«Ποτέ δεν θα γνωρίζουμε την αξία του νερού έως ότου το πηγάδι στεγνώσει»
Thomas Fuller
Δεν είναι λίγες οι φορές κατά τις οποίες περπατώντας στην παραλία της Πρέβεζας μπορείς να δεις στο βάθος τα παιχνίδια των δελφινιών. Ή να αναρωτηθείς τι είναι αυτό που κολυμπάει μπροστά σου, για να διαπιστώσεις τελικά ότι είναι μια θαλάσσια χελώνα.
Ή ακόμα, εντελώς ξαφνικά, να γεμίσει η παραλία μπροστά σου με χιλιάδες μικρά ψάρια που βγαίνουν στη στεριά αντί να γίνουν θήραμα των μεγαλύτερων που τα κυνηγούν. Ολα αυτά συμβαίνουν στον Αμβρακικό.
Ο Αμβρακικός κόλπος είναι ένας από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Ελλάδας, βρίσκεται στη δυτική πλευρά της χώρας μας, πήρε το όνομά του από την αρχαία πόλη Αμβρακία, στη σημερινή Αρτα, έχει έκταση 400 τετραγωνικά χιλιόμετρα και περιλαμβάνει πάνω από 20 μικρές και μεγάλες λιμνοθάλασσες, ενώ είναι διάσπαρτος με νησάκια.
Η ξεχωριστή πανίδα
Στην περιοχή του Αμβρακικού συναντάμε μια μεγάλη ποικιλία από θαλάσσια είδη και πτηνά. Ενα από τα πιο χαρακτηριστικά θαλάσσια θηλαστικά του κόλπου είναι το ρινοδέλφινο. Υπάρχουν περίπου 150 ρινοδέλφινα, μοιρασμένα σε ομάδες των 20 με 30 ατόμων, τα οποία κατοικούν μόνιμα στον κόλπο, χωρίς να επικοινωνούν με τους πληθυσμούς του Ιονίου. Κάποιες φορές είναι ορατά και από την παραλία μας, χαρίζοντας ένα μαγευτικό θέαμα με το παιχνίδι τους. Ενα άλλο χαρακτηριστικό είδος είναι η θαλάσσια χελώνα καρέτα-καρέτα, για την οποία η περιοχή του Αμβρακικού λειτουργεί ως σημαντικό διατροφικό πεδίο.
Η ορνιθοπανίδα είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική με πιο χαρακτηριστικό είδος τον αργυροπελεκάνο, το βαρύτερο πουλί που μπορεί να πετά, καθώς το βάρος του κυμαίνεται από 6 ως 10 κιλά, το ύψος του φτάνει τα 1,20 μέτρα, με άνοιγμα φτερών ως 3,20 μέτρα. Οι αργυροπελεκάνοι είναι το σπανιότερο είδος πελεκάνων στον κόσμο, καθώς τα τελευταία εκατό χρόνια ο πληθυσμός τους έχει μειωθεί δραματικά.
Συναντάμε επίσης τον ήταυρο, «το θεριό του βάλτου», όπως το ονομάζουν στην περιοχή, αλλά και τον στικταετό, τον κραυγαετό, τη βαλτόπαπια και τη λαγγόνα, μικρό ψαροφάγο πουλί. Στον Αμβρακικό έχουν καταγραφεί, επίσης, πάνω από 30 είδη ψαριών με χαρακτηριστικότερα τις γαρίδες (γάμπαρες), τις σαρδέλες, τις κουτσομούρες αλλά και λαβράκια, τσιπούρες, γλώσσες, χέλια, κέφαλοι κ.ά. Μάλιστα από τον θηλυκό κέφαλο, τον οποίο οι ντόπιοι αποκαλούν μπάφα, παράγεται το αβγοτάραχο.
Η προσφορά στους ανθρώπους
Ο Αμβρακικός όμως, με τους «θησαυρούς» του, έχει διαδραματίσει τεράστιο ρόλο στην επιβίωση των κατοίκων από τα αρχαία κιόλας χρόνια μέχρι και σήμερα. Η αλιευτική παράδοσή του χρονολογείται από τα βάθη των ιστορικών χρόνων, ενώ οι ψαράδες κατασκεύαζαν από την αρχαιότητα διάφορα τεχνικά μέσα για να διευκολύνονται στην αλιεία. Χαρακτηριστικά ήταν τα ιβάρια (vivarium= ιχθυοτροφείο) τα οποία συναντάμε και σήμερα. Πρόκειται για τα φυσικά ιχθυοτροφεία των λιμνοθαλασσών, που κατασκευάζονται στα ανοίγματα των λουρονησίδων, τα οποία επιτρέπουν την επικοινωνία των νερών των λιμνοθαλασσών με τα νερά του κόλπου.
Αν προσθέσουμε στην επαγγελματική αλιεία τις μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας που έχουν αναπτυχθεί σήμερα στον κόλπο, την ερασιτεχνική αλιεία αλλά και τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται παράκτια (γεωργία, κτηνοτροφία κ.λπ.), τον τουρισμό και τη λειτουργία των λιμανιών διαπιστώνουμε πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος που διαδραματίζει ο Αμβρακικός στην επιβίωση των κατοίκων της περιοχής. Αντιλαμβανόμαστε, όμως, παράλληλα και τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την ανθρώπινη δραστηριότητα, ιδίως αν αυτή είναι ανεξέλεγκτη.
