Η Σεβέρειος Βιβλιοθήκη είναι μέρος της ταυτότητας του Παγκυπρίου Γυμνασίου. Η… κοινή τους ζωή ξεκίνησε το 1812, με την έναρξη της λειτουργίας της τότε Ελληνικής Σχολής που το 1893 μετονομάστηκε σε Παγκύπριο Γυμνάσιο. Για τον ιδρυτή της, τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, ο στόχος ήταν η ίδρυση μιας βιβλιοθήκης που θα περιλάμβανε θεολογικά βιβλία, εκδόσεις αρχαίων ελλήνων συγγραφέων και έναν αριθμό χειρογράφων. Ωστόσο, η – τότε – μικρή βιβλιοθήκη συνέχισε τα επόμενα χρόνια να εμπλουτίζεται με πολύτιμα βιβλία, έτσι ώστε να εξελιχθεί σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα. Ο Αρχιμανδρίτης Γεώργιος Χριστοδούλου, υπεύθυνος σήμερα της Σεβερείου Βιβλιοθήκης, του Αρχείου, των Μουσείων και της Οργανοθήκης του Παγκυπρίου Γυμνασίου, εξηγεί τι υλικό φυλάσσεται σε αυτά και πώς ψηφιοποιείται, ενώ αφηγείται παραστατικά τη μάχη της Σεβερείου.
Ποιο είναι σήμερα το υλικό της Σεβερείου και του Αρχείου;
«Στη Σεβέρειο Βιβλιοθήκη έχουμε συνολικά 88.000 τόμους, εκτός από τα παλαίτυπα και τις συλλογές χειρογράφων. Βέβαια έχουν χαθεί πάρα πολλά στην πυρκαγιά της δεκαετίας του 1920-1930. Η Βιβλιοθήκη ξεκίνησε τη λειτουργία της ουσιαστικά από τον Αρχιεπίσκοπο Κυπριανό, γι’ αυτό και έχουμε μια μεγάλη συλλογή παλαιτύπων και μερικά έχουν και τη σφραγίδα του Αρχιεπισκόπου Κυπριανού. Ενα από τα πιο σπουδαία που έχουμε είναι η πρώτη έκδοση της Γαλλικής Εγκυκλοπαίδειας των Διαφωτιστών, δηλαδή του Ντιντερό και των υπολοίπων, με ημερομηνία έκδοσης 1788, τα πρώτα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης.
Στο δε αρχείο του σχολείου έχουμε άλλο πρωτογενές υλικό: φωτογραφίες καθηγητών και μαθητών από το 1890 και εξής, δηλαδή από την εισαγωγή της φωτογραφίας στην Κύπρο, και τα βιβλία όπου καταγράφονται οι μαθητές, οι καθηγητές, τα προγράμματα αλλά και ό,τι αφορά τη λειτουργία του σχολείου από το 1930 και μετά».
Και η ψηφιοποίησή της;
«Η ψηφιοποίηση του ανεκτίμητης αξίας πρωτογενούς υλικού του Παγκυπρίου Γυμνασίου έχει ως σκοπό όχι μόνο να διαφυλαχθούν οι θησαυροί του, αλλά και να προβληθούν προς τα έξω για σκοπούς μελέτης ή έρευνας. Το εγχείρημα αυτό επιστεγάζεται με τη δημιουργία διαδικτυακής πλατφόρμας (Διόπτρα), στην οποία ο χρήστης μπορεί να εντοπίσει το αρχείο που τον ενδιαφέρει και να μεταβεί σε πλήρη οθόνη, να μεγεθύνει ή να σμικρύνει την εικόνα, να εστιάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, να το επεξεργαστεί και να το μελετήσει χωρίς να κινδυνεύει το πρωτότυπο να φθαρεί. Των εργασιών της ψηφιοποίησης του Αρχείου ηγείται το Ερευνητικό Κέντρο Επιστήμης και Τεχνολογίας για την Αρχαιολογία και την Πολιτιστική Κληρονομιά του Ινστιτούτου Κύπρου.
Το πιο σπουδαίο που έχουμε ψηφιοποιήσει είναι ένας χειρόγραφος κώδικας τον οποίο παρέδωσε στο σχολείο παλαιός απόφοιτος του Παγκυπρίου, ο Θεόδωρος Παπαδόπουλος, το 1936. Σε αυτόν τον κώδικα, που, επαναλαμβάνω, είναι χειρόγραφος, έχουμε την ιστορία του σχολείου ανελλιπώς από το 1850 και εξής και ουσιαστικά αυτός ο κώδικας αποτελεί την πεμπτουσία, δηλαδή ό,τι πιο πολύτιμο έχει να επιδείξει η ιστορία της εκπαίδευσης στην Κύπρο, από τη μετάβαση από την τουρκοκρατία στην αγγλοκρατία».
Πώς γίνεται η φωτογράφιση για την ψηφιοποίηση;
«Η διαδικασία της φωτογράφισης του Αρχείου ξεκινά με την τοποθέτηση του αντικειμένου στην ειδική επιφάνεια λήψης. Για περισσότερη ευκρίνεια τοποθετείται ειδικό μουσειακό γυαλί στο πάνω μέρος του εγγράφου. Στη συνέχεια η φωτογραφική μηχανή ρυθμίζεται μέσω συγκεκριμένου λογισμικού στον υπολογιστή με στόχο τη σωστή τοποθέτηση του αντικειμένου στο κάδρο. Το θέμα φωτίζεται με ειδικό φωτισμό, με σωστή φωτομέτρηση, και γίνονται πειραματικές λήψεις ούτως ώστε να διασφαλιστεί το τελικό αποτέλεσμα. Η διαδικασία αυτή επιβάλλεται για αποφυγή οποιασδήποτε σκιάς, αντανάκλασης ή σκοτεινού σημείου στο αντικείμενο που φωτογραφίζεται. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας λαμβάνονται όλα τα απαραίτητα μέτρα για τη διαφύλαξη τόσο του αντικειμένου όσο και της ποιότητας του τελικού αποτελέσματος».
