ενημέρωσης στον ξενώνα, ο κ. Σερμπέζης εξηγεί όλα τα αναγνωριστικά σημάδια μιας κακοποιητικής συμπεριφοράς. Πριν αποχωρήσουν από τον ξενώνα ωστόσο, οι μαθητές του σχολείου μας έγραψαν μηνύματα αντιβίας πάνω σε πορτοκαλί μπαλόνια με ήλιον, τα οποία πέταξαν ψηλά στον ουρανό.
Η δράση αυτή ολοκλήρωσε τις πρωτοβουλίες της προηγούμενης χρονιάς στη διάρκεια της οποίας ασχοληθήκαμε πολύ με τα θέματα έμφυλης βίας. Ο Ξενώνας Κομοτηνής, ένας από τους 19 ξενώνες σε όλη την Ελλάδα, λειτουργεί από το 2014 και έχει προσφέρει υποστήριξη σε 111 γυναίκες και 100 παιδιά. Παρέχει δε στα θύματα βίας και στα παιδιά τους φιλοξενία, ασφάλεια, ψυχολογική και κοινωνική στήριξη. Ας δούμε τι απάντησε ο κ. Σερμπέζης στις ερωτήσεις μας.
Το τελευταίο διάστημα ακούμε συχνά για γυναικοκτονίες. Εχουν αυξηθεί τα περιστατικά κακοποίησης;
«Σίγουρα έχουν αυξηθεί κατά τη διάρκεια της πανδημίας λόγω της ανεργίας, του εγκλεισμού και του συνωστισμού στο σπίτι. Ο αριθμός των γυναικών που απευθύνθηκαν στον ξενώνα δεν αυξήθηκε σημαντικά επειδή υπήρχε περιορισμός στη μετακίνηση, ωστόσο το ποσοστό κλήσεων σε γραμμές βοήθειας κακοποιημένων γυναικών τριπλασιάστηκε συγκριτικά με άλλες χρονιές».
Οταν τα περιστατικά έρχονται στην επικαιρότητα πολλοί λένε: «Γιατί δεν έφευγε;» Για ποιους λόγους μια γυναίκα δεν φεύγει από μια κακοποιητική σχέση;
«Υπάρχουν αρκετοί λόγοι για τους οποίους η γυναίκα που δέχεται βία δεν αποφασίζει να φύγει από το σπίτι. Αρχικά η κακοποίηση είναι μια χρόνια κατάσταση, με αποτέλεσμα η γυναίκα να τη θεωρεί μια κανονικότητα. Ακόμη, δεν έχει τη δυνατότητα να στηρίξει οικονομικά τον εαυτό της ή και το παιδί της διότι συχνά είναι άνεργη. Μπορεί επίσης να δέχεται απειλές από τον σύντροφο της και να φοβάται για τη ζωή της. Επίσης ρόλο παίζει και η έλλειψη υποστηρικτικού οικογενειακού και φιλικού περιβάλλοντος. Σίγουρα υπάρχει και το κοινωνικό στίγμα, το τι θα πει ο κόσμος, πώς θα χαρακτηρίσει μια γυναίκα “που χαλάει το σπίτι της”. Επίσης οι γυναίκες δυσκολεύονται αρχικά να παραδεχθούν την κακοποίηση, αλλά και να καταφύγουν σε έναν ξενώνα».
Ποια είναι τα σημάδια ενός κακοποιητικού άνδρα σε μια σχέση;
«Υπάρχουν πολλά σημάδια που προμηνύουν την κακοποίηση. Η χειριστική συμπεριφορά, ο έλεγχος και η ακραία ζήλεια είναι τα κυριότερα. Ο κακοποιητής υποτιμά τη γυναίκα και την ελέγχει με πλήθος ερωτήσεων: “Με αυτά τα ρούχα θα βγεις έξω;”, “Με ποιον θα βγεις;”, “Γιατί μιλάς με άλλους;”. Παρακολουθεί το προφίλ και τα μηνύματα στα κοινωνικά δίκτυα. Ειδικά για εσάς τους νέους καμπανάκι είναι οτιδήποτε σας κάνει να μη νιώθετε άνετα σε μια σχέση».
Εκτός από τη σωματική κακοποίηση, υπάρχουν άλλα είδη;
«Ναι, η κακοποίηση έχει ποικίλες μορφές. Αρκετές φορές ο κόσμος θεωρεί ότι μια γυναίκα είναι κακοποιημένη μόνο όταν έχει εμφανή σημάδια στο σώμα της. Αυτό είναι το πιο ακραίο φαινόμενο εκδήλωσης βίας. Ωστόσο, η καθημερινότητα των γυναικών ταλανίζεται και από την ψυχολογική βία. Σε αυτή την κατηγορία αξίζει να αναφερθεί και η λεκτική βία».
