…χρησμός γαρ εδόθη… όπου ίδοι τον ήλιον ανέχοντα, πόλιν κτίσαι˙ ο ουν Χαλκήνωρ περιών… τις των συν αυτώ έφη «είδον, βασιλεύ, τον άλιον» αφ’ ου ωνομάσθαι την πόλιν… Με τον τρόπο αυτόν θέλει η παράδοση την ίδρυση του Ιδαλίου, από τον βασιλιά Χαλκάνορα, ήρωα του Τρωικού Πολέμου, υποστηρίζοντας έτσι την ελληνικότητα του αρχαίου αυτού βασιλείου. Το αρχαίο Ιδάλιο αποτελεί σήμερα έναν από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους της Κύπρου και βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα νότια από τη Λευκωσία.
Οι πρώτοι που ανέσκαψαν το Ιδάλιο δεν ήταν άνθρωποι που ενδιαφέρονταν για την επιστημονική γνώση, αλλά άνθρωποι που επιδόθηκαν σε ένα κυνήγι θησαυρών. Εχοντας την έγκριση των τουρκικών αρχών, ο Luigi Palma di Cesnola, ο «Ελγιν της Κύπρου», όπως αποκαλείται, ανέσκαψε χιλιάδες τάφους και υπεξαίρεσε αρχαία αντικείμενα ανεκτίμητης αξίας για το νησί και την ιστορία του. Το παράδειγμά του ακολούθησαν και άλλοι αρχαιοκάπηλοι, οι οποίοι έφτασαν στο νησί, ανέσκαψαν το Ιδάλιο και μετέφεραν τα ευρήματα στο εξωτερικό. Πολλά πωλήθηκαν, άλλα δωρίστηκαν, ενώ μεγάλο μέρος των ευρημάτων του αρχαίου Ιδαλίου ενταφιάστηκαν για πάντα στον βυθό της θάλασσας στην προσπάθεια μεταφοράς τους στην Αμερική και στην Αγγλία. Σήμερα μέρος των ευρημάτων από τις ανασκαφές στο Ιδάλιο βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο, στο Μουσείο Βερολίνου και στο Mητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης.
Η πρώτη επίσημη επιστημονική ανασκαφή του Ιδαλίου ξεκίνησε μόλις το 1927 από τη σουηδική αρχαιολογική αποστολή. Οι ανασκαφές συνεχίζονται μέχρι σήμερα από το Τμήμα Αρχαιοτήτων της Κύπρου και τη μεικτή αμερικανική αποστολή με επικεφαλής το Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Υψηλό επίπεδο πολιτισμού
Οι ανασκαφές έχουν αναδείξει το Ιδάλιο ως το μεγαλύτερο διοικητικό κέντρο που εντοπίστηκε στην Κύπρο. Τα μέχρι τώρα ευρήματα χρονολογούνται από τον 7ο έως τον 4ο αι. π.Χ. Το συγκρότημα περιλαμβάνει ένα μεγάλο οχυρωμένο κτιριακό σύμπλεγμα, το οποίο περιλαμβάνει με τη σειρά του έναν τριπλό ελαιόμυλο, δωμάτια, δρόμους που οδηγούν από την εξωτερική πύλη στις αυλές του συγκροτήματος, πύργους και επιβλητικά συγκροτήματα αποθηκών, κατοικιών και στρατιωτικών εγκαταστάσεων. Ολα αυτά θυμίζουν τη διαρρύθμιση των μυκηναϊκών ανακτόρων και δείχνουν το υψηλό επίπεδο πολιτισμού του οικισμού.
Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στη χάλκινη πινακίδα του Ιδαλίου. Η πινακίδα αυτή δίνει σημαντικότατες πληροφορίες για την κοινωνική και οικονομική οργάνωση του βασιλείου του Ιδαλίου. Ακόμα σημαντικότερο είναι ότι σε αυτή την πινακίδα σώζεται η κυπροσυλλαβική γραφή, η αποκρυπτογράφηση της οποίας κατέδειξε ότι αποδίδει μια πανάρχαια διάλεκτο, την Κυπροαρκαδική, συγγενική με εκείνη που έφεραν στο νησί οι Μυκηναίοι. Την ελληνικότητα των κατοίκων του Ιδαλίου δείχνει επίσης το τέμενος της Ιδαλίας Αφροδίτης, που ανακαλύφθηκε στην ανατολική ακρόπολη του Ιδαλίου. Για τη θεά αυτή τραγούδησαν πολλοί λυρικοί ποιητές, Ελληνες και Ρωμαίοι.
Και ένας μυθικός έρωτας…
«Η Αφροδίτη στα μέλη του Ασκανίου (σ.σ.: εγγονός της θεάς από τον Αινεία) γαλήνιο ύπνο χύνει και μες στην αγκαλιά της ζεσταμένο σηκώνει τον ψηλά στα άλση της Ιδαλιώτικης θεάς, που η ματζουράνα μαλακή μες στα άνθη τον τυλίγει και μες στον ίσκιο τον γλυκό τον ευωδιάζει» γράφει ο Βιργίλιος.
Στο Ιδάλιο, σύμφωνα με την παράδοση, βρήκε τραγικό τέλος ο Αδωνης, ο αγαπημένος εραστής της θεάς Αφροδίτης, ο οποίος βγήκε για κυνήγι και σκοτώθηκε από έναν αγριόχοιρο. Μάταια η θεά Αφροδίτη έψαχνε τον καλό της που ήταν ήδη νεκρός, τρέχοντας στα βουνά. Η θεά πλήγωσε τα θεϊκά της τρυφερά πόδια από τα αγκάθια και σε κάθε σταγόνα από το θεϊκό αίμα της η γη έβγαλε κατακόκκινες παπαρούνες, μνημόσυνο του άδοξου τέλους ενός όμορφου έρωτα. Ο μύθος αυτός ζωντανεύει κάθε χρόνο στον αρχαιολογικό χώρο του Ιδαλίου, όπου φυτρώνουν κατακόκκινες παπαρούνες και ανεμώνες, προσφέροντας στους επισκέπτες ένα μαγευτικό θέαμα.
Αυτό λοιπόν είναι το Ιδάλιο, μία περίφημη αρχαία πολιτεία η οποία διατήρησε την εθνική και πολιτιστική της ταυτότητα για τρεις χιλιετίες.
