Οταν το σινεμάπλήγωσε το νησί

Πριν από δύο χρόνια, Φλεβάρη του 2019, βρέθηκα στον Δημοτικό Κινηματογράφο της Μύρινας για να παρακολουθήσω μια προβολή της Κινηματογραφικής Λέσχης Λήμνου, που γιόρταζε την επαναλειτουργία της. Για την πρεμιέρα είχαν επιλέξει το αριστούργημα του Τζιουζέπε Τορνατόρε «Σινεμά ο Παράδεισος». Η μαγεία της ταινίας με είχε πραγματικά συνεπάρει, όταν έκπληκτη είδα να ξετυλίγεται επί της οθόνης μια συγκλονιστική σκηνή: μια στιγμή απροσεξίας στο δωματιάκι της μηχανής προβολής, μια σπίθα, κι αμέσως το εύφλεκτο φιλμ της εποχής αρπάζει φωτιά. Το Σινεμά «Παράδεισος» γίνεται παρανάλωμα του πυρός. Ημουν σίγουρη πως κάπου είχα ξανακούσει μια ανάλογη ιστορία, που είχε όμως συμβεί εδώ, στη Λήμνο…

Το χρονικό

Ηταν 9 το βράδυ, στις 9/9 του 1939. Στο παλιό Τζαμί στην κεντρική αγορά της Μύρινας, που είχε πρόχειρα μετατραπεί σε κινηματογράφο, όλα ήταν έτοιμα για την προβολή του «Ave Maria», ενός μιούζικαλ του 1936. Αυτή θα ήταν η πρώτη ταινία του «ομιλούντος» κινηματογράφου που θα προβαλλόταν ποτέ στη Λήμνο, η πρώτη φορά που την εικόνα θα συνόδευε ο ήχος και οι θεατές θα μπορούσαν να ακούσουν τις φωνές των ηθοποιών, αλλά και να απολαύσουν τη μουσική. Οπως ήταν αναμενόμενο, η προβολή αυτή θεωρήθηκε σπουδαίο κοσμικό γεγονός, που όμως λίγο έλειψε να μη συμβεί ποτέ, αφού ο σστυνομικός διευθυντής Κ. Ζούβας, λίγες μόνο μέρες πριν, έκρινε τον χώρο ακατάλληλο και αρνήθηκε την απαιτούμενη άδεια. Υστερα, όμως, από πιέσεις της υψηλής κοινωνίας του νησιού, που δεν διανοούνταν να χάσει ένα τέτοιο γεγονός, οι ενστάσεις του διοικητή κάμφθηκαν και η άδεια υπεγράφη.

Είχαν-δεν είχαν περάσει τα πρώτα δεκαπέντε λεπτά από την έναρξη της ταινίας, όταν η προβολή διακόπηκε λόγω τεχνικού προβλήματος, που γρήγορα διορθώθηκε και η προβολή συνεχίστηκε.

Ομως τα μηχανήματα είχαν στηθεί τόσο πρόχειρα που λίγο αργότερα το πρόβλημα επανήλθε, αυτή τη φορά μάλιστα πολύ πιο έντονο.

Από τη μηχανή προβολής, που είχε στηθεί πολύ κοντά στην ξύλινη στέγη, άρχισε να βγαίνει καπνός και γρήγορα ξέσπασε φωτιά που πήρε να εξαπλώνεται στο κτίριο. Οι πανικόβλητοι θεατές έσπευσαν προς την έξοδο προκαλώντας συνωστισμό, μα η πόρτα άνοιγε προς τα μέσα και η έξοδός τους καθυστέρησε δραματικά. Τυχεροί στάθηκαν όσοι βρέθηκαν δίπλα στην πόρτα και κατάφεραν να βγουν εγκαίρως. Μέσα σε λίγες στιγμές η οροφή άρχισε να καταρρέει. Εξοδος κινδύνου δεν υπήρχε και τα παράθυρα ήταν σφραγισμένα με σανίδες και λαμαρίνες για να υπάρξει συσκότιση, αλλά και να αποτρέπονται οι «τζαμπατζήδες». Αρκετοί βρήκαν διέξοδο μέσα από τα παράθυρα του εξώστη, πηδώντας έξω από το φλεγόμενο κτίριο προς τη σωτηρία.

Ο τραγικός
απολογισμός

Οι περισσότεροι, όμως, δεν στάθηκαν τυχεροί και ο τραγικός απολογισμός αυτής της μεγάλης καταστροφής έφτασε τους 63 νεκρούς και 50 τραυματίες. Σε μία μόνο νύχτα η Λήμνος έχασε άδικα τόσο πολλούς ανθρώπους της, μια ανείπωτη συμφορά που δεν μπορεί εύκολα να ξεχαστεί. Οπως αναφέρει ο συγγραφέας Θ. Μπελίτσος, «ήταν μια τραγωδία που βύθισε σε πένθος το νησί και χάραξε μια ολόκληρη γενιά της Λήμνου, καθώς η πλειονότητα των θυμάτων ήταν νέοι, γυναίκες και παιδιά. Στην ουσία η τοπική κοινωνία δεν συνήλθε ποτέ από τον χαμό των προσφιλών προσώπων».

