«Εάν ποτέ χανόταν η βυζαντινή παράδοση, η Καστοριά αρκεί για να ανακτηθεί» υποστήριξε ο βυζαντινολόγος Henri Gregoire. Πράγματι, το βυζαντινό παρελθόν ξεπροβάλλει από κάθε γωνιά σχεδόν της μικρής μας πόλης. Το πλήθος των εκκλησιών της και η καλλιτεχνική αξία των τοιχογραφιών τους μας πληροφορούν για τη βυζαντινή τέχνη στις διάφορες φάσεις και εκφράσεις της και μαρτυρούν το ακμαίο βυζαντινό της παρελθόν.

Η ίδια η ονομασία της, «Καστοριά», μαρτυρείται ήδη από τα χρόνια του αυτοκράτορα Ιουστινιανού (6ος αι. π.Χ.). Αυτός ήταν, άλλωστε, σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο, που ίδρυσε την πόλη στον λαιμό χερσονήσου που εισχωρεί στην ομώνυμη λίμνη, η οποία μαζί με τα γύρω βουνά αποτελεί φυσική οχύρωσή της και πηγή απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς. Ο Ιουστινιανός, όμως, την προστάτευσε και με ισχυρά τείχη, από τα οποία σώζονται σήμερα λίγα τμήματα, και μετέφερε εκεί τους κατοίκους της κατεστραμμένης γειτονικής Διοκλητιανούπολης. Ετσι, η Καστοριά αποτέλεσε χαρακτηριστικό παράδειγμα βυζαντινής πόλης-κάστρου με στρατηγική σημασία.