Η Σύμη έχει περίεργη τοπογραφία: εξωτερικά, απότομοι γυμνοί βράχοι καταλήγουν σε πολύ βαθιά – σχεδόν μαύρα – νερά που διακόπτονται από απομονωμένες μη προσβάσιμες παραλίες με το πιο εξωτικό τιρκουάζ χρώμα. Αντίθετα, στο εσωτερικό της ο επισκέπτης θα βρεθεί αντιμέτωπος με το πιο πυκνό δάσος κωνοφόρων δέντρων, κυρίως κυπαρίσσια και πεύκα. Είτε στο δάσος όμως είτε στην παράλια, το βέβαιο είναι ένα: τα ξωκκλήσια της είναι πολλά! Συνολικά ο επισκέπτης θα βρει στη Σύμη ακριβώς 150 ξωκκλήσια. Χτισμένα πάντα στα πιο όμορφα σημεία αλλά και στα πιο δύσβατα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Αγιος Βασίλειος και ο Αγιος Ιωάννης της Σχιστής, ο οποίος «κρέμεται» κυριολεκτικά πάνω από τη θάλασσα. Πώς χτίστηκε άραγε και γιατί διάλεξαν αυτό το σημείο οι κατασκευαστές του; Μια απάντηση που ίσως δεν τη μάθουμε ποτέ, ωστόσο δεν μπορούμε παρά να θαυμάσουμε την επιμονή αυτών των νησιωτών. Ο μακαριστός ηγούμενος της Μόνης Πανορμίτη Γαβριήλ Μαργαρίτης έλεγε συχνά ότι «η συντήρηση (των ναΐσκων) είναι μια διαρκής δημιουργία».

Kάποια από τα ξωκκλήσια αυτά είναι ιδιοκτησιακού καθεστώτος της Μητρόπολης, ενώ άλλα είναι ιδιόκτητα και οι ιδιοκτήτες τους είναι υπεύθυνοι για τη λειτουργία και τη συντήρησή τους.

Χρονολογική ποικιλία

Για τους Συμιακούς, η «υιοθέτηση» ενός ναού είναι τιμή και χαρά παρά τον κόπο και τα έξοδα που συνεπάγεται. Οι ηλικίες των ναών διαφέρουν, από πρωτοχριστιανικά ξωκκλήσια, στα οποία ο Ιησούς απεικονίζεται αμούστακος, και φτάνουν ως το σήμερα και αυτά που κτίστηκαν τα τελευταία 20 χρόνια.

Αποδεδειγμένα τα πρώτα απομεινάρια ναού που βρέθηκαν στη Μονή Μιχαήλ του Ρουκουνιώτη χρονολογούνται στον 6ο αιώνα. Και ενώ τα σπίτια της Σύμης όπως και οι μεγάλες εκκλησιές της πόλης χαρακτηρίζονται από πολυχρωμία, τα περισσότερα ξωκκλήσια της έχουν το παραδοσιακό άσπρο κυκλαδίτικο στυλ, με εξαίρεση τα πιο παλιά από αυτά, που χτίστηκαν τα χρόνια των πειρατών και έχουν μορφή προστατευμένου μικροσκοπικού φρουρίου. Πολλά από αυτά ήταν τα καταφύγια ολόκληρων οικογενειών σε δύσκολες περιόδους, όπως εκείνες που χαρακτήρισαν τη διάρκεια των βομβαρδισμών στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Αν κρίνουμε από τις συνήθειες των Συμιακών σήμερα, τα ξωκκλήσια αυτά χτίστηκαν ως τάματα σε δύσκολες στιγμές και για πολλά από αυτά η ιστορία τους έχει χαθεί. Με πόση ευλάβεια όμως αυτοί οι ξεχασμένοι νησιώτες έχτισαν, στόλισαν και πρόσεξαν το εκκλησάκι τους. Ολα έχουν εικόνες βυζαντινής τεχνοτροπίας, κάποιες φτιαγμένες από εξαιρετικούς μάστορες, αν κρίνουμε από την αισθητική τους, ή άλλες ζωγραφισμένες από λαϊκούς ζωγράφους εκπληκτικού ταλέντου. Τα περισσότερα από αυτά έχουν και ολοκληρωμένες εσωτερικές νωπογραφίες: παράδειγμα, η Αγία Μαρίνα της Νεράς που στο εσωτερικό της κυριαρχεί μια νωπογραφία του Παντοκράτορα η οποία καλύπτει τον εσωτερικό χώρο και δίνει τη μαγική αίσθηση στον επισκέπτη ότι τον αγκαλιάζει κοιτάζοντάς τον στα μάτια…