Μετά από μια τέτοια τραγωδία, το περιβάλλον στη Λήμνο για την τέχνη του κινηματογράφου δεν διαγραφόταν ιδιαίτερα ευνοϊκό.

Ηταν αναμενόμενο οι κάτοικοι να έχουν πια τις επιφυλάξεις τους. Οι πιο προληπτικοί σίγουρα θα θεωρούσαν τον κινηματογράφο γρουσούζικο, ενώ σε όλους ξυπνούσε υπερβολικά στενάχωρες αναμνήσεις. Κι όμως, ήδη μεταπολεμικά, στο πλαίσιο του Σχεδίου Μάρσαλ, ξεκίνησαν οι πρώτες προβολές «Επικαίρων» σε τοίχους κτιρίων, δάσκαλοι πρόβαλλαν εκπαιδευτικές κυρίως ταινίες στο Δημοτικό Σχολείο, ενώ στα τέλη του ’50 προβολές φιλοξενούσε η «Αποθήκη» στο λιμάνι της Μύρινας, αλλά και τα καφενεία των χωριών, με εφημερίδες στα παράθυρα για να μην κρυφοκοιτάζει η πιτσιρικαρία. Αργότερα, λειτούργησαν οι θερινοί κινηματογράφοι «Φοίνικας» και «Κύμα» και οι χειμερινοί «Γαροφαλλίδειο» και «Μαρούλα», που σήμερα έχει ανακαινιστεί και λειτουργεί ως Δημοτικό Κινηματοθέατρο.

Κινηματογραφικές αναμνήσεις

O Λημνιός Χ. Κακαρνιάς θυμάται: «Καλοκαίρι του 1965. Ο Φοίνιξ ήταν ένα πανέμορφο θερινό σινεμά με πάνινα καθίσματα του σκηνοθέτη που στα γύρω ψηλά ντουβάρια του σκαρφάλωναν οι αναρριχόμενες «πατατιές», δηλαδή μια ωραιότατη πρασινάδα που τα άνθη της σκορπούσαν το μεθυστικό τους άρωμα στον χώρο. Τον Σεπτέμβρη όμως που άνοιγαν τα σχολεία, τέρμα ο «σινεμάς». Απαγόρευση κυκλοφορίας μετά τις 7 το βράδυ και μόνο τις Κυριακές, μετά τον εκκλησιασμό, προβάλλονταν «σινεάκ» αποκλειστικά για μαθητές στους δύο χειμερινούς κινηματογράφους.

Ταινίες ιστορικού περιεχομένου, υπερπαραγωγές, ελληνικός κινηματογράφος, καουμπόικες κ.λπ. Τις επέλεγαν καθηγητές μας που τις είχαν παρακολουθήσει κατά τη διάρκεια της εβδομάδας. Πριν από κάθε ταινία προβάλλονταν τα «Επίκαιρα», ενημερωτικού και «διαφωτιστικού» περιεχομένου, ιδιαίτερα στα χρόνια της «Εθνοσωτηρίου Επαναστάσεως της 21^ης Απριλίου 1967″».

Ευκαιρία ποιοτικής ψυχαγωγίας

Το 1983, μια ομάδα ρομαντικών σινεφίλ ίδρυσε την Κινηματογραφική Λέσχη Λήμνου, έναν Σύλλογο που επί σειρά ετών αγωνίστηκε για την καλλιέργεια κινηματογραφικής παιδείας και κουλτούρας στον πληθυσμό του νησιού, μέσα από προβολές ποιοτικών ταινιών, ενώ, με μια πληθώρα άλλων δράσεων, συνέβαλε τα μέγιστα στην ανύψωση συνολικά της πολιτιστικής στάθμης του τόπου. Κι αν για διάφορους λόγους έμεινε για λίγα χρόνια σε αδράνεια, το 2018 βρέθηκε μια νέα ομάδα εραστών του καλού κινηματογράφου να την ξαναζωντανέψει, προβάλλοντας σπουδαίες ταινίες και προσφέροντας στους κατοίκους μια επιπλέον ευκαιρία – που τόσο την έχουν ανάγκη – για ποιοτική ψυχαγωγία, αλλά και κοινωνική συναναστροφή, σε συνεργασία με τον Δήμο Λήμνου, που έχει τη γενική ευθύνη για τη φροντίδα και τη λειτουργία του Δημοτικού Κινηματογράφου Μύρινας.