Πώς μπορούμε να πούμε ότι συμβάλλει η Σεβέρειος στον πολιτισμό;
«Ως φορέας παιδείας, η Σεβέρειος Βιβλιοθήκη συμβάλλει στην ανάπτυξη της λογοτεχνικής, καλλιτεχνικής και επιστημονικής δράσης. Είναι το πολιτιστικό ίδρυμα που έδινε και εξακολουθεί να δίνει πρόσβαση στο αναγνωστικό και ερευνητικό κοινό στις σπάνιες ιστορικές πηγές του, από τις οποίες θα παραχθεί νέα γνώση και θα αναδειχθούν οι νέοι ερευνητές και συγγραφείς. Σημαντική είναι η συνεργασία της Σεβερείου Βιβλιοθήκης με το Πανεπιστήμιο, καθώς από τον Μάρτιο του 2022 δημιουργήθηκε εδώ το Κέντρο Κλασικών Σπουδών και Ελληνικών Γραμμάτων της Φιλοσοφικής για μαθητές σχολείων μέσης εκπαίδευσης, φοιτητές και κάθε ενδιαφερόμενο.
Η δημιουργία του Κέντρου είναι σημαντικό βήμα για την ανάδειξη της σημασίας των ανθρωπιστικών σπουδών, ειδικά σε μια εποχή κρίσης αξιών και ελλείμματος παιδείας. Αποτελεί ακόμα σημαντικό πυλώνα για τη σε βάθος γνωριμία των μαθητών με τον ελληνικό πολιτισμό, τη σφυρηλάτηση της εθνικής τους συνείδησης και την καλύτερη κατανόηση του ρόλου τους ως ενεργών πολιτών μιας δημοκρατικής κοινωνίας».
«Τεκμήρια με τη σφραγίδα εισόδου των κρατητηρίων»
Πείτε μας για τη μάχη της Σεβερείου.
«Οταν ξεκίνησε η μάχη στη Σεβέρειο, αρχικά είχαν έρθει μερικά αυτοκίνητα άγγλων αστυνομικών και όταν είδαν ότι είχαν ταμπουρωθεί μαθητές πάνω στη στέγη της Σεβερείου – ήταν τότε που χτιζόταν – και ότι οι μαθητές πετούσαν πέτρες που τους κουβαλούσαν οι μαθήτριες – τότε είχαμε εργοτάξιο στο σχολείο –, άρχισε η μεγάλη συμπλοκή. Ηρθαν ενισχύσεις με επικουρικούς Τούρκους, οι οποίοι παραβίασαν την είσοδο της Σεβερείου και όρμησαν μέσα στον μεγάλο διάδρομο με τις αίθουσες. Οι μαθητές άνοιγαν και έκλειναν τις πόρτες, για να κρυφτούν ή να φύγουν οι συμμαθητές τους. Τότε ήταν που μπήκαν οι Αγγλοι και άρχισαν να χτυπούν και να ρίχνουν καπνογόνα και δακρυγόνα. Εξω κυρίως, η μεγάλη εσωτερική αυλή θα δείτε σε φωτογραφίες εποχής ότι ήταν γεμάτη με τραυματισμένα σώματα μαθητών και με Αγγλους, οι οποίοι χτυπούσαν τους μαθητές που κατέβαιναν από τις σκάλες που κι εσείς σήμερα κατεβαίνετε. Οι μαθητές αντιστάθηκαν σθεναρά, διότι οι περισσότεροι από αυτούς είχαν μυηθεί στην ΕΟΚΑ. Βέβαια, τέτοιες ηρωικές στιγμές έχουμε και άλλες μέσα στο σχολείο. Σε αυτή την αίθουσα που είμαστε τώρα, αίθουσα Ιστορίας, έμπαιναν πολλοί Αγγλοι, συνελάμβαναν σεσημασμένους μαθητές που ήταν μυημένοι στην ΕΟΚΑ και τους έστελναν στα κρατητήρια. Εχουμε πολύ αρχειακό υλικό που θα το βρείτε και στο αρχείο και στη βιβλιοθήκη του σχολείου, κυρίως όμως στο μουσείο. Θα δείτε εκεί φωτογραφικό υλικό από τότε που έκλεισε με διάταγμα των Αγγλων το σχολείο μετά τη μάχη, τα τετράδια, τα βιβλία των μαθητών και των συγκρατούμενων καθηγητών τους στα κρατητήρια, τα οποία φέρουν σχεδόν σε κάθε σελίδα τη σφραγίδα εισόδου των κρατητηρίων και μόνο γι’ αυτό είναι ιστορικά τεκμήρια. Αν κάποιος θελήσει βέβαια, μπορεί να ψάξει και στη “Μαθητική Εστία” της εποχής, το περιοδικό του Παγκυπρίου Γυμνασίου, να βρει πολλές σχετικές λεπτομέρειες».
Συνέντευξη στους Νέδη Κυριάκου, Θεοφάνη Γρατσία, Σοφία Κυριακίδου, Λουίζα Παπαμάρκου
