Στη μυθολογία ο Εβρος ήταν γιος του Αίμου και της Ροδόπης. Σύμφωνα με αναθηματική επιγραφή, λατρεύτηκε από τους παρέβριους Θράκες ως θεός. Μια άλλη μυθολογική παράδοση λέει πως ο ποταμός παλιότερα ονομαζόταν Ρόμβος και αργότερα μετονομάστηκε Εβρος, από τον γιο του Κάσσανδρου, μυθικού βασιλιά της Θράκης, που είχε πνιγεί σε αυτόν.

Στην αρχαιότητα ο ποταμός άσκησε μεγάλες επιδράσεις στην πολιτική, οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή των Θρακών. Αρχικά πρόσφερε έναν φυσικό παραποτάμιο χερσαίο δρόμο που συνέδεε το Αιγαίο με τη θρακική ενδοχώρα, αλλά και έναν υδάτινο δρόμο, καθώς ήταν πλωτός, τουλάχιστον στον κάτω ρου του, δηλαδή από τις εκβολές του ως το σημερινό Διδυμότειχο. Παράλληλα, ο ποταμός χρησιμοποιούνταν για τη μεταφορά ξυλείας και αγροτικών προϊόντων με σχεδίες στο λιμάνι της Αίνου αλλά και με μεγάλες φορτηγίδες και με αυτόν τον τρόπο συνέδεαν τη Φιλιππούπολη και την Αδριανούπολη με το Αιγαίο. Η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής το 1872 σήμανε και το τέλος της ποταμοπλοΐας.

Επειτα, η κοιλάδα του υπήρξε πεδίο έντονης οικιστικής δραστηριότητας και ήταν η πιο αστικοποιημένη περιοχή της Θράκης. Εκτός από τους πολυάριθμους οικισμούς που είχαν ακμάσει κατά μήκος του ποταμού, στις όχθες του είχε χτιστεί η αρχαία πρωτεύουσα των Οδρυσών, η Ουσκουδάμα (κατοπινή Αδριανούπολη), και αργότερα η διοικητική πρωτεύουσα της ρωμαϊκής επαρχίας Θράκης, η Φιλιππούπολη, όπως επίσης η Τραϊανούπολη και η Πλωτινούπολη.

Ο σημαντικότερος υδροβιότοπος

Ο Εβρος στις εκβολές του σχηματίζει ένα τεράστιο και δαιδαλώδες Δέλτα, το οποίο αποτελεί τον σημαντικότερο υδροβιότοπο της Ελλάδας. Το Δέλτα του Εβρου αρχίζει από το χωριό Πόρος, όπου διακλαδίζεται σε δύο βραχίονες. Δεν είναι πλωτός σε κανένα σημείο του, έχει όμως σημαντικό όγκο υδάτων που χρησιμοποιούνται για παραγωγή ηλεκτρισμού (φράγμα Κυπρίνου) και αρδεύσεις. Για την περιοχή του Σουφλίου διαδραμάτισε ένα πολύ σημαντικό ρόλο καθώς με τα νερά του αρδεύονταν τα πολλά στρέμματα κάμπου που απλώνονταν και από τις δύο πλευρές του και συνετέλεσε στην ανάπτυξη της οικονομίας και στην καλλιέργεια μωρεώνων, δέντρων σημαντικών για την παραγωγή μεταξιού.

Ο ποταμός ορίστηκε ως φυσικό σύνορο Ελλάδας – Τουρκίας το 1923 με τη Συνθήκη της Λωζάννης. Συνέπεια αυτού ήταν να χαθούν χιλιάδες καλλιεργήσιμες εκτάσεις και στρέμματα που ανήκουν πλέον στην Ανατολική Θράκη που δόθηκε στην Τουρκία. Αυτό αποτέλεσε σημαντικό πλήγμα για την οικονομία της περιοχής.

Οι νησίδες του ποταμού, οι οποίες έχουν απασχολήσει την επικαιρότητα πολλές φορές, έκαναν την εμφάνισή τους πρώτη φορά το 1932, όπου και η Ελλάδα πρώτη ξεκίνησε τον καθορισμό σταθερών σημείων για τον ορισμό των συνόρων, πράγμα που όμως δεν έγινε. Το Τριεθνές, εκεί όπου ενώνονται τα σύνορα Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας στο βόρειο άκρο του Εβρου, βρίσκεται στην περίφημη νησίδα «Α» του ποταμού, την οποία μοιράζονται οι τρεις χώρες. Η νησίδα έχει έκταση 340 στρεμμάτων, εκ των οποίων τα 170 ανήκουν στην Τουρκία, τα 85 στην Ελλάδα και τα 85 στη Βουλγαρία.

Η ένταση και ο φράκτης

Μετά το 1974 τα σύνορα στον Εβρο θεωρούνται από τα πλέον στρατιωτικοποιημένα στην Ευρώπη λόγω των προκλήσεων από την τουρκική πλευρά, ενώ σημειώθηκαν ακόμη και σοβαρά μεθοριακά επεισόδια. Αντικείμενο έντασης για την περιοχή αποτελεί η παράνομη μετανάστευση κυρίως την καλοκαιρινή περίοδο, όταν πέφτει αισθητά η στάθμη του νερού. Και κάπως έτσι φτάνουμε στο σήμερα όπου πλέον στο παραποτάμιο χερσαίο έδαφος υπάρχει και φράχτης για την αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης.

Πολλές και διάφορες απόψεις έχουν ακουστεί και γραφεί για το θέμα αυτό και ποικίλες συζητήσεις έχουν λάβει χώρα σε τηλεοπτικά πάνελ. Από τη μια με τον φράχτη του Εβρου θα αποφευχθούν κρίσεις όπως του 2020 και συνάμα ο ποταμός αυτός πλέον δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παράνομους εμπορικούς και οικονομικούς σκοπούς. Υπάρχει, όμως, και η altera pars του ζητήματος. Παρακολουθούμε έντονα τους τελευταίους μήνες να ετοιμάζεται ο φράχτης και να χάνεται από τα μάτια μας ο ποταμός. Δεν τον βλέπουμε και δεν θα τον βλέπουμε ούτε εμείς ούτε και οι επόμενες γενιές και φαντάζει πραγματικά λυπηρό το ποτάμι που μας ορίζει ως οντότητες εμάς τους Εβρίτες και μας χαρίζει το όνομά του να παύει να υπάρχει.

Αναλογιζόμενος τα παραπάνω έρχεται στο μυαλό μου το διήγημα του Αντώνη Σαμαράκη «Το ποτάμι». Πόσο διορατικός ήταν αυτός ο μεγάλος πεζογράφος. Το ποτάμι μας, ο Εβρος, χωρίζει ανθρώπους από το 1923 μέχρι σήμερα και τώρα αποτελεί απαγορευμένο στοιχείο, ούτε καν να το θωρούν οι κάτοικοι αλλά να λειτουργεί ως «αξιοθέατο» στους επισκέπτες της περιοχής.