Οι κίνδυνοι από το φυτοπλαγκτόν και το αλάτι του Ιονίου
Θέλοντας να διερευνήσουμε τα επίπεδα της ρύπανσης στον Αμβρακικό και τους κινδύνους που αυτή εγκυμονεί απευθυνθήκαμε στη βιολόγο Αικατερίνη Κτενά. Αρχικά συζητήσαμε μαζί της για τις παρεμβάσεις του ανθρώπου που επηρέασαν τον Αμβρακικό κόλπο τον τελευταίο αιώνα. «Εγιναν μεγάλα φράγματα σε δύο βασικούς ποταμούς, στο λιμάνι της Πρέβεζας στην είσοδο του κόλπου, αποστραγγιστικά κανάλια, τάφροι» λέει η κυρία Κτενά. «Επίσης ο Αμβρακικός δέχτηκε μεγάλη επιβάρυνση με ρύπους από τη γεωγραφική και κτηνοτροφική παραγωγή, ενώ αυξήθηκε ο αστικός πληθυσμός στη λεκάνη απορροής του. Ολα αυτά οδήγησαν στο φαινόμενο του ευτροφισμού, άρα σε μείωση του διαλυμένου οξυγόνου στα νερά του» αναφέρει. «Ευτροφισμός» τονίζει «είναι το φαινόμενο κατά το οποίο η υπέρμετρη αύξηση της συγκέντρωσης θρεπτικών στοιχείων (νιτρικά και φωσφορικά άλατα) σε ένα υδάτινο οικοσύστημα οδηγεί σε αύξηση του πληθυσμού του φυτοπλαγκτού. Ετσι, αυξάνεται και ο πληθυσμός του ζωοπλαγκτού που εξαρτάται τροφικά από το φυτοπλαγκτόν. Αυτό έχει ως συνέπεια να συσσωρεύεται νεκρή οργανική ύλη που πυροδοτεί την αύξηση των αποικοδομητών, οι οποίοι με την αναπνοή τους καταναλώνουν το οξυγόνο του νερού. Αρα η ποσότητα του διαλυμένου οξυγόνου του νερού μειώνεται και τα ψάρια πεθαίνουν από ασφυξία» μας λέει. Το ζήτημα της ανεπάρκειας του οξυγόνου έχει αποτελέσει αντικείμενο έρευνας από τον καθηγητή Βιολογίας του Πανεπιστημίου Πατρών Κωνσταντίνο Κουτσικόπουλο.Μάλιστα, όπως εξηγεί σε δημόσιες παρεμβάσεις του για τα αίτια της ρύπανσης, «η άποψη που έχει επικρατήσει είναι ότι μεγάλο πρόβλημα για τον Αμβρακικού αποτελεί η περιορισμένη ανανέωση των νερών του. Ετσι, έχουν ακουστεί προτάσεις από διάφορους να γίνουν επιπλέον ανοίγματα, ώστε να ανανεώνονται τα νερά και να λυθεί το πρόβλημα».
«Η άποψη αυτή» αναφέρει ο κ. Κουτσικόπουλος, «παραγνωρίζει το γεγονός ότι από βιολογικής πλευράς ο Αμβρακικός δεν θεωρείται κόλπος αλλά μια μεγάλη λιμνοθάλασσα που περικλείει άλλες μικρότερες. Σε αυτό συντελούσε το στενό και σχετικά ρηχό (4 μέτρα περίπου) άνοιγμα προς το Ιόνιο Πέλαγος».
Σύμφωνα με τον κ. Κουτσικόπουλο, τα τελευταία 30 χρόνια που υπάρχουν μετρήσεις παρατηρείται μια συνεχής αύξηση της αλατότητας των νερών του Αμβρακικού. Επειδή το αλμυρό νερό είναι βαρύτερο, δημιουργείται μία στρωμάτωση και ο εφοδιασμός των βαθιών νερών δυσχεραίνεται, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται υποξικά (ανεπαρκές οξυγόνο για τη ζωή), ή και ανοξικά (πλήρης απουσία οξυγόνου) φαινόμενα. Δημιουργούνται, λοιπόν, αφιλόξενες ζώνες, μειώνεται ο ζωτικός χώρος και δυσκολεύουν οι συνθήκες για τα μεγάλα ψάρια και για τα ψάρια του βυθού.
Καταλαβαίνουμε λοιπόν ότι η χαμηλή συγκέντρωση οξυγόνου ή η πλήρης απουσία του που παρατηρείται στον Αμβρακικό κόλπο, όπως και σε άλλες θάλασσες, μπορεί να τον μετατρέψει σε μία νεκρή θάλασσα, με δραματικές επιπτώσεις στην περιοχή αλλά και ευρύτερα. Γι’ αυτό τον λόγο πρέπει όλοι μας, πολιτεία, φορείς, ειδικοί αλλά και πολίτες, να ακούσουμε το SOS που εκπέμπει και να κινητοποιηθούμε άμεσα.
