Η αρχαία Σαλαμίνα είναι ένας από τους μεγαλύτερους θησαυρούς που υπάρχουν στην Κύπρο. Μοιάζει με ένα μαγικό εισιτήριο που μας βοηθά να ταξιδέψουμε πίσω στην ιστορία του τόπου μας. Η Σαλαμίνα είναι το καμάρι της Κύπρου μας και, ύστερα από τόσα χρόνια, συνεχίζει να μας μαγεύει με την ομορφιά της, την οποία δυστυχώς δεν μπορούμε να την απολαύσουμε ελεύθερη λόγω της τουρκικής εισβολής.
Για περίπου χίλια χρόνια η Σαλαμίνα ήταν η πρωτεύουσα της Κύπρου και σύμφωνα με τα αρχαιολογικά ευρήματα ιδρύθηκε στα 1100 π.Χ. Με βάση την ελληνική μυθολογία, ο Τεύκρος, ο αδελφός του Αίαντα, μετά την επιστροφή του από τον Τρωικό Πόλεμο, διωγμένος από τον πατέρα του, εξορίστηκε από την πατρίδα του, το νησί της Σαλαμίνας. Ετσι κατέληξε στην Κύπρο όπου ίδρυσε την πόλη Σαλαμίνα. Ο λόγος που διάλεξε να ονομάσει την πόλη αυτή «Σαλαμίνα» ήταν για να θυμάται την πατρίδα του στην Ελλάδα.
Απελευθέρωση από τους Πέρσες
Τον 5ο αι. π.Χ. η πόλη ήταν η πρωτεύουσα του νησιού και πρωτοστάτησε στην απελευθέρωση των άλλων κυπριακών πόλεων από την περσική κυριαρχία. Ο σημαντικότερος ηγεμόνας του βασιλείου της Σαλαμίνας ήταν ο περίφημος Ευαγόρας Α’ (410-374 π.Χ.), που αγωνίστηκε εναντίον των Περσών. Κατά τη βασιλεία του Ευαγόρα η ελληνική τέχνη και ο πολιτισμός άνθησαν στην πόλη.
Η Σαλαμίνα διανύει την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή εποχή, ανοικοδομείται και μετονομάζεται σε Κωνσταντία από τον αυτοκράτορα Κωνστάντιο Β’ και γίνεται επισκοπική έδρα με γνωστότερο επίσκοπο τον Αγιο Επιφάνιο. Ο Βαρνάβας, ο ιδρυτής της Κυπριακής Εκκλησίας, καταγόταν από τη Σαλαμίνα και εκεί κοντά βρίσκονται σήμερα ο υπόγειος τάφος του και το ομώνυμο μοναστήρι του. Κατά την παράδοση, ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Ανθέμιος, που έζησε στη Σαλαμίνα τον 5ο αι. μ.Χ., ονειρεύτηκε τον Απόστολο Βαρνάβα να του υποδεικνύει το μέρος όπου ήταν θαμμένος. Βρήκε τον τάφο του Αποστόλου κάτω από μια χαρουπιά στη Σαλαμίνα με το κατά Μάρκον Ευαγγέλιο πάνω στο στήθος του. Το Ευαγγέλιο το πρόσφερε δώρο στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ζήνωνα, ο οποίος με τη σειρά του παραχώρησε στον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου αυτοκρατορικά προνόμια και στην Εκκλησία της Κύπρου το αυτοκέφαλο, που διατηρούνται αμφότερα έως σήμερα.
Οι σύγχρονες ανασκαφές
Οι ανασκαφές που άρχισαν το 1952 αποκάλυψαν ευρήματα από όλες τις φάσεις της πόλης: το ρωμαϊκό θέατρο χωρητικότητας 15.000 θεατών και το γυμνάσιο της πόλης όπου βρέθηκαν πολλά ακέφαλα αγάλματα. Και ακόμα την ελληνιστική και τη ρωμαϊκή αγορά, τον ναό του Δία, μωσαϊκά, την τεράστια νεκρόπολη της Σαλαμίνας, τη βασιλική του επισκόπου Επιφανίου, για να αναφέρουμε τα πιο σημαντικά.
