Από την πλούσια παράδοση, τον πολιτισμό και την ιστορία του Πολυγύρου μπορεί κανείς να αντλήσει πολλά θέματα. Εδώ θα επικεντρώσουμε στα «Καστριά» του Πολυγύρου, αδικώντας ίσως κάποιες άλλες πτυχές της τοπικής κληρονομιάς που είναι εξίσου σημαντικές. Εν πάση περιπτώσει γύρω από τον Πολύγυρο υπάρχουν διάφορες τοποθεσίες με την ονομασία «Καστρουδ’», «Καστρί», «Καστριά».
Εκεί σώζονται απομεινάρια οχύρωσης, σωροί από πέτρες και ερείπια από αρχαία κτίσματα. Βρίσκονται σε κορυφές λόφων που από μακριά μοιάζουν να κόπηκαν με το μαχαίρι. Η τοπική παράδοση διασώζει πολλά στοιχεία για τα μέρη αυτά, που αποτελούσαν μάλλον καταφύγια σε κινδύνους ή ακόμα κατοικούνταν στα αρχαία χρόνια. Θα ξεχωρίσω δύο από αυτά. Το Καστρί της Παλιοφυλακής και τα Καστριά ανάμεσα στον Πολύγυρο και τις Καλύβες (χωριό στα νότια του Πολυγύρου).
Η Παλιοφυλακή βρίσκεται σε έναν απόκρημνο λόφο νοτιοανατολικά του Πολυγύρου. Αν κανείς συμπεράνει πρόχειρα για την ονομασία, θα πει πως επρόκειτο για φυλακή. Ωστόσο παλαιότερα «φυλακή» σήμαινε «σκοπιά», παρατηρητήριο και όχι ό,τι καταλαβαίνουμε σήμερα. Υπήρχε λοιπόν εκεί φρούριο, γεγονός που επιβεβαιώνεται από πολλές ενδείξεις. Από τη θέση του λόφου που έχει εξαιρετική θέα σε στεριά και θάλασσα και από τα υπολείμματα του φρουρίου και του πύργου που υπήρχε εκεί.
Πιθανότατα, αποτελούσε καταφύγιο στην πειρατική απειλή, για τους κατοίκους κοντινού οικισμού κατά τα μεσαιωνικά χρόνια.Τα Καστριά που βρίσκονται νότια του Πολυγύρου και απέναντι από την Παλιοφυλακή έχουν ιστορία αιώνων ή και χιλιετιών. Αναμφίβολα, υπήρχε κάστρο εκεί στη βυζαντινή περίοδο. Είναι όμως ξεκάθαρο πως η περιοχή κατοικήθηκε από τα αρχαία χρόνια. Υπάρχουν απομεινάρια που φανερώνουν πως εκεί γίνονταν θυσίες από τους Αρχαίους Ελληνες. Αλλά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Η παράδοση μας πληροφορεί πως οι κάτοικοι της περιοχής αυτής ήταν πανύψηλοι. Ποιος ξέρει; Φήμες λεν πως πριν από αρκετά χρόνια βρέθηκαν σε αρχαίους τάφους στα Καστριά οστά υπερβολικά μεγάλου μεγέθους και πως τέτοια κόκαλα βρέθηκαν και σε άλλη τοποθεσία του Πολυγύρου. Λένε για αυτά τα πλάσματα πως ο μεγαλύτερος εχθρός τους ήταν οι ο «σκονταμός». Οταν έπεφταν, δεν μπορούσαν να ξανασηκωθούν κι έμειναν για πάντα πεσμένοι…
Αντί άλλου επιλόγου, θα ήθελα να ευχηθώ να έρθουν περισσότερα στο φως για αυτά τα Καστριά και να μην περιοριστούμε στις θαμπές και ελλιπείς γνώσεις που έχουμε. Μακάρι να μη χαθούν αυτές οι παραδόσεις, αλλά να μεταλαμπαδεύουν οι παλαιότεροι στους νέους τους θησαυρούς της τοπικής μας παράδοσης.
