Των Μαριάννας Περγαντίνα, Αγγελικής Τζαβάρα
Η Λιβαδειά είναι μία πανάρχαια πόλη, γνωστή ακόμη και από την εποχή του Ομήρου ως Μίδεια. Σίγουρα πολλοί τη γνωρίζουν μόνο ονομαστικά, καθώς είναι πρωτεύουσα της Βοιωτίας, ωστόσο αξίζει όλοι να ρίξουμε μια ματιά στην ιστορικό της βίο και να αντιληφθούμε τη μεγάλη σπουδαιότητά της.
Η Μίδεια, που το όνομά της είχε πάρει από τη νύμφη Μίδεια, η οποία είχε αποκτήσει έναν γιο, τον Ασπληδόνα με τον Ποσειδώνα, ήταν κτισμένη πολύ πριν από τον Τρωικό Πόλεμο στην περιοχή πάνω από το ερειπωμένο σήμερα Κάστρο της πόλης, στην κορυφή του κωνικού λόφου του Αϊ-Λια. Ενας αθηναίος ήρωας με το όνομα Λέβαδος, σύμφωνα με τον Παυσανία, ήταν αυτός που έπεισε τους κατοίκους να κατέβουν στα χαμηλά, κοντά στις πηγές της Ερκυνας. Από τον Λέβαδο η πόλη μετονομάστηκε σε Λεβάδεια.
Η Λιβαδειά συμμετείχε στον Τρωικό Πόλεμο με δέκα πλοία και αρχηγό τον Αρκεσίλαο, ο οποίος μετά τον θυμό του Αχιλλέα πολέμησε γενναία για να σώσει τα ελληνικά πλοία από τους Τρώες και σκοτώθηκε από τον Εκτορα.
Η Λιβαδειά πάλι σύμφωνα με τον Παυσανία ήταν από τις ευτυχέστερες και πλουσιότερες πόλεις της αρχαιότητας. Τη δόξα της χρωστούσε στα ωραία μνημεία και στους θαυμαστούς ναούς, όπως ο Ναός του Τροφωνίου, που φιλοξενούσε ένα υπέροχο άγαλμα του θεού, έργο του Πραξιτέλη.
Κυρίως όμως τη φήμη της η Λιβαδειά την όφειλε στο Μαντείο του Τροφωνίου που συγκαταλεγόταν ανάμεσα στα πέντε πιο ξακουστά μαντεία της αρχαιότητας. Χρησμοδοτούσε μέχρι τον 2ο μ.Χ. αιώνα και έκλεισε από τα τελευταία. Ερευνες έχουν δείξει πως πολύ πιθανό είναι το Μαντείο να εκτεινόταν και σε γύρω υψώματα της περιοχής, δυστυχώς όμως λόγω της συνεχούς ανθρώπινης δραστηριότητας και της φθοράς του χρόνου δεν υπάρχουν ίχνη που να το αποδεικνύουν.
Η Ερκυνα και το ποτάμι
Οσον αφορά την κόρη του Τροφωνίου, την Ερκυνα, είναι αυτή που σύμφωνα με τον μύθο έδωσε την ονομασία στο ποτάμι της πόλης. Λέγεται λοιπόν πως καθώς μια μέρα αυτή και η φίλη της Περσεφόνη έπαιζαν στη σημερινή περιοχή της Κρύας, η Ερκυνα κρατούσε στα χέρια της μια χήνα η οποία κατάφερε να ξεφύγει και χάθηκε μέσα στη σπηλιά. Οταν τελικά η Ερκυνα τη βρήκε κρυμμένη πίσω από μία πέτρα την οποία μετακίνησε, αμέσως άρχισαν να αναβλύζουν νερά από παντού, και έτσι δημιουργήθηκε το περίφημο ποτάμι της Ερκυνας.
Στα ιστορικά χρόνια η Λιβαδειά είχε αυτοτέλεια, αυτονομία και πολίτευμα ολιγαρχικό. Από τον 8ο αι. θεωρείται από τις πιο σημαντικές πόλεις του «Κοινού των Βοιωτών». Μετά τον Πελοποννησιακό Πόλεμο τη λεηλάτησε ο Λύσανδρος λίγες μέρες προτού σκοτωθεί στη μάχη της Αλιάρτου το 395 π.Χ.
Στη σύγκρουση των Ρωμαίων με τον μακεδόνα βασιλιά Περσέα, φοβισμένοι οι πολίτες από τις βιαιότητες των Ρωμαίων πήγαν με το μέρος τους. Στα 85 π.Χ. οι στρατηγοί του Μιθριδάτη κατέλαβαν την πόλη και λεηλάτησαν το Μαντείο. Η καταστροφή ολοκληρώθηκε από τον Ρωμαίο Σύλλα. Αργότερα ο μεγάλος φιλόσοφος Πλούταρχος από τη Χαιρώνεια με το παγκόσμιο κύρος του κατάφερε να προστατεύσει την πόλη.