Εάν δεν γινόταν η τουρκική εισβολή, θα συνεχίζονταν οι ανασκαφές στη Σαλαμίνα, αλλά ο τουρκικός στρατός έβαλε τέλος σε αυτές. Πόσο υπέροχο θα ήταν εάν μπορούσαμε να δούμε τα κλασικά κτίσματά της που δεν εντοπίστηκαν ποτέ! Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η Σαλαμίνα θεωρείται διάδοχος μιας άλλης σπουδαίας πολιτείας, της Εγκωμης. Εκεί βρισκόταν το λιμάνι της Κύπρου από το οποίο εξήγαν τον πολύτιμο χαλκό.
Η αναφορά του Σεφέρη
Ο Σεφέρης που επισκέφθηκε την Κύπρο, έναν τόπο όπου το θαύμα λειτουργεί ακόμα, καθώς λέει ο ίδιος, το 1953, λίγο πριν από τον απελευθερωτικό αγώνα του 1955-59 κατά των Αγγλων, γοητεύτηκε και εμπνεύστηκε από τη Σαλαμίνα. Ο υπότιτλος της συλλογής του «Ημερολόγιο καταστρώματος Γ’» είναι τα λόγια του Τεύκρου «Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν…» (από τον στίχο στην τραγωδία «Ελένη» του Ευριπίδη). Ο Σεφέρης ταυτίζεται με τον ιδρυτή της Σαλαμίνας. Οπως ο Τεύκρος, εξόριστος από τον τόπο του, έφτασε στην Κύπρο, έτσι κι ο Σεφέρης μετά την απώλεια του δικού του τόπου, της Μικράς Ασίας, φτάνει στην Κύπρο που τη βλέπει σαν δεύτερη πατρίδα, όπου κι αυτός ορίστηκε να φτάσει. Στα ποιήματα που του δόθηκαν, όπως λέει, στην Κύπρο περιγράφει το νησί, προφητεύει την έναρξη του αγώνα κατά των Αγγλων και εκφράζει την αγωνία του για το μέλλον, όπως εδώ στο
«Σαλαμίνα της Κύπρος»:
«Κάποτε ο ήλιος του μεσημεριού, κάποτε φούχτες η ψιλή βροχή
και τ’ ακρογιάλι γεμάτο θρύψαλα παλιά πιθάρια.
Ασήμαντες οι κολόνες· μονάχα ο Αγιος Επιφάνιος
δείχνοντας μουντά, χωνεμένη τη δύναμη της πολύχρυσης αυτοκρατορίας.
***
Η γης δεν έχει κρικέλια
για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν
μήτε μπορούν, όσο κι αν είναι διψασμένοι
να γλυκάνουν το πέλαγο με νερό μισό δράμι.
Και τούτα τα κορμιά
πλασμένα από ένα χώμα που δεν ξέρουν,
έχουν ψυχές.
Μαζεύουν σύνεργα για να τις αλλάξουν,
δε θα μπορέσουν· μόνο θα τις ξεκάμουν
αν ξεγίνουνται οι ψυχές.
Δεν αργεί να καρπίσει τ’ αστάχυ
δε χρειάζεται μακρύ καιρό
για να φουσκώσει της πίκρας το προζύμι…
***
ο μαντατοφόρος τρέχει
κι όσο μακρύς κι αν είναι ο δρόμος του, θα φέρει
σ’ αυτούς που γύρευαν ν’ αλυσοδέσουν τον Ελλήσποντο
το φοβερό μήνυμα της Σαλαμίνας.
Φωνή Κυρίου επί των υδάτων
Νήσος τις έστι.
Θα ζει πάντα
μέσα μας»
Η δική μας Σαλαμίνα είναι ένας πανέμορφος τόπος που διατρέχει την Ιστορία. Μπορεί να βρίσκεται στην κατεχόμενη πλευρά της Κύπρου, αλλά θα ζει πάντα μέσα μας. Μακάρι κάποτε να έρθει η ημέρα που θα την επισκεφθούμε ελεύθερη.
