Η Κύπρος μέσα από τη μακρόχρονη και πλούσια ιστορία της έχει περάσει από τα χέρια πολλών κατακτητών, οι οποίοι με τη σειρά τους άφησαν το δικό τους στίγμα στο νησί. Από τους Λουζινιάνους μέχρι τους Οθωμανούς, από τους Ασσύριους μέχρι τους Αγγλους ο κάθε λαός επιδρά σε κάποιον βαθμό στη διαμόρφωση της κυπριακής Ιστορίας.
Μετά την κυριαρχία των Λουζινιανών από τον 12ο μέχρι τον 15ο αιώνα στην Κύπρο επικράτησαν οι Ενετοί οι οποίοι κατάφεραν να οχυρώσουν την πόλη με τείχη, κτίζοντας σε αυτά 3 πύλες: την πύλη της Αμμοχώστου, την πύλη της Πάφου και την πύλη της Κερύνειας, οι οποίες αποτελούσαν τις μοναδικές εξόδους από την πόλη.
Τα τείχη της πόλης οικοδομούνται κατά το αναγεννησιακό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο θα έπρεπε η ιδανική πόλη να έχει τείχη και γύρω από αυτά νερό. Γι’ αυτό και οι Ενετοί εξέτρεψαν τον Πεδιαίο ποταμό από τη Λευκωσία, κάτι που θα άλλαζε εντελώς τη σημερινή μορφή της πόλης.
Ετσι, τα τείχη της Λευκωσίας απλώνονται σε περίμετρο 5 χιλιομέτρων και περιλαμβάνουν 11 προμαχώνες. Σχεδιάστηκαν και κτίστηκαν το 1567 από τον ενετό αρχιτέκτονα Τζούλιο Σαβορνιάνο για την οχύρωση της πόλης μπροστά στην οθωμανική απειλή. Οι Ενετοί σε μια προσπάθεια να ολοκληρώσουν το έργο της οχύρωσης της πόλης το συντομότερο δυνατό πήραν τα τούβλα και τις πέτρες που χρειάζονταν κατεδαφίζοντας 99 μοναστήρια και εκκλησίες, 11 παλάτια και πλιθαρόκτιστα σπίτια Κυπρίων. Τα τείχη από ψηλά μοιάζουν να έχουν σχήμα άστρου και οι προμαχώνες σχεδιάστηκαν σε σχήμα καρδιάς. Σύμφωνα με τον Σαβορνιάνο, αυτό το σχήμα επέτρεπε την καλύτερη χρήση των κανονιών και τον καλύτερο έλεγχο της πόλης από τους υπερασπιστές της. Για την ονομασία τους ο αρχιτέκτονας επέλεξε να δώσει τα ονόματα ισάριθμων ευγενών οι οποίοι χρηματοδότησαν την ανέγερσή τους.
Για όλα αυτά συζητήσαμε με την κυρία Αννα Γ. Μαραγκού, συγγραφέα και αρχαιολόγο, που μας μίλησε για την ιστορία και τη σημασία των τειχών.
Η πολιτιστική και η ιστορική σημασία των τειχών είναι αδιαμφισβήτητη. Πώς επηρεάζει όμως η παρουσία τους στην πόλη τον σημερινό κάτοικο της Λευκωσίας;
«Αυτή είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα ερώτηση διότι τι είναι αυτό που προσφέρει ασφάλεια στη ζωή μας; Να ξέρουμε ότι ήμασταν και χθες εδώ, ότι πριν από εμάς υπήρχαν κάποιοι άλλοι. Για μένα η ασφάλεια αυτή προέρχεται ακριβώς από το γεγονός ότι γνωρίζω πως δεν είμαι ξεκρέμαστη. Ο πολιτισμός και η πολιτιστική κληρονομία θυμίζουν ακριβώς τους παππούδες και τις γιαγιάδες μας. Ξέρουμε ότι πηγάζουμε από κάποιον και δεν εμφανιστήκαμε ξαφνικά σε έναν σύγχρονο κόσμο. Αν και στην ηλικία σας μπορεί να φαίνεται απομακρυσμένο, αυτό που προσφέρει ασφάλεια στη ζωή των ανθρώπων είναι να ξέρουν ότι πριν από αυτούς υπήρξαν και άλλοι. Αυτό το γεγονός είναι μια αλυσίδα και η ύπαρξη του τόπου αυτού, όπως ακριβώς μια αλυσίδα, αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά μας στοιχεία. Ο γάλλος ιστορικός Φερνάν Μπροντέλ, ο οποίος έγραψε για την ιστορία της Μεσογείου, στο βιβλίο του «Μεσόγειος» αναφέρεται στο ένα στοιχείο που χαρακτηρίζει τα νησιά της Μεσογείου το οποίο ονομάζεται στα γαλλικά «la longue durée», δηλαδή η μεγάλη διάρκεια της ιστορίας. Ας πούμε, όταν σας μιλώ για την Αμμόχωστο, δεν ξεκινώ από τότε που έχτισα το σπίτι μου στην παραλία, αλλά ξεκινώ από την Eγκωμη. Η Eγκωμη η οποία έγινε Σαλαμίνα, η Σαλαμίνα που έγινε Αρσινόη και ούτω καθεξής. Για μένα αυτό είναι η ασφάλεια».
