Βγαίνοντας από τα Προπύλαια του Παγκυπρίου Γυμνασίου πατάς ήδη στην πιο ιστορική γειτονιά της Λευκωσίας, με τις απτές μαρτυρίες να μιλάνε για τους αγώνες ελευθερίας του κυπριακού Ελληνισμού. Ο δρόμος φωνάζει «Ελευθερία» και είναι ιαχή από την εποχή του Βυζαντίου, της Επανάστασης του 1821, του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ 1955-59, του προδοτικού πραξικοπήματος του 1974, μια αέναη κραυγή που το Μνημείο Ελευθερίας πιο πάνω από το σχολείο μας βγάζει για να περάσει τα σκουριασμένα συρματοπλέγματα της μοιρασμένης μας πρωτεύουσας και να φτάσει ως την Κερύνεια. Μια γειτονιά-σύμβολο! Μια φαρέτρα ιστορίας αλλά και τέχνης!
Στην απέναντι πλευρά των Προπυλαίων του Γυμνασίου υψώνεται επιβλητικά το κτίριο της Αρχιεπισκοπής Κύπρου, στην αυλή της οποίας ταπεινά και ήσυχα σε καλεί σε πρωινή μυσταγωγία ο παλαιός καθεδρικός ναός του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, κτίσμα του 17ου αι., στη μορφή που έχει σήμερα και σημείο αναφοράς για τον θρησκευτικό και πολιτιστικό τουρισμό.
Συλλογή έργων από τη βυζαντινή εποχή
Πιο πίσω βρίσκεται το Βυζαντινό Μουσείο, το οποίο παρουσιάζει την πιο αντιπροσωπευτική συλλογή έργων βυζαντινής τέχνης. Η συλλογή έχει ως πυρήνα σαράντα οκτώ εικόνες, που προέρχονται από ναούς από όλη την Κύπρο καθώς και από το Συνοδικό του ναού της Παναγίας Φανερωμένης. Οι εικόνες αυτές παρουσιάστηκαν στην έκθεση «Tresors de Chypre» που έγινε στο Παρίσι το 1967 και περιόδευσε σε ευρωπαϊκές πόλεις, γι’ αυτό και διασώθηκαν. Περίπου 230 εικόνες από τον 9ο μέχρι τον 19ο αιώνα, αποτοιχισμένες τοιχογραφίες από τον 10ο αιώνα, καθώς επίσης και αντιπροσωπευτικά δείγματα της βυζαντινής μικροτεχνίας της Κύπρου, όπως ιερά κειμήλια, σκεύη και άμφια, εκτίθενται σε τρεις μεγάλες αίθουσες στο ισόγειο του Πνευματικού και Πολιτιστικού Κέντρου του Ιδρύματος Αρχιεπισκόπου Μακαρίου Γ’. Φιλοξενούνται επίσης επαναπατρισθέντες θησαυροί, η συλλογή του μικρασιατικού Ελληνισμού της Κύπρου, η συλλογή του ιδρύματος με σειρές περιοδικών, ενώ ξεχωρίζουν τα αντίγραφα του Κρατικού Αρχείου Βενετίας που καλύπτουν τη βενετοκρατία στην Κύπρο.
Στον ίδιο περιβάλλοντα χώρο βρίσκεται το παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο. Τις σκάλες του είχε κατέβει ο εθνομάρτυρας Αρχιεπίσκοπος Κυπριανός για να αντιμετωπίσει γενναιόψυχα τον Κιουτσιούκ Μεχμέτ στα γεγονότα της 9ης Ιουλίου 1821 δηλώνοντας αποφασιστικά «παρά το γαίμα τους πολλούς εν κάλλιο του Πισκόπου». Δηλαδή «καλύτερα το αίμα του Επισκόπου παρά των πολλών». Σε αυτόν εδώ τον χώρο ο Κυπριανός οραματίστηκε την ίδρυση της Ελληνικής Σχολής, του δικού μας Παγκυπρίου Γυμνασίου, με στόχο τη θεμελίωση της παιδείας και τη μόρφωση του λαού.
Πάνω από 5.000 αντικείμενα λαϊκής τέχνης
Σήμερα, το παλαιό Αρχιεπισκοπικό Μέγαρο στεγάζει το Μουσείο Λαϊκής Τέχνης που ιδρύθηκε από την Εταιρεία Κυπριακών Σπουδών το 1937. Το κτίριο του Μουσείου είναι κτίσμα του 15ου αι. Η πλούσια διακοσμημένη γοτθική καμάρα με την τοιχογραφία του Ευαγγελισμού (16ος αι.), ιταλοβυζαντινής τέχνης, φέρει τμήμα ελληνικής επιγραφής. Στις αρχές του 13ου αι. η περιοχή ήταν φράγκικη (λατινική) και το τμήμα του παλαιού κτιρίου χρησιμοποιούνταν ως μοναστήρι από το τάγμα των Βενεδικτίνων. Στη δύσκολη περίοδο της τουρκοκρατίας εκμεταλλεύτηκαν τις μυστικές εξόδους του παλαιού μοναστηριού που εκτείνονται με υπόγειες σήραγγες κάτω από το κτίριο της παλαιάς Αρχιεπισκοπής προς το αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου και το Παγκύπριο Γυμνάσιο. Κάτω από το Παγκύπριο Γυμνάσιο βρίσκεται η λεγόμενη «κρύπτη των Φιλικών», από όπου συνεχίζουν οι σήραγγες προς τις κρυφές εξόδους των τειχών της Πύλης Αμμοχώστου. Στις συλλογές του Μουσείου υπάρχουν ποικίλα μουσειακά αντικείμενα, από έργα υφαντικής μέχρι γεωργικά εργαλεία, αντικείμενα που ξεπερνούν τις 5.000. Αξιοπρόσεκτη είναι επίσης η θύρα του Αγίου Μάμαντος (19ος), από την οποία εμπνεύστηκε για το ποίημα του «Λεπτομέρειες στην Κύπρο» ο Γιώργος Σεφέρης, φίλος του ζωγράφου και πρώτου διευθυντή του Μουσείου, Αδαμάντιου Διαμαντή.
