Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα επίκαιρο και άκρως ενδιαφέρον θέμα. Αν και σχετικά αόριστο για το γενικό κοινό, επηρεάζει πλέον τη ζωή μας σε μεγάλο βαθμό. Για αυτό και εμείς μιλήσαμε με τη δόκτορα Βασιλική Μπούκη, καθηγήτρια Τεχνητής Νοημοσύνης σε πανεπιστήμιο της Αγγλίας και ειδήμονα στο αντικείμενο. Και παρακάτω βρίσκονται όσα μας απάντησε.
Είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρων και ξεχωριστός ο συνδυασμός σπουδών που έχετε επιλέξει. Πώς καταλήξατε να συνδυάσετε την Τεχνητή Νοημοσύνη με τη Θεολογία και τη Φιλοσοφία;
«Ξεκίνησα από τη Θεολογία και τη Φιλοσοφία και προχώρησα στην Πληροφορική και στην Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ). Ενας λόγος για αυτή τη «μεταστροφή», ήταν η απογοήτευση από το γεγονός ότι πολλά πράγματα που λέγονται και γράφονται στη Φιλοσοφία συχνά είναι αερολογίες και περιέχουν τεράστια λογικά άλματα και αντιφάσεις. Πέρα όμως από αυτό, πάντα πίστευα πως οι τομείς αυτοί εφάπτονται. Η Πληροφορική και η Τεχνητή Νοημοσύνη χρειάζονται τη Λογική. Από την κλασική λογική ως την «ασαφή λογική» (fuzzy logic) και την «κβαντική λογική» (quantum logic) που χρησιμοποιούνται στην ΤΝ, η Λογική είναι πάντα ένας τομέας της Φιλοσοφίας. Επίσης, η Φιλοσοφία είναι συνυφασμένη με την ΤΝ. Καθώς η ΤΝ εξελισσόταν ήταν σημαντικό να απαντηθούν πιο θεωρητικά ερωτήματα, όπως για παράδειγμα τι ακριβώς προσπαθούμε να δημιουργήσουν με την ΤΝ. Εναν άνθρωπο; Για να γίνει όμως αυτό, πρέπει ήδη να έχουμε μια κοσμοθεωρία και μια απάντηση στο «τι είναι ο άνθρωπος». Αυτό είναι από τα βασικά και παλαιότερα ερωτήματα της Φιλοσοφίας και ακόμα περισσότερο της Θεολογίας. Στη βάση τους τόσο η Θεολογία όσο και η Φιλοσοφία, ανά τους αιώνες, και η Τεχνητή Νοημοσύνη, σήμερα, προσπαθούν να απαντήσουν σε κοινά ερωτήματα».
Εχετε δουλέψει στο αντικείμενο της τεχνητής νοημοσύνης. Πώς θα ορίζατε εσείς την τεχνητή νοημοσύνη;
«Υπάρχουν διάφοροι ορισμοί για την τεχνητή νοημοσύνη. Γενικά, είναι η ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει, να μιμείται, τις ανθρώπινες γνωστικές λειτουργίες. Το μηχάνημα μπορεί να μαθαίνει, να εκτιμά δεδομένα και να καταλήγει σε συμπεράσματα. Αυτό σημαίνει πως μπορεί να παίξει τον ρόλο ενός ειδικού, για παράδειγμα ενός γιατρού».
Πώς βοηθάει η τεχνητή νοημοσύνη στις ζωές μας σήμερα και πώς πιστεύετε θα εξελιχθεί στο μέλλον;
«Σήμερα η ΤΝ έχει μπει στη ζωή μας με διάφορες εφαρμογές. Να διευκρινίσουμε όμως πως αυτό δεν έγινε σε μια μέρα. Οι πρώτες εφαρμογές σε έξυπνα συστήματα (expert systems) ξεκίνησαν τη δεκαετία του 1970 – δηλαδή πριν από 50 χρόνια. Η ραγδαία εξάπλωση του Διαδικτύου έδωσε καινούργια πνοή σε κάποιους τομείς της ΤΝ. Σήμερα έχουμε εφαρμογές σε πάρα πολλούς τομείς, όπως η Ιατρική και η Εκπαίδευση, που μας δίνουν τη δυνατότητα να πετύχουμε πράγματα που παλαιότερα φαίνονταν σχεδόν αδύνατα. Εκτός, όμως, από επιστημονικούς τομείς η ΤΝ επηρεάζει και την καθημερινότητά μας. Για παράδειγμα με τα «έξυπνα» αυτοκίνητα χωρίς οδηγό. Στο μέλλον σίγουρα θα δούμε πολύ περισσότερες εφαρμογές. Η φαντασία του ανθρώπου είναι άπειρη, οπότε άπειροι είναι και οι δρόμοι που μπορεί να ακολουθηθούν. Υποθέτω πως θα θελήσουμε να κάνουμε τη ζωή μας ακόμα πιο «εύκολη» και πιο αυτοματοποιημένη. Εκτός αν στο μεταξύ ανακαλύψουμε ή αποδεχθούμε πως η «ευκολία» και η αυτοματοποίηση δεν είναι πάντα το καλύτερο για εμάς…».
