«Ο παγκόσμιος άνθρωπος εξακολουθεί στις μέρες μας να είναι άνδρας»
Πασκάλ Μπρικνέρ
Στο μεγαλύτερο μέρος της καταγεγραμμένης Ιστορίας οι ανθρώπινες κοινωνίες υπήρξαν αναμφίβολα ανδροκρατούμενες, ενώ η ισότητα των φύλων αποτέλεσε γυναικεία διεκδίκηση των τελευταίων μόλις αιώνων. Σήμερα, στον αποκαλούμενο Δυτικό κόσμο, ακούμε συχνά ότι η αυτονόητη, πολυπόθητη, αλλά καθόλου δεδομένη ισότητα έχει πλέον εξασφαλιστεί και η γυναίκα απολαμβάνει πλήρη και ισότιμα με τον άνδρα δικαιώματα και ελευθερίες. Είναι όμως ακριβώς έτσι; Δυστυχώς, αρκεί μονάχα μια ματιά στην επικαιρότητα για να αντιληφθεί κανείς ότι έχουμε ακόμη πολύ δρόμο να διανύσουμε.
Μόλις το 2017 ξέσπασε σάλος παγκοσμίως, όταν άρχισαν να αποκαλύπτονται αμέτρητες περιπτώσεις σεξουαλικής κακοποίησης γυναικών από ισχυρά ιστάμενους άνδρες στον χώρο της αμερικανικής βιομηχανίας του θεάματος, γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία του κινήματος #ΜeToo. (Σ.σ.: Το άρθρο αυτό γράφτηκε πολύ πριν οι συνταρακτικές αποκαλύψεις της κυρίας Μπεκατώρου προκαλέσουν χιονοστιβάδα ανάλογων αποκαλύψεων που χαρακτηρίστηκαν ως το «ελληνικό MeToo»). Σήμερα, σε εξέλιξη βρίσκονται κινήματα σε χώρες της Ευρώπης και της Λατινικής Αμερικής διεκδικώντας το δικαίωμα της γυναίκας στην άμβλωση, που συντηρητικές κυβερνήσεις επιχειρούν να απαγορεύσουν. Στη χώρα μας χρειάστηκε να φτάσουμε στο 2020 για να εκλεγεί η πρώτη γυναίκα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ενώ εμπιστευθήκαμε σε γυναίκα το αξίωμα του Πρωθυπουργού μόνο για… 25 ημέρες, κατά την υπηρεσιακή κυβέρνηση της Βασιλικής Θάνου το 2015. Την ίδια στιγμή, γυναίκες καθημερινά πέφτουν θύματα διακρίσεων στους χώρους εργασίας, ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικής παρενόχλησης, βιασμού και γυναικοκτονίας. Δεν είναι τυχαίο ότι το 2019 η Ελλάδα βρέθηκε στην τελευταία θέση του δείκτη ισότητας των φύλων στις χώρες της ΕΕ. Η κατάσταση στις περισσότερες χώρες της Αφρικής, του μουσουλμανικού κόσμου και της Ασίας είναι ακόμα χειρότερη, συχνά τραγική.