Οι 11 προμαχώνες των τειχών ονομάστηκαν με τα ονόματα των ενετών πλουσίων που έδωσαν τα χρήματα για την κατασκευή τους, π.χ. οι προμαχώνες Νταβίλα και Κονστάντζο. Θεωρείτε ότι αυτές οι ονομασίες πρέπει να διατηρηθούν ως ένα κομμάτι της Ιστορίας μας ή να αλλαχθούν σε κάτι αντιπροσωπευτικό της πατρίδας μας;
«Δεν το έχω ξανασκεφτεί για να είμαι ειλικρινής. Πρώτα-πρώτα οτιδήποτε είναι πολιτιστικό στοιχείο ανήκει στην Ιστορία. Τα έργα έχουν δημιουργούς, και αυτοί είναι οι άνθρωποι που μας έχουν τοποθετήσει στον παγκόσμιο χάρτη. Η διαφορά της Κύπρου από τον κόσμο είναι το πλάτος, το βάθος και η ποικιλότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τους αμέτρητους κατακτητές και κατοίκους που πέρασαν από την Κύπρο. Αυτά είναι κομμάτια της Ιστορίας μας και η Ιστορία είναι αναλλοίωτη. Εμείς προσπαθούμε να την καταλάβουμε και όχι να την αλλάξουμε».
Τα τείχη απλώνονται μέσα και από την ελεύθερη και από την κατεχόμενη περιοχή της Λευκωσίας όπου κατέρρευσε ο προμαχώνας μπροστά στο προεδρικό του ψευδοκράτους. Υπάρχουν δικοινοτικές δράσεις συντήρησης των τειχών και μπορούν τα τείχη να αποτελέσουν μέσο επικοινωνίας των ανθρώπων των δύο πλευρών;
«Ευχαριστώ για αυτή την ερώτηση και μπορώ να σας απαντήσω ως μέλος της δικοινοτικής τεχνικής επιτροπής που επισκευάσαμε τον προμαχώνα που λέτε. Τα τείχη είναι ουσιαστικά στοιβαγμένες πέτρες τις οποίες ενίσχυαν με πλιθάρι, για αυτό και κατέρρευσαν με τη βροχή. Ακόμα ο τουρκικός στρατός κατέστρεψε 580 εκκλησίες και μνημεία στην κατεχόμενη Κύπρο. Για αυτό, το 2006 οργανώθηκε η δικοινοτική τεχνική επιτροπή για τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνεδριάζουμε μια φορά τον μήνα και οι αποφάσεις για όλα τα μνημεία γίνονται υπό την παρουσία και ελληνοκύπριων και τουρκοκύπριων αρχιτεκτόνων ή πολιτικών μηχανικών. Εμείς δουλεύουμε, επισκευάζουμε όλα αυτά τα μνημεία σε συνεργασία με τις αρχές και από τις δύο πλευρές, αν και υπάρχουν σίγουρα εντάσεις μεταξύ της επιτροπής. Δουλεύω ταυτόχρονα σε πολλά μνημεία, όπως την Παναγία της Ασσιας, την Παναγία την Κανακαριά και σε έναν μοναδικό οκταγωνικό πύργο, τον πύργο «Diamante», πάντα σε απόλυτη συνεργασία και φιλία με τους ανθρώπους της επιτροπής. Πιστεύω ότι ανεξαρτήτως των πολιτικών εντάσεων, πρέπει να παλέψουμε να διατηρηθεί αυτή η επιτροπή με νύχια και με δόντια».