Η τεχνητή νοημοσύνη αποτελεί ένα αμφιλεγόμενο θέμα στον επιστημονικό και όχι μόνο κόσμο. Ποιοι είναι οι κίνδυνοι αν η κατάσταση βγει «εκτός ελέγχου» και ποιες είναι οι πιθανότητες μιας τέτοιας «κρίσης»;
«Σίγουρα υπάρχουν κίνδυνοι. Οχι όμως από την πρόοδο της ΤΝ, αλλά από τη χρήση της, από την αξία και τον ρόλο που θα της δώσουμε. Ενας κίνδυνος είναι να θεωρήσουμε πως η απόλυτη και οριστική αλήθεια δίνεται από ένα μηχάνημα και δεν υπάρχει πλέον χώρος για την προσωπική ανάπτυξη και σκέψη. Το να εμπιστευθούμε απόλυτα ένα μηχάνημα είναι εξ ορισμού επικίνδυνο».
Κατά την άποψή σας, πρέπει να νομοθετηθεί περαιτέρω η τεχνητή νοημοσύνη καθώς αναπτύσσεται ή να αφεθεί εξ ολοκλήρου στην ηθική του κάθε δημιουργού και χρήστη;
«Σαφώς είναι απαραίτητη η επαγρύπνηση. Η ΤΝ δημιουργεί μεγάλες προκλήσεις στον τομέα της ηθικής αλλά και στη νομική επιστήμη. Από τις πρώτες μέρες της ΤΝ, με το πρόγραμμα ELIZA που έπαιζε τον ρόλο ενός ψυχολόγου, δημιουργήθηκε το ερώτημα αν είναι ηθικό να αντιμετωπίζουμε ένα μηχάνημα σαν άνθρωπο. Η ομάδα που κατασκεύασε το ELIZA στο ΜΙΤ, αργότερα ασχολήθηκε με το «computer ethics». Η χρήση «έξυπνων» εφαρμογών σήμερα, χρειάζεται ξεκάθαρο νομικό πλαίσιο. Αν για παράδειγμα ένα «έξυπνο» αυτοκίνητο χωρίς οδηγό τραυματίσει ή σκοτώσει έναν άνθρωπο ποιος έχει την ευθύνη; Είναι απαραίτητη η επιστημονική ελευθερία στο εργαστήριο, αλλά πρέπει να υπάρχει έλεγχος και προστασία των πολιτών όταν τα αποτελέσματα της έρευνας περνούν στην κοινωνία και αφορούν ανθρώπους που δεν έχουν ιδέα τι μπορούν να κάνουν και πώς να τα χρησιμοποιήσουν».
Η τεχνολογία χρησιμοποιείται σε μερικό βαθμό στην εκπαίδευση. Μερικοί πιστεύουν πως δεν έχει θέση σε αυτήν και άλλοι υποστηρίζουν πως πρέπει μεν να αξιοποιείται αλλά με καλύτερο τρόπο. Ποια η τοποθέτησή σας στο θέμα αυτό;
«Η τεχνολογία είναι ένα πολύ χρήσιμο εργαλείο για την εκπαίδευση. Μας επιτρέπει μέσα στην τάξη να έχουμε πρόσβαση σε υλικό που πριν από λίγες δεκαετίες ήταν δυσεύρετο. Επίσης μας επιτρέπει να δημιουργούμε δραστηριότητες, να εκπαιδεύουμε ανθρώπους σε διάφορες δεξιότητες – αυτό ήταν αδύνατον να γίνει πριν λίγα χρόνια. Από την άλλη υπάρχουν πολλά αρνητικά. Τόσο οι μαθητές όσο και οι διδάσκοντες γίνονται πιο «νωθροί». Μαζί με τους φοιτητές μου δημιουργώ στην οθόνη ένα περίπλοκο διάγραμμα που αποτυπώνει τη λογική ενός συστήματος και μετά τους ζητάω να το φτιάξουν μόνοι τους. Με τρόμο βλέπω 9 στους 10 φοιτητές να βγάζουν τα κινητά τους και να παίρνουν φωτογραφίες. Αυτό είναι καταστροφή – είναι αποθήκευση γνώσεων, όχι μάθηση. Η βάση της εκπαίδευσης πάντα θα είναι η σχέση δασκάλου – μαθητή. Η τεχνολογία είναι απλά ένα εργαλείο».
Κλείνοντας, τι θα λέγατε σε έναν μαθητή του λυκείου που θα ενδιαφερόταν να ασχοληθεί με το αντικείμενο της τεχνητής νοημοσύνης;
«Εάν τον ενδιαφέρει η ΤΝ φυσικά να ασχοληθεί με αυτόν τον τομέα, έχει τεράστιο ενδιαφέρον και πολλές προοπτικές στο μέλλον. Παράλληλα, θα του έλεγα να έχει τα μάτια του και τα αφτιά του ανοιχτά σε όλα: στη μουσική, στην ποίηση, στη φυσική […]. Να μην απορρίπτει πράγματα με την ιδέα ή τον φόβο πως είναι «ξεπερασμένα». Ο άνθρωπος, ευτυχώς, είναι πολύ περίπλοκος και έχει πολλούς τρόπους να ανακαλύπτει και να ερμηνεύει τον κόσμο. Είναι σημαντικό όλοι αυτοί οι τρόποι να βρίσκουν τρόπο έκφρασης. Τέλος, θα του έλεγα να χαίρεται καθετί που μαθαίνει. Η γνώση πρέπει να μεταφράζεται σε χαρά και ικανοποίηση για αυτόν που την αποκτά».
Συνέντευξη στους Θεόδωρο Χαραλάμπους, Δημήτρη Τσάλαβο