Ο Αγιος Θωμάς στο Πέδι είναι κτισμένος από πλούσιο καπετάνιο της περιοχής 150 χρόνια νωρίτερα, πάνω από μια πηγή που εκβάλλει στη θάλασσα. Εξωτερικά ένα μικρό τοιχίο δημιουργεί μια τεχνητή λιμνούλα με 13 μεγάλες πέτρες που συμβολίζουν τα Δωδεκάνησα (τα Δωδεκάνησα είναι 13 για αυτούς που φαίνεται ότι δεν τα μέτρησαν)! Στο εσωτερικό του, οι εικόνες είναι από τις ωραιότερες και ειδικά μια από αυτές αποτελεί σπάνια εικονογραφία: «Η άμπελος» απεικονίζει τον Ιησού ως τον κορμό ενός αμπελιού, ενώ οι 12 Απόστολοι απεικονίζονται ως τα σταφύλια. Ο καπετάνιος που έχτισε το ξωκκλήσι αναγνώριζε την ομορφιά όταν την έβλεπε και για το τέμπλο εμπιστεύτηκε έναν ερασιτέχνη ζωγράφο που έφτιαξε ένα από τα πιο θεαματικά τέμπλα λαϊκής νοοτροπίας χρησιμοποιώντας αποκλειστικά έναν σουγιά!

Ο Απόστολος Παύλος στο Σεσκλί

Ρωτήσαμε τον γραμματέα της Μητρόπολης Σύμης, Τήλου, Χάλκης και Καστελλορίζου, κ. Γιώργο Πετρόπουλο, για τα ξωκκλήσια του νησιού. Σύμφωνα με τα λόγια του, η Σύμη περιήλθε στον χριστιανικό κόσμο από τους ίδιους τους Αποστόλους, με τον Απόστολο Παύλο να κηρύττει στη νησίδα Σεσκλί στο πέρασμά του για τη Ρώμη. Μάλιστα ναυτικοί από τα αρχαία χρόνια λέγεται ότι δήλωναν πως ένιωθαν πιο δεμένοι με τον Αρχάγγελο Μιχαήλ όταν βρίσκονταν στη Σύμη. Αυτό το δέσιμο παραμένει έως και σήμερα και στο νησί θα βρούμε 9 ναούς αφιερωμένους στον Αρχάγγελο – όσους και τα τάγματα των αγγέλων.

Ο κ. Πετρόπουλος θεωρεί ότι το δέσιμο της κοινωνικής ζωής των Συμιακών με τη λατρεία τους είναι μοναδικό φαινόμενο. «Στα πολυάριθμα πανηγύρια, γύρω από την εκκλησία, γύρω από την Αγία Τράπεζα γίνεται ένα δεύτερο κοινωνικό τραπέζι και η εκκλησία είναι στην πραγματικότητα το κέντρο της ζωής των ανθρώπων. Μόλις πριν από 70 χρόνια ενσωματώθηκε το νησί με την Ελλάδα, πώς αλλιώς θα κρατούνταν η πίστη; Πώς αλλιώς θα κρατούνταν η γλώσσα;» δηλώνει.

Η Σύμη για έναν υποψιασμένο επισκέπτη είναι πηγή συνεχών εκπλήξεων. Αν βρεθείτε κάποιο καλοκαίρι εδώ, μη χάσετε την ευκαιρία να πάτε σε όποιο εξωκκλήσι γιορτάζει: η τέχνη, το τοπίο, τα κεράσματα και η φιλοξενία των επιτρόπων θα σας μείνουν αξέχαστα.