Φτάνοντας στο Βυζάντιο
Προχωρώντας στη βυζαντινή περίοδο, τα πρώτα χρόνια δεν ευνόησαν καθόλου την πόλη, καθώς όχι μόνο δεν εμφάνισε ιδιαίτερη ανάπτυξη σε κάποιον τομέα, αλλά η αγροτική της οικονομία υπέστη σοβαρές ζημιές λόγω των βαρβαρικών επιδρομών του 4ου και 5ου αιώνα. Μετά την εισαγωγή όμως των θεμάτων στη βυζαντινή διοίκηση, η Λιβαδειά εντάχθηκε στο θέμα της Ελλάδος και έτσι τα επόμενα χρόνια της βυζαντινής της ιστορίας γνώρισε μία σημαντική οικονομική ανάπτυξη. Επειτα ακολούθησε η Φραγκοκρατία, η οποία αναδείχθηκε άκρως σημαντική στην εμπορική ανάπτυξη της πόλης. Η ανάπτυξη αυτή επιτεύχθηκε κυρίως με την απόφαση των κατοίκων να παραδώσουν το περίφημο Κάστρο της Λιβαδειάς στους Καταλανούς μετά τη νίκη τους στη Μάχη του Αλμυρού (1311) και να λάβουν ορισμένα προνόμια ως αντάλλαγμα. Στη συνέχεια, η Λιβαδειά πέρασε στην εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Χωρίς να επηρεαστεί από τις καταστροφές που είχε αφήσει πίσω ο Τουρκοβενετικός Πόλεμος του 1684-1699, η πόλη πέτυχε για ακόμη μία φορά να ευνοήσει την οικονομία της. Ετσι, στα τέλη του 18ου αιώνα η Λιβαδειά χαρακτηρίζεται η «μεγαλύτερη πόλη της Βοιωτίας» και διακρίθηκε έντονα για την παραγωγή πολυάριθμων προϊόντων τα οποία διακινούσε όχι μόνο σε άλλες πόλεις της Ελλάδας, αλλά και στο εξωτερικό.
Οι μάχες στην Επανάσταση και το σκοτάδι της Κατοχής
Η κήρυξη του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων κατά των Τούρκων βρίσκει τις περισσότερες πόλεις της Ρούμελης στις επάλξεις της δίκαιης πράξης. Μέσα σε ατμόσφαιρα πολεμικού καπνού, η Λιβαδειά και οι πολίτες της πρωτοστάτησαν σε πράξεις εθνικού θαυμασμού και τίμιου αγώνα καθ’ όλη τη διάρκεια της Επανάστασης. Στις 9 Ιουνίου το ασκέρι του Ομέρ Βρυώνη μπαίνει στη Λιβαδειά και αρχίζει μία απερίγραπτη καταστροφή. Η πόλη σήκωσε το κύριο βάρος της μανίας του εχθρού. Εξαλλος ο εχθρός από την απροσδόκητα ηρωική αντίσταση των ένοπλων επαναστατών έβαλε φωτιά σε όλα τα σπίτια. Εντονος αέρας μεταφέρει τη φωτιά και τεράστιες φλόγες καταστρέφουν την πόλη. Η φρουρά της πόλης μαζί με αρκετά γυναικόπαιδα και άνδρες του Ανδρούτσου κλείνονται στο κάστρο.
Το 1828 η Λιβαδειά στο πλαίσιο της εκστρατείας του Δημητρίου Υψηλάντη στην Ανατολική Στερεά, πολιορκείται από τον Βάσο Μαυροβουνιώτη και από άτακτο Ιππικό και στις 5 Νοεμβρίου οι Τούρκοι παραδίδουν την πόλη.
Εναν χρόνο αργότερα νέο τουρκικό στράτευμα υπό τον Μαχμούτ Πασά καταλαμβάνει την πόλη. Στις 8 Φεβρουαρίου, για να αποφύγει την περικύκλωση, ο τουρκικός στρατός αναγκάζεται να εγκαταλείψει τη Λιβαδειά. Η μάχη της Πέτρας ουσιαστικά σήμανε την απελευθέρωση της πόλης (13-15/9/1829) και σηματοδότησε την προσπάθεια ανασυγκρότησής της.
Μετά την απελευθέρωση και την πρώτη διοικητική διαίρεση της χώρας, η Λιβαδειά γίνεται επαρχία του νομού Αττικής και Βοιωτίας, με πρωτεύουσα την Αθήνα. Το 1835 γίνεται δήμος, ενώ το 1899 η κυβέρνηση του Γεωργίου Θεοτόκη αποφάσισε τη νέα διοικητική διαίρεση του κράτους. Η επιτροπή που συγκροτήθηκε εισηγήθηκε τη διαίρεση του νομού Αττικοβοιωτίας σε δύο νομούς και πρότεινε να γίνει πρωτεύουσα η Λιβαδειά.
Ενα από τα σκοτεινότερα ιστορικά γεγονότα της πόλης ήταν η παράδοσή της στους Γερμανούς. Στις 6 Απριλίου του 1941, οι γερμανικές δυνάμεις εισέβαλαν στο ελληνικό έδαφος από τη Βουλγαρία. Οπως όλη η Ελλάδα έτσι και η Λιβαδειά εισέρχεται σε μία άλλη, καινούρια, ιστορική περίοδο. Στις 25 Απριλίου 1941, δύο ημέρες προτού καταλάβουν την πόλη των Αθηνών, οι Γερμανοί μπαίνουν στη Λιβαδειά.
Στη μνήμη της πόλης μας μένει για πάντα ζωντανό το τραγικό γεγονός του απαγχονισμού δέκα παλικαριών από τους Γερμανούς στην κεντρική πλατεία στις 8 Σεπτεμβρίου 1943. Η Λιβαδειά απελευθερώνεται στις 15 Οκτωβρίου του 1944.