Οι γυναίκες στη Λήμνο
Στη μικρή μας πατρίδα, τη Λήμνο, οι γυναίκες ιστορικά διαδραμάτισαν εξέχοντα ρόλο, πιστές στην παράδοση που θέλει τις κοινωνίες των ελληνικών νησιών να φέρουν έντονα τα στοιχεία της μητριαρχίας με τη γυναίκα σε κεντρική και περίοπτη θέση. Κατά τη μυθολογία, οι γυναίκες της Λήμνου (Λημνιάδες) παραμέλησαν κάποτε τη λατρεία της Αφροδίτης και η θεά τις καταράστηκε να εκπέμπουν αφόρητη δυσοσμία. Ως αποτέλεσμα, οι σύζυγοί τους τις εγκατέλειψαν και τις αντικατέστησαν με παλλακίδες από τη Θράκη. Η περιφρόνηση αυτή δεν έμεινε αναπάντητη και οι Λημνιάδες πήραν σκληρή εκδίκηση. Σκότωσαν όλους τους άνδρες και τα αγόρια του νησιού, σε μια περιοχή που ονομάστηκε Ανδροφόνιο (το σημερινό Ανδρώνι), κι ύστερα πέταξαν τα πτώματά τους στη θάλασσα από τον λόφο Πέτασσο. Γλίτωσε μόνο ο βασιλιάς Θόας, τον οποίο διέσωσε κρυφά η κόρη του Υψιπύλη, που μετά τη σφαγή ανακηρύχθηκε βασίλισσα. Οταν αργότερα οι Αργοναύτες έφτασαν στη Λήμνο, η βασίλισσα Υψιπύλη τούς επέτρεψε να σταθμεύσουν για ανεφοδιασμό, με αυστηρή προϋπόθεση να τεκνοποιήσουν με τις Λημνιάδες, ώστε να εξασφαλιστεί η πληθυσμιακή συνέχεια. Οι Λημνιάδες αναδεικνύονται έτσι στις γυναικείες εκείνες μορφές που αντιδρούν στην ταπείνωση και στον αποκλεισμό από την ερωτική ζωή, που έχουν τη δύναμη και εκδικούνται με αίμα, που εκλέγουν βασίλισσα, επιλέγουν ελεύθερα ερωτικούς συντρόφους, αλλά και φροντίζουν για τη συνέχεια του λαού τους. Με δεδομένο ότι στον πυρήνα της σύγχρονης φεμινιστικής θεωρίας βρίσκεται, μεταξύ άλλων, η θέση πως οι γυναίκες θα έπρεπε να εκμεταλλευθούν τη σεξουαλικότητά τους, προκειμένου να πάρουν πίσω τη δύναμή τους, δεν θα μπορούσε άραγε να μιλήσει κανείς για μια από τις πρώτες καταγεγραμμένες πράξεις επαναστατικής γυναικείας χειραφέτησης;
Η μορφή της Μαρούλας
Στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα, στις 21 Μαΐου 1478, κατά την πολιορκία του κάστρου του Κότσινα από τους Τούρκους, ανέτειλε το άστρο της Μαρούλας, κόρης του τοπικού άρχοντα Ισίδωρου Κομνηνού, που ηγείτο του αμυνόμενου στρατού Λημνιών και Ενετών. Πάνω στη μάχη, ο Κομνηνός πέφτει νεκρός και οι αμυνόμενοι στρατιώτες με κλονισμένο πια ηθικό αρχίζουν να υποχωρούν. Τότε η 18χρονη Μαρούλα, χωρίς δισταγμό, παίρνει στα χέρια το ματωμένο ξίφος του πατέρα της και ορμάει στη μάχη. Οι εχθροί αποσβολωμένοι κοιτούν με δέος μια γυναίκα πολεμίστρια να ορμά καταπάνω τους συμπαρασύροντας τους αναθαρρημένους στρατιώτες της. Το Κάστρο του Κότσινα έχει σωθεί. Ο άθλος της Μαρούλας διαδίδεται σε όλη την Ευρώπη, ποιητές, συγγραφείς και ιστορικοί τής πλέκουν το εγκώμιο, παρομοιάζοντάς τη με την Ιωάννα της Λωρραίνης, με Αμαζόνα ή με πολεμική θεότητα. Εντάσσεται, έτσι, η Μαρούλα της Λήμνου στη χορεία των γυναικών εκείνων που, αποδεικνύοντας πως ο ηρωισμός δεν έχει φύλο, αναδείχθηκαν σε αγωνίστριες της πατρίδας, συντρίβοντας κάθε στερεότυπο και διαλύοντας το αφήγημα περί «ασθενούς φύλου».
