Της Αννας Μπεγάκη
Κάθε Μάρτιο το χρώμα που θα κυριαρχήσει στη φύση της Χίου είναι το κόκκινο, καθώς οι αγροί θα πλημμυρίσουν με τις κόκκινες άγριες τουλίπες που οι Χιώτες ονομάζουν λαλάδες. Το θέαμα από τα κατακόκκινα χωράφια είναι μαγευτικό. Πολύς κόσμος συρρέει για να τις θαυμάσει, να τις φωτογραφίσει και δυστυχώς να τις κόψει…
Οι λαλάδες αποτελούν μέρος του γένους Tulipa η οποία εκτείνεται από την Κεντρική Ασία έως τις νότιες-κεντρικές και ανατολικές περιοχές της Ευρώπης. Η ύπαρξή τους στη Χίο οφείλεται στη Δυτική εξάπλωση του είδους από την Περσία πριν από εκατομμύρια χρόνια. Το γένος αριθμεί περισσότερα από 100 είδη, 15 από τα οποία φύονται στην Ελλάδα. Στη Χίο φύονται τέσσερα είδη τουλίπας (Toulipa agenensis, Toulipa udulatifolia, Toulipa clousiana, Toulipa praecox) κυρίως στο κεντρικό και νοτιοανατολικό τμήμα του νησιού. Τα άνθη τους δεν διατηρούνται πάνω από 7 με 10 ημέρες και βγαίνουν συνήθως στα μέσα Μαρτίου.
Πήραν το όνομα λαλάδες από το lale, την περσική ονομασία της τουλίπας που πέρασε μέσω των τουρκικών στη χιακή διάλεκτο. Στην Κύπρο τις ονομάζουν λαλέδες, πάλι από την τουρκική ονομασία. Ομως και το όνομα «τουλίπα» (tulipa) έχει παρόμοια προέλευση, από την οθωμανική λέξη για το τουρμπάνι (toliban), εξαιτίας της ομοιότητάς του με το άνθος της τουλίπας ή της οθωμανικής μόδας να τοποθετούν τουλίπες στις πτυχώσεις του τουρμπανιού. Η τουλίπα είναι το έμβλημα της Κωνσταντινούπολης και των αερογραμμών της και το βραβείο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου της Κωνσταντινούπολης είναι η Χρυσή Τουλίπα.
Οι μύθοι και οι κίνδυνοι
Η τουλίπα όμως αναφέρεται σε πολλούς ελληνικούς αλλά και περσικούς μύθους. Στον πιο χαρακτηριστικό από αυτούς, στα βάθη της Ανατολής ήταν κάποτε ένας πέρσης πρίγκιπας που ονομαζόταν Φαράχ. Ο Φαράχ ήταν πολύ ερωτευμένος με τη Σχιρίν. Οταν η αγαπημένη του σκοτώθηκε, ο Φαράχ έπεσε με το άλογό του σε έναν γκρεμό και αυτοκτόνησε. Το αίμα του πότισε το έδαφος και κάθε σταλαγματιά του έγινε τουλίπα. Από τότε οι τουλίπες θεωρούνται σύμβολο της απόλυτης αγάπης.
Στην περίοδο του Βυζαντίου γνωρίζουμε ότι τουλίπες καλλιεργούνταν στη Μικρά Ασία. Ο βεζίρης Λαλιζάρης καλλιεργούσε στους κήπους του πάνω από 500.000 τουλίπες. H τουλίπα δηλώνει καθαρά το «σ’ αγαπώ». Στις «Xίλιες και μια νύχτες» ο σουλτάνος χρησιμοποιούσε μια τουλίπα για να φανερώσει ποια από τις κυρίες του χαρεμιού θα μοιραζόταν το κρεβάτι του, αφήνοντάς τη να πέσει μπροστά στην εκάστοτε εκλεκτή.
Υπήρχαν οι φήμες ότι από τη Χίο προέρχονται οι ολλανδικές τουλίπες, όμως μάλλον η Χίος δεν συνιστά την πηγή προέλευσης της ολλανδικής τουλίπας, τουλάχιστον όχι των πρώτων βολβών της. Στην Ολλανδία πήγε την πρώτη τουλίπα ο βοτανολόγος Κάρολος Κλούσιος, το 1593, όταν έγινε διευθυντής του βοτανικού κήπου στο Λέιντεν και άρχισε η καλλιέργειά της για φαρμακευτικούς σκοπούς. Λένε επίσης πως ο ολλανδός πρεσβευτής τον 16ο αιώνα τη μετέφερε από το Βυζάντιο στην πατρίδα του. Ακολούθησε όμως ένας τέτοιος οργασμός καλλιέργειας της τουλίπας σε όλη την περιοχή, με αποτέλεσμα να ταυτιστεί τελικά το φυτό με τις Κάτω Χώρες. Τόπος καταγωγής της φαίνεται ότι είναι η Κεντρική Ασία, το Τιέν Σαν και τα όρη των Παμίρ Αλέ στο Ισλαμαμπάντ. Ενώ δεύτερη περιοχή είναι το Αζερμπαϊτζάν και η Αρμενία, γενικά η περιοχή του Καυκάσου. Από εκεί εξαπλώθηκαν οι τουλίπες σε όλη τη Μεσόγειο.
Δυστυχώς, στην εποχή μας ο αριθμός των λαλάδων που συναντάει κανείς στα χωράφια του νησιού μας μειώνεται κάθε χρόνο. Καθώς η αναπαραγωγή τους γίνεται από τους βολβούς, η αλόγιστη συλλογή των λαλάδων με ξερίζωμα του βολβού καθώς και το όργωμα των χωραφιών και η χρήση φυτοφαρμάκων μπορεί να οδηγήσουν στη σταδιακή εξαφάνισή τους.
