Απρίλης μήνας. Το Αρχαιολογικό Μουσείο της Καρπάθου, στα Πηγάδια, άνοιξε τις πόρτες του για να μας προσφέρει μια πολύ όμορφη εμπειρία. Αποκτήσαμε γνώσεις και ταξιδέψαμε μέσα από την ενδιαφέρουσα αφήγηση της κυρίας Ρουσάκη που μας έκανε την ξενάγηση παρέα με τους συμμαθητές και συμμαθήτριες μας από το Γυμνάσιο Ολύμπου. Εντυπωσιαστήκαμε δε από την ποικιλία των ευρημάτων στις διάφορες ιστορικές εποχές.
Μάθαμε για την αρχαία Τετράπολι, όπως ονομαζόταν η Κάρπαθος, λόγω της ύπαρξης τεσσάρων παράλιων σημαντικών πόλεων (Ποτίδαιον, Νίσυρος, Αρκέσεια, Βρυκούς), για την προνομιακή της θέση που την έκανε να λειτουργεί ως πόλος έλξης πολλών λαών, είτε αποίκων, είτε κατακτητών, με πρώτους οικιστές, σύμφωνα με τη μυθολογία, τους Τιτάνες. Κατά τη Μινωική Εποχή πέρασε στη σφαίρα επιρροής του μυθικού βασιλιά Μίνωα. Συμμετείχε κατά τον Ομηρο και στον Τρωικό πόλεμο. Αποικήθηκε από τους Δωριείς και τους Αιολείς.
Ταξιδέψαμε στον χρόνο, στην ιστορία των αντικειμένων της καθημερινής ζωής, των αγγείων, των αγαλμάτων, των τάφων. Μάθαμε για την αξιοθαύμαστη αντοχή τους στον χρόνο, τον τρόπο που ανακαλύφθηκαν, την αξία και τη χρήση που είχαν στην εποχή τους.
Ο ταλισμανικός σφραγιδόλιθος
Η προϊστορική αίθουσα ήταν η πιο ενδιαφέρουσα. Αυτό που ξεχώρισε ήταν ένας μικροσκοπικός ταλισμανικός σφραγιδόλιθος από κορναλίνη, πάνω στον οποίο υπήρχε μια παράσταση αμφορέα ανάμεσα σε δυο φύλλα. Μας κίνησε το ενδιαφέρον, επειδή το σχέδιο πάνω σε μια τόση μικρή επιφάνεια χρειαζόταν επιμονή και υπομονή. Είχε βρεθεί στο Κοντοκέφαλο του Αφιάρτη, σε μια μινωική αγροικία που ανασκάφηκε από τον Εμ. Μελά και την Εφη Καράντζαλη. Οπως ενημερωθήκαμε, επρόκειτο για ταλισμανικό σφραγιδόλιθο, δηλαδή με χρήση φυλαχτού. Η παράσταση που έφερε αποτελούσε επίκληση σε θεότητα για βροχή ώστε να ευνοηθούν οι καλλιέργειες. Αραγε και τότε υπήρχε πρόβλημα με το νερό στο νησί μας;
Από την ίδια προθήκη των ευρημάτων του Κοντοκέφαλου μας κίνησε το ενδιαφέρον κάτι σαν μεγάλο πιθάρι, ένα κωδωνόσχημο πιθοειδές αγγείο με δυο κάθετες λαβές, μια οπή στον πυθμένα και πολλές εγχαράξεις στο εσωτερικό, που πιθανώς χρησιμοποιούσαν ως κυψέλη, κάτι που μαρτυρά και πύραυνο, δηλαδή «καπνιστήρι», που σχετιζόταν με την «κυψέλη», για να ναρκώνει τις μέλισσες. Δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν μελισσοκόμοι τόσα χρόνια πριν! Χρονολογείται στην αρχή της ύστερης εποχής του Χαλκού, δηλαδή περίπου 1600-1450 π.Χ.
Οι προϊστορικοί τάφοι
Επίσης, ανάμεσα στα αρχαία ευρήματα μας κίνησαν το ενδιαφέρον και οι προϊστορικοί τάφοι. Ποτέ άλλοτε δεν είδαμε από κοντά τέτοιους χώρους! Είχαν μεγάλη αξία για τους ανθρώπους, και αυτό φαίνεται και από το γεγονός ότι έβαζαν μέσα στους τάφους διάφορα σημαντικά αντικείμενα της ζωής τους, όπως αγγεία. Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα ήταν η αναπαράσταση θαλαμοειδούς τάφου από τις Βωνιές Αρκάσας, που ανασκάφηκε το 1978 από την Ολγα Ζαχαριάδου.
Στον τάφο βρέθηκαν τουλάχιστον 51 ακέραια αγγεία, καθώς και άλλα αντικείμενα. Ο τάφος, αν και μυκηναϊκού τύπου, είχε πήλινη λάρνακα μινωικού τύπου και καύση, που συνηθιζόταν στην Ανατολή. Το λέμε αυτό γιατί μας είπαν ότι στα μυκηναϊκά χρόνια ήταν σπάνια η καύση των νεκρών.