«Να ακούσουμε, να υποστηρίξουμε, να προστατεύσουμε τα θύματα»
Tι γίνεται όμως με τη θέση της γυναίκας στη Λήμνο τού σήμερα; Απευθυνθήκαμε στην κυρία Σωτηρία Κυριαζίδου, ψυχοθεραπεύτρια και ψυχολόγο στο Κέντρο Κοινότητας Δήμου Λήμνου, για να μας μεταφέρει την εμπειρία της:
«Μέσα από την επαφή με τους πολίτες που επισκέπτονται την υπηρεσία μας, προκύπτουν πράγματι χρήσιμα συμπεράσματα αναφορικά με τη θέση της γυναίκας στον τόπο μας. Ξεκινώντας με το θέμα της γυναικείας κακοποίησης, όσο κι αν εξακολουθεί να αποτελεί “ταμπού”, λόγω φόβου ή ντροπής που νιώθουν τα θύματα με αποτέλεσμα να μην προχωρούν σε καταγγελίες, γνωρίζουμε ότι πίσω από τις κλειστές πόρτες παραμένει μια θλιβερή πραγματικότητα, η οποία, σύμφωνα με την πληροφόρηση που έχουμε, είναι δυστυχώς πιο έντονη στα χωριά του νησιού. Ομως, μετά την πρόσφατη δημοσιοποίηση της είδησης σχετικά με την κακοποίηση γυναίκας από τη Λήμνο, αλλά και την αποκάλυψη της Σοφίας Μπεκατώρου, παρατηρώ με ανακούφιση και θαυμασμό το “άνοιγμα” και άλλων γυναικών που σπάνε τη σιωπή. Ετσι, τις τελευταίες μέρες έγινα κι εγώ δέκτης – με την ιδιότητα της ψυχολόγου – αρκετών τέτοιων εξομολογήσεων.
Γυναίκες, λοιπόν, που γνωρίζουν την ευαισθητοποίησή μου στο συγκεκριμένο θέμα, μου μίλησαν για “ένοχα” μυστικά που κουβαλούσαν χρόνια. Αρκετές αναρωτήθηκαν για πρώτη φορά αν ήταν παρενόχληση που κάποτε στην πρώιμη εφηβεία – ή και αργότερα – κάποιος μεγαλύτερος σε ηλικία, άπλωσε το χέρι του πάνω τους, χωρίς την άδειά τους. Κάποια συνειδητοποίησε συγκλονισμένη ότι η λεκτική υποβίβαση και η έλλειψη εμπιστοσύνης (ζήλια) που χρόνια δέχεται από τον σύντροφό της είναι τελικά κακοποίηση. Στην επιφάνεια ακόμη ήρθαν “αθώα” χαστούκια ή σπρωξίματα, στέρηση κοινωνικής ζωής λόγω “οξύθυμου” συζύγου. Αλλες εξομολογήθηκαν πως οι κοινωνικές καταβολές και οι πατριαρχικές πεποιθήσεις έκαναν και τις ίδιες να πιστεύουν πως “η γυναίκα είναι αυτή που δίνει δικαιώματα, που πρέπει να προσέχει” και έτσι κι αυτές με τη σειρά τους ενοχοποιούσαν είτε τους εαυτούς τους είτε τις γυναίκες που κατήγγειλαν ότι έχουν υποστεί παρενόχληση ή κακοποίηση.
Ενα πράγμα ήταν κοινό σε όλες: η ντροπή! Η ντροπή για κάτι που δεν έκαναν, η αίσθηση ότι ευθύνονται για κάτι στο οποίο δεν είχαν επιλογή. Το αδιέξοδο που καθιστά αδύναμη την κοινωνία – εμάς – να αντέξει ένα τέτοιο μυστικό χωρίς να επικρίνει και χωρίς να επιρρίψει ευθύνες στο θύμα.
