Ο Χρήστος Αθ. Τερέζης δεν είναι άγνωστος στην πανεπιστημιακή κοινότητα της χώρας: Εχει διατελέσει καθηγητής Αρχαίας Ελληνικής και Βυζαντινής Φιλοσοφίας στο τμήμα Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Πατρών και κοσμήτορας της Σχολής Ανθρωπιστικών και Κοινωνικών Επιστημών του ίδιου Ιδρύματος αλλά και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου «Σπουδές στην Ορθόδοξη Θεολογία». Εχει βραβευτεί από την Ακαδημία Αθηνών (δύο φορές), έχει τιμηθεί με το βραβείο Εμ. Ανδρεάδη του εκ Πριήνης της Ιωνίας και έχει διατελέσει συνεργάτης της UNESCO (δύο φορές).
Στη συνέντευξή του μιλάει για τη θέση της Φιλοσοφίας στη σύγχρονη κοινωνία, για την ανάγκη η Φιλοσοφία να αποκτήσει τη θέση που της αξίζει στο σημερινό εκπαιδευτικό σύστημα, για την τεχνητή νοημοσύνη και δίνει τις πολύτιμες συμβουλές του στους νέους ανθρώπους για τον τρόπο με τον οποίο οφείλουν να διαχειριστούν τη ζωή.
Ποιος είναι ο ρόλος της Φιλοσοφίας σήμερα;
«Ο ρόλος της Φιλοσοφίας, όπως και του συνόλου των θεωρητικών κλάδων, διαφοροποιείται από εποχή σε εποχή, καθότι οι ανάγκες, οι ανησυχίες και οι προσδοκίες του κοινωνικού σώματος δεν είναι στατικές αλλά διαχρονικά παραλλάσσονται, ανταποκρινόμενες στον ιστορικό νόμο της εξέλιξης. Ωστόσο, ανεξάρτητα από την εν λόγω μεταβλητότητα, η Φιλοσοφία στο σύνολο των ιστορικών φάσεών της χαρακτηρίζεται από τον ελεύθερο στοχασμό της, από τη συγκρότηση αρχών, από την ανάδειξη αξιών και από το εγχείρημά της να αναπτύσσουν οι άνθρωποι όλο και περαιτέρω την τάση για αυτογνωσία, ώστε να διαμορφώνουν με συνειδητό τρόπο τη συμπεριφορά τους. Ολα αυτά πάντως δεν μπορούν να ολοκληρωθούν εάν δεν διέπονται από την κριτική στάση, η οποία αρνείται να συμπράξει και να συμπαίξει με τη συμβατικότητα, με την αδράνεια, με τις σκοπιμότητες και με τον υποκειμενισμό, τόσο τον ατομικό όσο και τον ομαδικό. Με βάση όλα όσα είπαμε, ορίζεται και ο καταστατικός ρόλος της Φιλοσοφίας στη σύγχρονη εποχή, η οποία χαρακτηρίζεται από την όλο και διευρυνόμενη επικράτηση της τεχνικής, από τη μαζικοποίηση καθώς και από την ποσοτικής τάξης νοοτροπία της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας. Καλείται λοιπόν και το επιδιώκει να διαφωτίσει τον σύγχρονο άνθρωπο από κάθε δύναμη η οποία επιχειρεί να τον χειραγωγήσει και να επιβάλει συγκεκριμένες κατευθύνσεις αλλοτριωτικές της προσωπικότητας και της δημιουργικότητάς του».
Και η θέση της φιλοσοφίας στο εκπαιδευτικό σύστημα;
«Σύμφωνα με τα όσα συζητήσαμε προηγουμένως, προκύπτει ότι είναι άκρως αναγκαία η Φιλοσοφία στο εκπαιδευτικό σύστημα, και μάλιστα σε όλες τις βαθμίδες, σε κάθε περίπτωση πάντως ανάλογα με τον βαθμό της διανοητικής και της βιωματικής ωρίμανσης των μαθητών. Και η ανωτέρω εκτίμηση απορρέει από τρεις κυρίως λόγους. Κατά πρώτον, διότι ενεργοποιεί τις λανθάνουσες δυνάμεις των μαθητών, οι οποίες πρέπει να διασφαλίσουν διεξόδους, ώστε οι ίδιοι να αποκτήσουν αυτογνωσία, η οποία οδηγεί και στην ορθοπραξία και στον αυτοπροσδιορισμό. Κατά δεύτερον, διότι αναπτύσσει στους παραλήπτες της προϋποθέσεις για γόνιμη κοινωνικοποίηση και πολιτικοποίησή τους, λεπτομέρεια κρισιμότατη για τη μελλοντική γόνιμη παρουσία τους στον συλλογικό στίβο, με αίσθηση τόσο των καθηκόντων εκείνων στα οποία πρέπει να ανταποκρίνονται όσο και των αντικειμενικής τάξης δικαιωμάτων που θα επιχειρήσουν συνειδητά να διεκδικήσουν, δηλαδή η Φιλοσοφία έρχεται να διεγείρει τα εσωτερικά εκείνα αντανακλαστικά τα οποία έφεραν στο προσκήνιο του ιστορικού γίγνεσθαι ο Αρχαίος Ελληνικός και ο Ευρωπαϊκός Διαφωτισμός. Κατά τρίτον, διότι φέρει σε επαφή τους μαθητές, σε επικοινωνία με κορυφαίες κατακτήσεις του πνεύματος, οι οποίες διαμόρφωσαν το πολιτιστικό γίγνεσθαι ως κορυφαίο ανθρώπινο κατόρθωμα. Υπό την έννοια αυτή, διδάσκει τα όσα καλείται να ορίζει για τον εαυτό του ο κάθε άνθρωπος ως ιστορικό ον. Συνεπώς η διδασκαλία της πρέπει να διευρυνθεί».