Ως εξωτερικός παρατηρητής πώς μπορώ να αντιληφθώ την κακοποίηση που υφίσταται μια γυναίκα; Πώς μπορώ να βοηθήσω;
«Είναι δύσκολο να αντιληφθούμε την κακοποίηση που υφίσταται μία γυναίκα καθώς η δράση των κακοποιητών δεν εκδηλώνεται δημόσια. Παρ’ όλα αυτά υπάρχουν πολλά σημάδια που προϊδεάζουν εμάς, τους εξωτερικούς παρατηρητές, όπως οι μελανιές, τα σημάδια στο σώμα της γυναίκας, η χειριστική συμπεριφορά και ο έλεγχος. Είναι γεγονός πως προτού λάβουμε δράση για την υποστήριξη της γυναίκας, θα πρέπει να συνομιλήσουμε μαζί της και να συναποφασίσουμε ένα πλάνο διαφυγής και ασφάλειας, καθώς οποιαδήποτε άστοχη ενέργεια μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή της. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί πως σε ακραίες και έκτακτες περιστάσεις το ιδανικό είναι να καταγγείλουμε τα περιστατικά στην αστυνομία, έτσι ώστε ο άνδρας να συλληφθεί και να απομακρυνθεί από το περιβάλλον της οικογένειας».
Οταν μια γυναίκα έρχεται στον ξενώνα πώς τη βοηθάτε;
«Κύριος στόχος είναι η ψυχολογική υποστήριξη και η ενδυνάμωση της γυναίκας που εισέρχεται στον ξενώνα κακοποιημένων γυναικών. Παράλληλα παρέχουμε σε αυτές εργασιακή συμβουλευτική με απώτερο σκοπό να βγουν στην αγορά εργασίας, να ορθοποδήσουν και να διεκδικήσουν την ανεξαρτησία τους».
Περιγράψτε μας μια περίπτωση κακοποίησης που σας χαράχτηκε στο μυαλό.
«Για να διατηρηθεί η ιδιωτικότητα των περιστατικών δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε περαιτέρω λεπτομέρειες. Ωστόσο με συνταράσσουν τα περιστατικά κακοποίησης που αφορούν έγκυες γυναίκες και πάντα με εντυπωσιάζει η ανθεκτικότητα των γυναικών μας και η ικανότητά τους να ορθοποδήσουν».
Περιγράφοντας τα συμπτώματα
Τα κρούσματα σωματικής και ψυχολογικής βίας κατά των γυναικών έχουν αναδείξει συγκεκριμένες λέξεις, ώστε να αναγνωρίζονται τα συμπτώματα αυτής της συμπεριφοράς. Οι πιο χαρακτηριστικοί όροι – με τα ανάλογα παραδείγματα – είναι οι εξής.
Σεξισµός: Είναι κάθε έκφραση (πράξη, λέξη, εικόνα, χειρονομία), η οποία βασίζεται στην ιδέα ότι οι γυναίκες είναι κατώτερες εξαιτίας και μόνο του φύλου τους.
Παραδείγµατα: «Μην κλαις έτσι! Σαν κορίτσι κάνεις». «Μην είσαι τόσο ζωηρή! Τα κορίτσια είναι φρόνιμα».
Gaslighting: Είναι η απόπειρα χειραγώγησης κάποιας/-ου με στόχο να αμφισβητηθεί η ορθότητα της σκέψης της/του. Πρόκειται για μια ύπουλη μορφή ψυχολογικής κακοποίησης, η οποία κάνει το θύμα να αμφιβάλλει για τα συναισθήματα και τη λογική του. Ο όρος προέρχεται από το φιλμ νουάρ «Gaslight» του 1944.
Παραδείγµατα: «Εγώ ποτέ δεν είπα κάτι τέτοιο, από το μυαλό σου το έβγαλες». «Πότε έγινε αυτό; Τα φαντάζεσαι όλα».
Ενοχοποίηση θύµατος (victim blaming): Είναι η κοινωνικά κατασκευασμένη ενοχοποίηση του θύματος, όταν το θύμα μιας εγκληματικής πράξης θεωρείται ολικώς ή μερικώς υπεύθυνο για τη βλάβη που του προκλήθηκε. Συναντάται συνήθως σε θύματα σεξουαλικών επιθέσεων ή σεξουαλικής βίας.