Χώρος αφιερωμένος στους αγώνες της ΕΟΚΑ
Στους χώρους της παλαιάς Αρχιεπισκοπής στεγάζεται επίσης το Μουσείο Αγώνος, το οποίο ιδρύθηκε το 1961, δύο χρόνια μετά τη λήξη του απελευθερωτικού αγώνα της ΕΟΚΑ (Εθνική Οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών) 1955-59 και ύστερα από απόφαση της Ελληνικής Κοινοτικής Συνέλευσης.
Στο Μουσείο ο επισκέπτης έχει την ευκαιρία να δει όπλα, βόμβες και έγγραφα όπως εντολές, διαταγές, οδηγίες αλλά και χειρόγραφες επιστολές των αγωνιστών. Ξεχωρίζουν ακόμη οι αναπαραστάσεις κρησφύγετων που ζωντανεύουν στιγμιότυπα του αγώνα. Το νέο Μουσείο, με τη νέα τεχνολογία και τα πολυμέσα που διαθέτει, μπορεί να λειτουργήσει ως κέντρο έρευνας και άντλησης πληροφοριών.
Περπατώντας νότια από το Γυμνάσιο και γύρω από την Αρχιεπισκοπή, σε μικρή απόσταση συναντάς το Αρχοντικό του Χατζηγεωργάκη Κορνέσιου, του πιο σημαντικού δραγουμάνου της Κύπρου. Το αρχοντικό αποτελεί δείγμα αστικής αρχιτεκτονικής κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας στην Κύπρο. Χτίστηκε στα τέλη 18ου αιώνα. Το κτίριο αναπτύσσεται γύρω από μια κεντρική αυλή και είναι σε σχήμα Π. Το αρχοντικό δεν ξεχωρίζει μόνο για την ιδιαιτερότητα της αρχιτεκτονικής του αλλά και για την εσωτερική διακόσμησή του με ζωγραφιές. Σαφέστατα, όμως, έχει και μεγάλη ιστορική σημασία. Το 1935 κηρύχθηκε ως αρχαίο μνημείο και μέχρι σήμερα λειτουργεί ως εθνολογικό μουσείο και χώρος πολιτιστικών εκδηλώσεων.
Στην υπηρεσία των τεχνών
Ακριβώς απέναντι από τα Προπύλαια του Γυμνασίου και μεταξύ των Μουσείων Λαϊκής Τέχνης και Αγώνος υπάρχει στοά που σε οδηγεί ευθέως στο Δημοτικό Κέντρο Τεχνών Λευκωσίας – NiMac, που έχει ως σκοπό την προώθηση των καλών τεχνών στην Κύπρο. Στεγάζεται στο ανακαινισμένο κτίριο της Παλιάς Ηλεκτρικής. Η αρχιτεκτονική του αποκατάσταση και η μετατροπή του σε έναν ιδιαίτερα καλαίσθητο πολιτιστικό χώρο τιμήθηκαν το 1994 με το Βραβείο Europa Nostra.
Το Κέντρο οργανώνει εκθέσεις σε συνεργασία με μουσεία, κέντρα τέχνης και πολιτιστικά ιδρύματα της Ευρώπης και άλλων χωρών.
Ανατολικά του σχολείου μας, περνώντας από τα στενά σοκάκια του ιστορικού κέντρου, φτάνεις σε λιγότερο από δέκα λεπτά στο Ιδρυμα Εικαστικών Τεχνών και Ερευνας – CVAR. Εκεί στεγάζεται η ιδιωτική συλλογή των Κώστα και Ρίτας Σεβέρη, η οποία περιλαμβάνει πίνακες ζωγραφικής, ενδυμασίες και ενθυμήματα, όλα σχετικά με την Κύπρο και τις γειτονικές της χώρες. Περιλαμβάνει, επίσης, περισσότερα από 10.000 βιβλία ιστορίας, τέχνης και περιηγητισμού, τα οποία βρίσκονται στη διάθεση των ερευνητών και του κοινού. Το CVAR με την υποστήριξη του Ιδρύματος και των εταίρων του φιλοξενεί πλήθος εκδηλώσεων, με γνώμονα την προώθηση του πολιτισμού και την ειρηνική συνύπαρξη.
Μοναδικό ψηφιδωτό πολιτισμού
Από την άλλη πλευρά, λίγο πιο μακριά, στην οδό Λήδρας, το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, ένα πραγματικό κόσμημα, διατρέχει με υποδειγματικό και διαδραστικό τρόπο την ιστορία της πόλης μας με μοναδικά εκθέματα από την αρχαιότητα έως σήμερα και ποικίλα εκπαιδευτικά προγράμματα.
Μέσα σε μια μικρή ακτίνα υπάρχουν τόσα στίγματα ιστορίας και τέχνης, από διαφορετικές ιστορικές περιόδους και τεχνοτροπίες, ώστε να δημιουργείται ένα μοναδικό ψηφιδωτό πολιτισμού. Μια ψηφίδα του είναι και το Παγκύπριο Γυμνάσιο και εμείς αισθανόμαστε μεγάλη περηφάνια που φοιτούμε σε αυτό.
Των Δήμητρας Αγριδιώτη, Ανδρέα Δημοσθένους
