Η αρχαία Νικόπολη ήταν πόλη που ιδρύθηκε το 28 π.Χ. από τους Ρωμαίους στο νοτιοδυτικό άκρο της Ηπείρου, στη χερσόνησο, η οποία χωρίζει τον Αμβρακικό κόλπο από το Ιόνιο Πέλαγος. Βρίσκεται απέναντι από το Ακτιο και 6 χιλιόμετρα βόρεια από την Πρέβεζα. Μάλιστα, χτίστηκε από τον ρωμαίο αυτοκράτορα Οκταβιανό, σε ανάμνηση της νίκης του επί του Μάρκου Αντωνίου και της Κλεοπάτρας Ζ΄ της Αιγύπτου στη ναυμαχία του Ακτίου τον Σεπτέμβριο του 31 π.Χ. Η νίκη του Οκταβιανού στο Ακτιο έδωσε τέλος στους εμφύλιους πολέμους που ταλαιπώρησαν το ρωμαϊκό κράτος και αποτέλεσε ιστορικό ορόσημο, καθώς σηματοδότησε την αρχή μιας νέας περιόδου, της εποχής των αυτοκρατορικών χρόνων. Η ίδρυση της Νικόπολης μάλιστα, πέρα από τον προφανή στόχο, της διαιώνισης δηλαδή της δόξας του Αυγούστου, απέβλεπε στη δημιουργία ενός οικονομικού και διοικητικού κέντρου ελέγχου της Δυτικής Ελλάδας που μαζί με την Πάτρα θα εξυπηρετούσε τα στρατηγικά του σχέδια, αλλά παράλληλα θα συνέβαλλε και στην αναζωογόνηση της περιοχής.
Η Νικόπολη ιδρύθηκε με τη μέθοδο του συνοικισμού, της υποχρεωτικής δηλαδή μετεγκατάστασης κατοίκων από άλλες πόλεις της Ηπείρου, της Αιτωλοακαρνανίας και της Λευκάδας, οι οποίοι μετέφεραν στη νέα τους πατρίδα ιερά κειμήλια και διάφορα χρηστικά αντικείμενα. Η πόλη αναπτύχθηκε και ήκμασε τόσο στα ρωμαϊκά χρόνια, ως «ελεύθερη ελληνική πόλη», αλλά και αργότερα κατά τη Βυζαντινή περίοδο.
Γρήγορα ο πληθυσμός της έφτασε τους 100.000 κατοίκους και εξελίχθηκε σε πλούσια, πολυάνθρωπη, κοσμοπολίτικη πόλη και πρωτεύουσα της Ηπείρου. Ανήκει στις λίγες αρχαίες πόλεις στον ελληνικό χώρο που είχαν την τύχη να ξεφύγουν από τη διαρκή ανοικοδόμηση και έτσι διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση πολλά μνημεία της, χαρακτηριστικά δείγματα ρωμαϊκής και βυζαντινής αρχιτεκτονικής και πολεοδομίας.
Σήμερα, διατηρούνται τα ερείπια της νότιας πύλης του ρωμαϊκού τείχους που περιέβαλλε την πόλη. Τα τείχη αυτά, μήκους 6 χιλιομέτρων, περιέβαλλαν και προστάτευαν τη πόλη κατά την περίοδο της Pax Romana, οπότε δεν ήταν αναγκαίο να έχουν μεγάλο ύψος. Αντιθέτως, ψηλότερα και πιο καλοδιατηρημένα ορθώνονται τα βυζαντινά τείχη της Νικόπολης την εποχή του Ιουστινιανού, όταν η πόλη, αν και περιορίστηκε σε έκταση, συνέχισε να διαδραματίζει σημαντικό γεωστρατηγικό και θρησκευτικό ρόλο στη γύρω περιοχή.
Το θέατρο
Ενα από τα επιβλητικότερα μνημεία του αρχαιολογικού χώρου που εντυπωσιάζει σήμερα τον επισκέπτη είναι το Ωδείο της Νικόπολης. Ενας μικρός στεγασμένος θεατρικός χώρος στο κέντρο της πόλης που χωρούσε 2.000 άτομα στις κερκίδες του και προοριζόταν κυρίως για μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις, απαγγελίες ποιητών με συνοδεία μουσικών οργάνων, ομιλίες και συζητήσεις ρητόρων, αλλά και ως βουλευτήριο, καθώς γειτνίαζε με την αγορά. Σήμερα το μνημείο έχει ανασκαφεί πλήρως και έχουν πραγματοποιηθεί εκτεταμένες εργασίες συμπλήρωσης στα εδώλια, στο κοίλο, στο προσκήνιο και στη σκηνή, ενώ τους καλοκαιρινούς μήνες φιλοξενεί πολιτιστικές εκδηλώσεις. Επίσης, μπορεί κάποιος να θαυμάσει στην περιοχή τις Θέρμες, που χρησιμοποιούνταν κατά κύριο λόγο από τους αθλητές που λάμβαναν μέρος στα Ακτια, το Νυμφαίο, δηλαδή δύο κτίρια που έπαιζαν τον ρόλο των δεξαμενών και τροφοδοτούσαν την πόλη με νερό, τη ρωμαϊκή οικία του Αντωνίνου, τη μόνη ανασκαμμένη ιδιωτική οικία της ρωμαϊκής πόλης, αλλά και τις Νεκροπόλεις της Νικόπολης έξω ακριβώς από τις πύλες της.