Τα παραπάνω ναι, αποτελούν κακοποίηση. Οι γυναίκες και οι άνδρες που δέχονται την όποια εισβολή στο σώμα τους χωρίς συναίνεση, που δέχονται βία ή απαγορεύσεις ονομάζονται θύματα! Αυτούς πρέπει να ακούσουμε, να υποστηρίξουμε, να προστατεύσουμε. Οχι μόνο με τα σχόλιά μας στο Διαδίκτυο, αλλά και εκεί έξω, στον πραγματικό κόσμο, κάθε φορά που ακούμε σεξιστικά σχόλια ή “αστειάκια”, κάθε φορά που υποβιβάζεται η αξία κάποιου ανθρώπου για ένα χαρακτηριστικό του, κάθε φορά που κάποιο παιδί ή γυναίκα στο διπλανό σπίτι κλαίει ή φωνάζει. Κάθε φορά που θες να πεις αυτό που σε βαραίνει κι ένα χέρι πετάγεται και σου κλείνει βίαια το στόμα».
Ενα ποίημα για αυλαία
Επιλέξαμε να κλείσουμε την ενότητα για τη θέση της γυναίκας στον κόσμο και στη Λήμνο με ένα ποίημα που έγραψαν δύο συμμαθήτριές μας, η Φαίη Ντίνια και η Μαρία Σοφιανίδου. Βρίσκουμε πως δένει υπέροχα με το θέμα μας, αλλά θα σας αφήσουμε να ανακαλύψετε μόνοι σας το γιατί.
Φιλτάτη Λήμνος
Μες τ’ αφρισμένο πέλαγο, με εύκρατη μπλε θέση
Βόρεια στο Αιγαίο,
Στέκεις, νησάκι μου όμορφο και πολυσήμαντο.
Εχεις πολλά ονόματα· θαυμαστικά και χιλιοδοξασμένα
Δίπολη, Ανεμόεσσα, Αμπελόεσσα, Αιθάλεια, Αμιχθαλόεσσα
Νήσος του Ηφαίστου πυρόεσσα, Λήμνος
Που θάλασσες δυσπέμφελες στο στερνό αντίο των ξενιτεμένων κρατάς,
Θάλασσες χρυσές στην ακίδα της λησμονιάς που φυλάς,
Μια χούφτα αλάτι στα μάτια όσων σ’ αγαπούν.
Μια ρίζα ελιάς,
Μυρωδιές των θαλασσινών κρίνων
Και ζείδωρος κόκκινος οίνος
Τα θεμέλια της γλυκιάς επιστροφής.
Μνήμες ακριβές και ανεξίτηλες ξεπηδούν απ’ το μυαλό
Σε ανθοδέσμες μαβιών αμάραντων
Να στολίζουν μερακλίδικους ασβεστωμένους τοίχους νοικοκυριών· αρχοντιά των
καψαλιασμένων -γεμάτων ρυτίδες ζωής- χαμογελαστών προσώπων,
Γεύσεις και υλικά απλά φτιαγμένα απ’ τα χέρια της περίτεχνης αγάπης –
παρακαταθήκη μιας παιδικής ηλικίας μυρωδάτης και ξεγνοιασιάς μακρινής.
Νότες διδαχής, νότες ευφραντικές, νότες άφραντες καημών
Αναβλύζουν σε ευλαβική ψηλάφηση των πυρόχρυσων σταχυών
Ενεκα μιας παροδικής ευτυχίας που κρύφτηκε σε πολιτισμένα σίδερα
και γκρίζους ουρανούς.
Ψυχή άδηλη και άφατη που χωράει φυλακτά μενεξεδιά και πορφυρά
Σχηματίζει νέφη ονείρων φτερωτά και ισχυρά.
-Και συ, ξένε, σαν αντικρίσεις ηλιοβασίλεμα όμοιο μ’ αυτό
μονομιάς με θαύματα θα ντυθείς-
Πέτρες ιερές και φως επουράνιο εκτυφλωτικό,
Αργοναύτες, Υψιπύλη, Ηφαιστία και Πολιόχνη
Και ο θρυλικός ο Πέτασος
Με γυμνά κορμιά και αλμυρό αίμα κεχαραγμένο στα απόκρημνα βράχια
Ανθίζει ανεμώνες μιας βούλησης γυναικείας και επαναστατικής,
Φεγγαρόφωτα και πολύτιμα στολίδια
Διαπρύσια αγκαλιάζουν τη «Φιλτάτη Φιλόξενο Λήμνο».