Τι λέτε για την τεχνητή νοημοσύνη; Κινδυνεύει ο άνθρωπος από τη μηχανή;
«Αναμφίβολα η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί μία από τις κορυφαίες κατακτήσεις της επιστημονικής έρευνας και αντανακλά τις ανεξάντλητες δυνατότητες του ανθρώπινου πνεύματος. Εκφράζει μία σύλληψη η οποία αποτυπώνει τη διάθεση των ανθρώπινων κοινωνιών να επιταχύνουν τις διαδικασίες τους και να επιλύουν σε ελάχιστο χρόνο τα προβλήματά τους. Συγχρόνως, χορηγεί στον άνθρωπο την επικύρωση της αξίας του ως νοητικού όντος και ως ανεπανάληπτου σε δημιουργικές συλλήψεις. Υπό την ανωτέρω εκδοχή της λοιπόν θα παρέχει στον ίδιο τις ανέσεις να διευρύνει τον ελεύθερο χρόνο του και να ασχολείται απερίσπαστος με ζητήματα τα οποία αντανακλούν το προσωπικό γούστο του και με τα ενδιαφέροντα εκείνα που χορηγούν γοητεία στον τρόπο του βίου του. Ωστόσο, δεν πρέπει να παραθεωρείται ότι ενδεχομένως η εν λόγω ανθρώπινη κατάκτηση να συνδεθεί με τη νοοτροπία της παραγωγικότητας και της αποτελεσματικότητας και να εγγραφεί σε μία προοπτική ποσοτικών σκοπιμοτήτων. Συγχρόνως μάλιστα θα μπορούσε να οδηγήσει σε βαθμιαία αδράνεια, καθώς ο άνθρωπος θα αναθέτει την περαίωση των δραστηριοτήτων του, ακόμη και των άκρως διανοητικών στην αρμοδιότητα αυτής της εντυπωσιακής τεχνικής κατάκτησης, με τελική συνέπεια να αποκόβεται από την επικοινωνία του με την εξωτερική πραγματικότητα και από τη συνείδηση της δημιουργικότητάς του. Επιπλέον όμως ελλοχεύει και είναι πιο ανησυχητικός κίνδυνος, ποιες κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις θα ελέγχουν την τεχνητή νοημοσύνη και προς ποια κατεύθυνση θα τον οδηγούν; Και αν αυτές δεν ανήκουν στον άξονα της φιλελεύθερης δημοκρατίας και είναι δικτατορικές, ποια εξέλιξη θα αναμένεται για την ανθρωπότητα;»
Είστε αισιόδοξος για το μέλλον; Τι θα συμβουλεύατε, ως φιλόσοφος, τα νέα παιδιά;
«Κατ’ αρχάς πρέπει να σημειώσουμε ότι κάθε άνθρωπος καλείται να είναι λελογισμένα αισιόδοξος, με το αιτιολογικό ότι μία τέτοια διάθεση και στάση συνιστά πηγή προόδου για την ιστορία και για τις πολιτιστικές αποκρυσταλλώσεις της. Εξάλλου η όλο και ανανεούμενη εξέλιξη σε ένα πλήθος από τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας δεν μπορεί παρά να οδηγεί σε αισιόδοξες – και πολλάκις γοητεύουσες – αναγνώσεις και προοπτικές. Από την άλλη πλευρά, όμως, δεν μπορεί να μην επισημανθεί ότι οι δυνάμεις κοινωνικού και πολιτικού ελέγχου καθώς και παράγοντες που οδηγούν στον προσωπικό και στον αξιακό εξανδραποδισμό διεκδικούν «ανανεώσιμες πηγές» για τις παρεμβάσεις τους και για τη διεύρυνση της ισχύος τους. Και η ανωτέρω επισήμανση καθίσταται περαιτέρω ανησυχητική, όταν οι πηγές των διεκδικήσεων αυτών απορρέουν από τις ίδιες τις πολιτικές εξουσίες, οι οποίες έτσι καταστρατηγούν την παιδευτική και την ποιοτικά διαχειριστική αποστολή η οποία τους έχει ανατεθεί. Επομένως θα πρότεινα στα νέα παιδιά τις ακόλουθες κινήσεις: α) Να κατανοήσουν ότι θα είναι οι μελλοντικοί πολίτες και ότι θα μπορούν να διατυπώσουν νέες αξίες και αρχές και να αναδείξουν νέες ανάγκες. β) Να διέπονται από έναν έλλογο ριζοσπαστισμό, ο οποίος θα λειτουργεί ως αδιαπραγμάτευτη κριτική και δράση απέναντι σε κάθε εξουσία που θα επιχειρεί να επιβάλλει την κυριαρχία της. γ) Υπό την προοπτική μιας δυναμικής ανταγωνιστικής ατμόσφαιρας να αντικαθιστούν τον όποιο ανταγωνισμό από την αγάπη η οποία προσδίδει το αυθεντικό περιεχόμενο στην ελευθερία και στη δημοκρατία».