Παραδείγµατα: «Πήγαινε γυρεύοντας». «Επρεπε να ήταν πιο προσεκτική, δεν φέρθηκε έξυπνα».
Stalking: Είναι η εξακολουθητική παρακολούθηση που εκδηλώνεται με επανειλημμένα τηλεφωνήματα, μηνύματα, επισκέψεις στο σπίτι ή στη δουλειά, όχληση γνωστών και φίλων και γενικότερα εμμονικές συμπεριφορές και καταστάσεις που προκαλούν τρόμο στο άτομο που τα υφίσταται. Το cyberstalking είναι η ψηφιακή εκδοχή του φαινομένου και μπορεί να εκδηλωθεί με συνεχή αποστολή emails και επαναλαμβανόμενα αιτήματα φιλίας από πραγματικό ή ψεύτικο προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Η απομυθοποίηση των άλλοθι για τις κακοποιητικές συμπεριφορές
Με τη μορφή φυσικών συνομιλιών και επιχειρημάτων, οι πιο συχνές περιπτώσεις έμφυλης βίας απομυθοποιούνται. Το προσπαθήσαμε, το «ανεβάσαμε» στην ιστοσελίδα του σχολείου μας και ανασκευάσαμε τους σχετικούς «μύθους».
• Μύθος: Με κατηγορεί ότι η συμπεριφορά μου και το ντύσιμό μου είναι προκλητικά. Γι’ αυτό και με χτυπάει και μου απευθύνεται με υποτιμητικούς χαρακτηρισμούς.
Πραγµατικότητα: Δεν φταίει ούτε η συμπεριφορά σου, ούτε το ντύσιμό σου. Μπορείς να ντύνεσαι και να συμπεριφέρεσαι όπως θέλεις. Είναι δικαίωμά σου. Το πρόβλημα το έχει αυτός που κακοποιεί και δεν θα σταματήσει εκτός αν ζητήσεις βοήθεια από κάποιον ειδικό ή αν εσύ φύγεις από τη σχέση σου.
• Μύθος: Η ζωή των άλλων είναι ιδιωτική τους υπόθεση. Βλέπω την κακοποίηση δίπλα μου, στη φίλη μου, δεν πρέπει όμως να εμπλακώ γιατί η σχέση του ζευγαριού είναι προσωπική.
Πραγµατικότητα: Η ενδοοικογειακή βία και η βία μεταξύ συντρόφων δεν είναι οικογενειακή υπόθεση, αλλά αποτελεί κατάφωρη παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και συνιστά έγκλημα που αφορά όλο το κοινωνικό σύνολο.
• Μύθος: Το ποτό τον οδηγεί στη βία. Κάθε φορά που πίνει μου ασκεί βία, είτε σωματική είτε λεκτική.
Πραγµατικότητα: Οχι, δεν είναι το ποτό. Το ποτό, τα οικονομικά προβλήματα και η δύσκολη μέρα στη δουλειά εξηγούν αυτή τη συμπεριφορά, αλλά δεν τη δικαιολογούν. Αλλωστε όλοι όσοι πίνουν δεν κακοποιούν τη σύντροφό τους.
• Μύθος: Με χτύπησε, αλλά ήταν μια άτυχη στιγμή.
Πραγµατικότητα: Ατυχία είναι να χάνεις τα κλειδιά σου ή το λεωφορείο. Η βία που σου ασκεί κάποιος δεν είναι ατυχία. Είναι μια πράξη που διώκεται ποινικά.
• Μύθος: Σε εμένα δεν θα συμβεί ποτέ!
Πραγµατικότητα: Οποιαδήποτε γυναίκα μπορεί να πέσει θύμα κακοποίησης ανεξάρτητα από το κοινωνικό, οικονομικό και μορφωτικό της επίπεδο.
Ο εννιάλογος της κακοποιητικής συμπεριφοράς
- Μιλάει με απρέπεια και χωρίς σεβασμό για τις προηγούμενες σχέσεις του.
- Κάνει πράγματα για μένα τα οποία δεν θέλω ή κάνει τέτοια επίδειξη γενναιοδωρίας που με κάνει να νιώθω άβολα.
- Με ελέγχει.
- Είναι κτητικός.
- Τίποτα και ποτέ δεν οφείλεται σε δικό του λάθος.
- Επίκεντρο είναι ο εαυτός του.
- Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα θεωρεί τη σχέση μας σοβαρή.
- Φέρεται διαφορετικά μπροστά σε άλλους.
- Με εκφοβίζει όταν είναι νευριασμένος.