Αξιοθαύμαστο ήταν και το νεολιθικό σχηματοποιημένο ειδώλιο από ασβεστόλιθο, με ένδειξη φρυδιών, μύτης και γενετήσιου φύλου που βρέθηκε στην περιοχή των Πηγαδίων το 1886 και τώρα βρίσκεται κι αυτό στο Βρετανικό Μουσείο, όπως και τόσα άλλα ελληνικά έργα τέχνης. Είναι αρκετά σπάνιο λόγω του μεγέθους του, 65 εκατοστά, που το διαφοροποιεί από άλλα του είδους. Την ονομάζουμε «Κυρά της Καρπάθου», και ανάγεται στο 4500-3200 π.Χ., όπως μας είπε η αρχαιολόγος.
Πώς πέρασαν τόσα πολλά χρόνια και αυτό διατηρήθηκε σε τόσο καλή κατάσταση είναι πράγματι εντυπωσιακό. Στην περιήγησή μας μάς εντυπωσίασαν όμως και τα αγγεία, τα τόσο διαφορετικά μεταξύ τους, ποικιλία σχεδίων, υλικών και χρωμάτων.
Το νεολιθικό σχηματοποιημένο ειδώλιο από ασβεστόλιθο, με ένδειξη φρυδιών, μύτης και γενετήσιου φύλου που βρέθηκε στην περιοχή των Πηγαδίων το 1886 και τώρα βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Ονομάζεται «Κυρά της Καρπάθου» και ανάγεται στο 4500-3200 π.Χ,
Eνας μικρός αγγειοπλάστης
Το πιο ιδιαίτερο όμως κομμάτι ήταν ένα μικροσκοπικό αγγείο, ένας μικρός ευρύστομος αμφορίσκος του οποίου η διακόσμηση παραπέμπει σε παιδικό χέρι, καθώς έχει ακανόνιστες «πιτσιλιές» και άτεχνες «σβάστιγγες». Τα σχέδιά του δεν έμοιαζαν με τα σχέδια των υπολοίπων αγγείων, πλησίαζαν περισσότερο σε αφηρημένη τέχνη. Πώς θα ήταν άραγε αυτός ο μικρός επίδοξος τεχνίτης; Τι σκεφτόταν την ώρα που δημιουργούσε το έργο του και πόση χαρά και ικανοποίηση θα είχε όταν τελείωσε το δημιούργημά του; Το γεγονός ότι βρέθηκε στο νεκροταφείο στο Μακέλλι, των Πηγαδίων, μας συγκίνησε ιδιαίτερα.
Αμφορέας με κεφάλι αιγάγρου
Και οι υπόλοιπες αίθουσες του Μουσείου ήταν πολύ προσεγμένες. Στην αίθουσα της κλασικής εποχής ξεχωρίσαμε ομοιώματα επιγραφών, τα πρότυπα των οποίων βρίσκονται και πάλι στο Βρετανικό Μουσείο. Η μία αναφέρει τις ευχαριστίες του Δήμου Αθηναίων προς τον Αγήσαρχο, τα παιδιά του και του Ετεοκαρπαθίους, επειδή προσέφεραν ένα κυπαρίσσι προκειμένου να επισκευασθεί ο ναός της Αθηνάς στον Παρθενώνα, πιθανώς το 445-430 π.Χ. Είχε βρεθεί στο Πίνι της Βωλάδας και αποτελεί απόδειξη της φιλοαθηναϊκής στάσης των Καρπαθίων, όπως και του πλούτου τους σε ξυλεία.
Στην αίθουσα της ελληνιστικής και ρωμαϊκής εποχής μάς άρεσαν οι αναθηματικές λίθινες στήλες, ειδικά αυτή με την απεικόνιση ρωμαίου αυτοκράτορα που βρέθηκε στην Βρυκούντα, τα αγαλματίδια και οι επιγραφές αλλά και η μακέτα του ρωμαϊκού υδραγωγείου που υπήρχε στο Λευκό και που μας δείχνει τη διαχείριση του νερού στην αρχαιότητα, αποτελώντας μέρος και αυτό του πολιτισμού μας.
Εντύπωση μας έκανε όμως και η αίθουσα του Βυζαντίου με τον καταραμένο τάφο με την επιγραφή που προειδοποιούσε τους επισκέπτες και τους επίδοξους συλητές για την κατάρα που θα έπεφτε πάνω τους εάν έμπαιναν μέσα. Συγκεκριμένα, ήταν ένα θωράκιο με λιτή διακόσμηση σταυρού, του 6ου μ.Χ. αιώνα, που επαναχρησιμοποιήθηκε ως καλυπτήρια πλάκα τάφου του μοναχού Νεοφύτου, που χρονολογείται από το 1120 μ.Χ.
Η ιστορία του μουσείου
Το Αρχαιολογικό Μουσείο Καρπάθου ολοκληρώθηκε το 2005 υπό την επίβλεψη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Δωδεκανήσου και στεγάζεται στη δυτική πτέρυγα του Επαρχείου Καρπάθου, αλλά χρειάζεται να προστεθούν και άλλα ευρήματα και χώρος σε αυτό.
Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε κάτι που θεωρούμε πολύ θλιβερό, δηλαδή την έλλειψη ανασκαφών στο νησί μας, αλλά και γενικότερα στη χώρα μας. Είναι επιτακτική η ανάγκη να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι για να έρθουν στο φως περισσότερα από τα σημαντικά αυτά κομμάτια του παρελθόντος μας που μας πληροφορούν για την καθημερινή ζωή των ανθρώπων, τις συνήθειές τους, τις εμπορικές ανταλλαγές, τον πολιτισμό τους.
