Η πλατεία Ελευθερίας στο κέντρο της Λευκωσίας είναι ίσως η πιο γνωστή «πλατεία» της πρωτεύουσας, αλλά και της Κύπρου. Συνδέεται άμεσα με την ιστορία του νησιού, καθώς οι δρόμοι της έζησαν τα μεγαλύτερα γεγονότα της Κύπρου: διαδηλώσεις, συναυλίες, ομιλίες προσωπικοτήτων, αλλά και τα τανκς του πραξικοπήματος του 1974.
Στην πραγματικότητα, μέχρι πρόσφατα δεν είχε υπάρξει ποτέ πραγματική «πλατεία». Το 1882, επί Αγγλοκρατίας, η γνωστή πλατεία γεννήθηκε, όταν για πρώτη φορά δημιουργήθηκε άνοιγμα στο τέρμα της οδού Λήδρας. Εκεί τοποθετήθηκε μία ξύλινη γέφυρα που ένωνε τη νέα πόλη με την παλιά πάνω από την τάφρο των τειχών, για να μπορούν οι κυβερνητικοί υπάλληλοι της αποικιοκρατίας να μεταβαίνουν εύκολα στα γραφεία τους. Αυτό το πέρασμα έμεινε γνωστό ως άνοιγμα Λεμεσού ή Χατζησάββα ή Τρυπιώτη, μετέπειτα πλατεία Μεταξά και ακολούθως (από το 1974) πλατεία Ελευθερίας.
Η ξύλινη γέφυρα έγινε πέτρινη
Επί Αγγλοκρατίας, η ξύλινη γέφυρα αντικαταστάθηκε από άλλη, πέτρινη. Ο κόσμος πηγαινοερχόταν όλο και περισσότερο, αφού βόλευε η διέλευση από εκείνο το σημείο. Στην ουσία ο λόγος για τον οποίο η περιοχή έμεινε γνωστή ως «πλατεία» είναι γιατί η γέφυρα πλάταινε τόσο πολύ που θύμιζε πλατεία. Μετά το 2000, ο Δήμος Λευκωσίας πήρε την απόφαση να μετατρέψει τη γέφυρα αυτή σε πραγματική πλατεία. Το 2005, ανακοινώθηκε αρχιτεκτονικός διαγωνισμός για τον επανασχεδιασμό της πλατείας, με νικήτρια μια αρχιτεκτονική ομάδα με επικεφαλής το γραφείο της διεθνώς διάσημης αρχιτέκτονα Ζάχα Χαντίντ. Το 2009, οι αρχικές εκσκαφές αποκάλυψαν αρχαιολογικά ευρήματα που επέφεραν τροποποιήσεις στο αρχικό σχέδιο. Τελικά, τα έργα ανάπλασης ξεκίνησαν το 2012 και μετά από πολλές καθυστερήσεις, λόγω και της τεχνικής πολυπλοκότητας του έργου, η νέα πλατεία παραδόθηκε το 2021.
Οι αντιδράσεις και οι ανάγκες
Για την αισθητική και λειτουργικότητα του πολυεπίπεδου και δυναμικού έργου έχουν εκφραστεί αντικρουόμενες απόψεις – από πολύ επαινετικές κριτικές μέχρι αρνητικές γνώμες, για παράδειγμα ως προς την επιλογή των δέντρων που φυτεύτηκαν και την τοποθέτηση των φωτιστικών. Είναι γεγονός ότι ο σχεδιασμός της πλατείας είναι εντυπωσιακός και τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν πολύ υψηλής ποιότητας – κάτι που αποδεικνύεται και από τις θετικές κριτικές όπως το διεθνές βραβείο Αrchitecture Masterpiece που έλαβε το συγκεκριμένο έργο το 2021. Από την άλλη πλευρά, θα απαιτηθεί πολύ προσεκτική συντήρηση του έργου από τον Δήμο Λευκωσίας, ώστε να διατηρηθούν όλα τα στοιχεία της πλατείας (δάπεδα, μάρμαρα, σιντριβάνια, πίδακες νερού, σκάλες, φωτισμός) σε άριστη κατάσταση.
Μια άλλη πνοή στην πρωτεύουσα
Στην πλατεία, όπως άλλωστε και σε όλο το μήκος της τάφρου της Λευκωσίας, γίνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις, συναυλίες και προβολές. Το βράδυ, ο χώρος φωτίζεται με διαφορετικά χρώματα, κάποτε μάλιστα επιλέγεται ένα χρώμα για τον εορτασμό σημαντικών γεγονότων ή την ευαισθητοποίηση του κόσμου για κοινωνικά θέματα.
Αναμφίβολα, θα έλεγε κάποιος ότι ένα τόσο περίπλοκο αρχιτεκτονικό σχέδιο προσφέρει μια διαφορετική «πνοή» στην πρωτεύουσα, που εξακολουθεί μέχρι σήμερα να παραμένει μοιρασμένη. Σύμφωνα με το ίδιο το αρχιτεκτονικό γραφείο η δημιουργία αυτών των νέων δημόσιων χώρων μέσα στην τάφρο επεκτείνονται ώστε να ακολουθούν τα ενετικά τείχη, κυκλώνοντας τη Λευκωσία και επανενώνοντας τις δύο κοινότητες της πρωτεύουσας. Στη σύγχρονη εποχή, όπου η αξία της ελευθερίας δεν θεωρείται δεδομένη, η πλατεία Ελευθερίας ας δίνει το φως της στην Κύπρο αλλά και σε όλους τους λαούς για να διεκδικήσουν με κάθε μέσο το σημαντικότερο αγαθό, την ελευθερία.
H πόλη υψώνεται και πρασινίζει
Διανύοντας την τρίτη δεκαετία του 21ου αιώνα, καλωσορίζουμε και τις αλλαγές στο τοπίο της πόλης μας, της Λευκωσίας. Το κέντρο της πόλης μεταμορφώνεται με τεράστιους ανοικτούς χώρους κοινωνικής συναναστροφής και αναψυχής, οι κεντρικοί δρόμοι παραδίδονται στους πεζούς και η πόλη πρασινίζει. Η πιο δραματική αλλαγή στην πόλη είναι η γραμμή του ορίζοντά της όπου υψώνονται πολυώροφες κατασκευές, πύργοι με διαφορετική αισθητική ο καθένας, κάποιοι έργα διάσημων αρχιτεκτόνων, που μεταμορφώνουν τη Λευκωσία σε σύγχρονο αστικό κέντρο, οικιστικό και εμπορικό. Η πόλη επεκτείνεται καθ’ ύψος και η παραδοσιακή φυσιογνωμία της παντρεύεται – αν και όχι πάντοτε αρμονικά – με τη σύγχρονη όψη της. Οι γερανοί πάνω από την πόλη, σύνηθες θέαμα τα τελευταία χρόνια, μαρτυρούν την οικοδομική δραστηριότητα που χαρακτηρίζει κάθε ζωντανή πόλη σε όλα τα μέρη του κόσμου. Το τοπίο αλλάζει ραγδαία και συνομιλεί με τους κατοίκους της πόλης διαμορφώνοντας τη ζωή και τις σχέσεις τους με το περιβάλλον τους. Το βλέμμα υψώνεται προς τα πάνω και οι ουρανοί της πόλης διευρύνονται.
